Àlbara

Par àlbara, àrboro, àrbol, àlbore e àlber [pronunsa] (?·i) (dal łatin arbor) in botànega, se intende na pianta łegnoza perene, bona a desviłuparse in altesa, grasie a ła prezensa de un fusto legnozo, ciamà "truzo", che el costuma sramefegarse a racuanti metri da tera. El insieme de łe rame e de łe foje, łe fa ła cioma. Ła cioma ła połe variar dependendo da ła rasa e da łe condision anbientałi che el ga da torno.

(VEC)
«I àlbari i ze łìreghe che ła tera ła scrive sul ceło. Noialtri łi batemo e łi trasformemo in carta par poderghe registrar, invese, ła nostra vodàzene.»

— Kahlil Gibran

Łe àlbare łe se destingue da łe altre piante dai arbusti, no par ła so grandesa ma par el èsarghe de un truzo ben identefegabiłe, che par un primo toco el ze sensa sramefegasion.

Ła justa definision pena scrivesta, ła vien parò contradita co se parla de àlbare inte l'anbito comersałe: in sto cazo, de fati, a łe vien prefisae de łe altese minime par ła definision de àlbara (pae ezenpio: 5metri de altesa segondo calche norma FAO).

El legno de łe àlbare el ze inportante anca parché:

na fonte enerzetega' (conbustion direta e carbon de legna)
un materiałe da costrusion (a se ghe połe far intiere abitasion, travadure, nave, mobiłi, ojeti de comune doparasion)
produze ła sełułoza (co ła cual a se ghe połe prodùzar carta)

La conformasion tìpega de un àlbaro ła ze data da:

raize
truzo
rama

Łe raize łe ga ła funsion de asimiłar minerałi dal teren, mentre i rami i funze da suporto par foje e fruti.

Coi àlbari se fa el legno ùtiłe par ła costruzaion de móbiłi, infisi e carpentarìa in legno. El é anca dorà cofà font de energia, tipo par far el fogo.

De łe àlbare de basa altesa inevae.
On àlbara de mèdia altesa
On àlbara caraterìstego
I anełi che se pol védar dopo el tajo
Na àlbara secołare a Viłatora, comun de Saonara (PD)
Someja da andove se vede che łe àlbare no łe połe mai ndar pì de na determinada altesa