From Wikipedia, the free encyclopedia
Ła tolta de ła Basteja avegnesta el 14 de lujo 1789 el ze sta un avegnimento istòrego de ła revołusion franseze. In sta data i revoltai parizini i se ghea inparonio de ła Basteja, ła prezon-fortesa sìnboło de l'ancien régime, libaràndoghene i prezonieri. L'avegnimento, si bè che el sìpia par-sì poco inportante (i prezonieri catai inte l'intierior i zera stai stra-pochi), el ze sta isteso on grando ato sinbòłego finmente a divegner, convensionalmente, el scumìsio de ła Revołusion franseze.
Revołusion franseza  | |||
|---|---|---|---|
| |||
| Tipo | avegnimento istòrego | ||
| Data | 14 de lujo del 1789 | ||
| Liogo | Parize | ||
| Stato | Fransa | ||
| Schieraminti | |||
| |||
| Comandanti | |||
| |||
| Efetivi | |||
| |||
| Pèrdite | |||
| |||
L'11 de lujo 1789, mentre łe so trupe łe controłava Versailles e Sèvres, Champ de Mars e Saint-Denis, el re Luizi XVI, laorando soto l'influensa dei nòbiłi conservatori del so consejo privà, el gaveva bandio el ministro de łe finanse Jaques Necker (che el se ghea retirà a Bruxel), e el gaveva recostruio totalmente el ministero. El maresiało Victor-François de Broglie, ła Galissonnière, el duca de ła Vauguyon, el baron Louis de Breteuil, e l'intendente Foulon, i zera stai nomenai par sostituir Puységur, Armand Marc, Conte di Montmorin, La Luzerne, Saint Priest, e Necker.
Le notìsie de ła forsada demision de Necker łe zera rivà a Parizi inte el dopo-mezodì de doménega 12 de lujo, andove łe zera stae zeneralmente interpretae cofà el scumìsio de un colpo da parte dei ełementi conservatori[1]. Necker el godeva de-fato del consenso popołare, parché el ghea publegà el bałanso del Stato l'ano prima, scandałizando l'opinion pùblega, ła cuała ła zera finalmente sta bona de vałutar cuanto che łe zera avare łe speze de corte.
La foła ła se ghea reunio in tuta ła sità, conprendesti pì de diezemiła al Palais-Royal. Camille Desmoulins, par l'opinion de Mignet, el ghea invojà ła foła «montando sora de na toła, pistoła in man, e esclamando: «Sitadini, no ghe ze tenpo da butar-via; ła demision de Necker el ze l'avizaja de un San Bartołomeo[2]» (inte el cuało Carlo IX el gaveva ordenà de sterminar i Ugonoti) «par i patrioti! Pròpio sta note i batajoni sviseri e todeschi i dasarà i Canpi de Marte par masacrarne tuti; na soła roba ła ne resta a tuti; tor-sù łe arme![3]».
El 13 de lujo i rezimenti de ła Guardia Franseze, desponesti in favor de ła càuza popołare[4], i zera stai confinai inte łe so cazerme. Co Parize in revolta zenerałe, de Lambesc, no fidàndose che el rezimento el gària ubidio a l'órdene, el ghea ponesto sesanta dragoni in stasionamento davanti del so depòzito de Chaussée-d'Antin. Oncora na volta, na mezura pensada solché al contegnimento, ła ghea provocà altre nove reasion. El rezimento franseze el ghea asaltà łe so guardie, copàndoghene do, ferìndoghene trè, e fazendo scanpar chełe altre. La sitadinansa rebełe ła ghea tolto-sù un continzente miłitare adestrà e pena che sta notìsia ła se ghea spandesto inte el paeze, anca łe trupe foreste łe se ghea refudà de conbàtar drento de cheła che ła parea èsar na guera siviłe co un ezèrsito dividesto intrà podere e pòpoło.
I rebełi i se ghea reunio da torno de l'Hôtel de Ville. La sfidusa intrà ła dirizensa sitadina radunada inte l'intierior de l'edifegà e ła popołasion inte el fora ła ła ze stada ingravada da l'incapasità o dal fałimento de ła clase derizente de dar arme a ła popołasion. Intrà insuresion pułìtega e sacheji oportunìsteghi, Parize ła zera ormai inte el càos. A Versailles, l'Asenblea ła ghea tegnesto duro e ła zera entrada in sentada contìnua in magnera da no poder vegner, oncora na volta, privada de colpo del so spàsio de reunion.
El dì sucesivo i rebełi i ghea ocupà l'Hôtel des Invalides par tore-sù armi. I se ghea inparonio de sirca de ventoto-miłe s-ciopi, ma sensa parò catar ła pólvare da sparo, che probabilmente ła se catava inte ła Basteja. A sto ponto Pierre-Augustin Hulin el ghea ciapà ła guida dei rebełi sigando a voze alta:
(VEC)
«Amighi, sio vù dei boni sitadini? ..Sì, sì dei boni sitadini! Ełora marcemo verso ła Basteja; là i ghe taja el coło ai borghezi e ai vostri conpagni!»
El comandante de ła fortesa el marcheze Bernard de Launay vedesto el presìdio sircondà, siben-ché el gàpia avesto ła forsa par spénzar-via l'ataco, el ga tentà de ver un diàłogo[5]. El zera rivà par fin al ponto de far distansiar i canoni e de far vizitar ła fortesa da raprezentanti dei rebełi col fin de evitare un bagno de sàngue. A ła dełegasion se ghea acordà poco dopo anca un serto Thuriot, che na volta dasai i rebełi, el ghea sorpasà el ponte erlevatore entrando cusita inte l'intierior de ła fortesa e sfidando ła guarnizon svìsera.
Inte el contenpo parò un altro rebełe, dopo èsarse ranpegà sol ponte erlevatore, el ze sta bon de rónpere łe caene che łe tegneva su el ponte, verzendo l'ingreso, inte el cuało i se ghea mucià suito i popołani ocupando ła corte interiora. I svìsari i ghea tacà suito a sparar na prima scarga de moscheto fazendo vàrie vìteme intrà i rebełi. Drio racuante testimonianse, De Launey, vedendo i rebełi penetrar inte ła corte el ghea perdesto ła testa. El capitan de ła guàrdia svìsera asèdià inte l'intierior de ła Basteja el ghea contà:
(VEC)
«Pena che De Launey el ghea vedesto sti pareciamenti da ła parte alta de łe tori, parea che el perdese totalmente ła testa; sensa parlar co nisuni del so stato major o de ła guarnizon svìsara e sensa sentir el parere de nisuni, el ghea fato dare da un tanburo el segnałe de rendesta.»— Luizi De Flue, capitan de łe guàrdie svìsare
Poco dopo ła guarnizon franseze, conponesta da invàłidi, ła se ghea rendesto. La guarnizon svìsara, priva de órdeni, ła ga continuà a sparar sui invazori finché el capitan de łe guardie svìsere Luizi De Flue no el ghea tratà diretamente ła rendesta par i so ómani salvàndołi dal pòpoło infogonio.
I rebełi i ze cusita stai boni de ocupar ła prezon-fortesa. Le guardie catae morte łe zera vegneste decapitae e łe teste łe zera stae dopo inpirae su pałi a ponta e portae in volta par tuta ła sità. El resto de ła guarnizon ła zera sta tolta prezoniera e portada al Munisìpio, ma drio ła strada, in piasa de Grève, el marchezo Bernard de Launay, che el zera soto ła protesion de Hulin, el ze sta tolto da ła foła e lincià. Uno dei rebełi el ghe ghea tajà ła testa e infilsonada so na pica.
i zera soło sete i prezonieri stai catai inte l'intierior de ła fortesa[6] e dasai ndar - cuatro falsari, do lunàteghi e un libertin[7]. Dopo de ła libarasion, i cuatro i zera scanpai, chełi altri prezonieri libarai i zera stai portai in trionfo par ła sità. I do lunàteghi, el dì dopo, i zera stai sarai inte un manicòmio.
I prijonieri de ła Basteja al 14 de lujo 1789:
Finmente pochi dì prima, drento là ghe zera inprezonà anca el tanto conosesto Marcheze de Sade, che el ghea infogonà łe àneme dei so co-sitadini descrivendo co partegołari oribiłanti e fantaziozi łe torture che là drento łe vegnea fate. L'espugnasion de cueło che el zera un sìnboło odià de l'Ancien régime, ła ze stada vivesta in magnera ezaltante
Tornando a l'Hôtel de Ville, ła foła ła ghea acuzà el Prévôt des Marchands (incargo corispondente a cueło de sìndaco) Jacques de Flesselles de tradimento; portà su ła strada de un aparente proceso al Palais-Royal el ze sta sasinà. Ła ze stada creada na Guardia nasionałe, afidada al comando de Gilbert du Motier de La Fayette col conpito de reprìmar ogni eventuałe tentativo revołusionàrio; a racuanti aristocràteghi i ghe ga tocà scanpar. Tante sità, imitando ła capitałe, łe ghea creà nove munisipałità borghezi e łe ghea cavà i raprezentanti del vècio rezime desfando el rejo-sentrałismo.
Dato che nisuni dei prizonieri libarai da ła Basteja i rezultava èsar stai inprezonai par motivasion pułìteghe, se ghea sentio ła nesesità de inventar un prezoniero pì raprezentativo, cusita de réndar łe libarasion pì "miràbiłi" inte i oci de ła popołasion. Desfrutando l'inponente barba bianca de uno dei prezonieri, el Conte de Malleville Jacques-François-Xavier de Whyte, se se ga inventà ła figura fitìsia del Conte de Lorges. Efetivamente sirca un secoło prima, un conte de Lorges el rezultava èsar sta de-fato inprezonà drento de ła Basteja par l'omisìdio de un prete.
Sibè che inte el prinsìpio ła tolta de ła Basteja no ła ghea avesto par gnente el resvolto sinbòlego che oncó ła ghe se tribuise universalmente (o sia el scumìsio de ła Revołusion franseze), ma ła ze sta considerada cofà una de łe tante revolte de l'època frecuenti che łe sconcasava Parizi. El isteso Luizi XVI el ghea scrivesto inte el so diàrio cuel dì rien ("gnente") cofà par dir che no zera capità gnente de rezaltante e che meritase de èsare contà e recordà. El 16 de lujo parò, spaventà da łe notìsie de ła revolta, Luizi XVI el ghea ritolto-sù Necker cofà Ministro de łe Finanse. Sto ato parò el ze sta fato masa tardi e ormai ormai el movimento de ła Revołusion franseze el zera in ativo e in màrcia.
Lentamente smantełà inte i ani seventi (racuanti rovinasi i zera stai revendesti inte l'Otozento cofà souvenir), l'edifegà no el ghe ze pì, ma ła piasa andove che el sorzeva, Place de la Bastille, ła ze una de łe pì grande e tanto conoseste piase de Parize.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
