Tromb

Tromb (yunoncha: thrombos — laxta) — organizm tirikligida tomir yoki yurak boʻshligʻida ivib qolgan qon. Qon ketishi natijasida tomirdan tashkaridagi qon laxtasi va limfa tomirlarida limfaning ivib qolishi ham T. deyiladi. T. hosil boʻlishi trombotsitlar agglyutinatsiyasi, fibrinogen koagulyatsiyasi, eritrotsitlar agglyutinatsiyasi va qon plazmasi oqsillari pretsipitatsiyasi kabi bosqichlardan iborat. Oq, qizil, aralash va gialin T. ajratiladi. Oq T. trombotsitlar, fibrin va leykotsitlardan tarkib topib, qon tez oqishida (aksari arteriyada) sekin hosil boʻladi. Qizil T., asosan, eritrotsitlar (kamroq leykotsitlar)dan iborat, sekin qon oqishida (koʻproq venada) tez yuzaga keladi. Kizil va oq T.ning qatqat aralashmasidan tuzilgan, yuzasi gofrirli aralash T. koʻp uchraydi. Gialin T. tomir kapillyarlarida vujudga kelib, gomogenlashgan oqsil massasidan tarkib topgan. Tomir devori T.i (tomir devorida hosil boʻlib, ammo uning boʻshligʻini berkitmagan) va tiqilgan T. (tomir boʻshligʻini berkitib qoʻygan T.) boʻladi. Tomir devori T. i endokardit, yurak poroklari va boshqalarda, aksari yurakda, aterosklerozda yirik arteriyalarda, tromboflebitda vena tomirlarida vujudga keladi. Bu xil T. kattalashsa (tikilgan T.) tomir boʻshligʻini berkitib qoʻyadi. Dimlanish T.i (tomirda kon dimlanib qolishidan kelib chiqadi, koʻproq yurak faoliyati yetishmovchiligida uchraydi) va tomir boʻshligʻiga qarab tez oʻsadigan T. ham bor. T. soʻrilishi yoxud biriktiruvchi toʻqimaga qoʻshilib ketishi, yiringlab, sepsista olib kelishi mumkin.Tromboz - tomir devorining ichki yuzasida uning elementlaridan tashkil topgan qon quyqalarini intravital shakllanish jarayoni.Bunday quyqalar tromblar deb ataladi.

 Tromblar parietal (tomirning lümenini qisman kamaytiradi) va tiqilib qoladi
Tuzilishiga qarab oq, qizil va aralash qon quyqalari farqlanadi.Birinchi holda, trombotsitlar, leykotsitlar va oz miqdorda plazma oqsillari tomonidan tromb hosil bo'ladi; ikkinchisida - fibrin iplari bilan o'zaro bog'langan eritrotsitlar; aralash tromblar o'zgaruvchan oq va qizil qatlamlardan iborat.
Tromb hosil bo'lishi (Virxov triadasi).
 1. Qon tomir devorining shikastlanishi:U jismoniy (mexanik shikastlanish, elektr toki), kimyoviy, biologik (mikroorganizmlarning endotoksinlari) omillar ta'sirida, shuningdek, qon tomir devorining noto'g'ri ovqatlanishi va metabolizmi natijasida yuzaga kelishi mumkin.
 2.Qon va qon tomir tizimlarida koagulyatsion va antikoagulyatsion faollikni buzilishi: Tromblarni shakllanishi uchun undagi prokoagulyantlar kontsentratsiyasining oshishi hisobiga qon ivish tizimining faolligining oshishi ham, antikoagulyant va fibrinolitik tizimlar faolligining pasayishi ham katta ahamiyatga ega.
 3.Qon oqimining sekinlashishi:Bu omil nima uchun qon quyqalari tomirlarda arteriyalarga qaraganda tez-tez paydo bo'lishini tushuntiradi pastki ekstremitalarning tomirlarida - yuqori ekstremitalarning tomirlariga qaraganda tez-tez; shuningdek, qon aylanishining dekompensatsiyasida tromb hosil bo'lishining yuqori chastotasi, uzoq vaqt yotoqda dam olishini ham.

Tromb hosil bo'lish jarayoni fazalari

  Tromb hosil bo'lish jarayoni ikki bosqichni o'z ichiga oladi: hujayrali va plazma.
 Hujayra fazasining mohiyati trombotsitlarning yopishishi, agregatsiyasi va aglutinatsiyasidir
 Plazma fazasi (qon ivish bosqichi) qon ivishining ketma-ket biokimyoviy reaktsiyalari zanjiri bo'lib, uning yakuniy natijasi qon ivishining muhim tarkibiy qismi bo'lgan fibrin hosil bo'lishidir.

Patologik sharoitda tromb hosil bo'lishining salbiy oqibatlari:

 Turli kasalliklarda tromblarning shakllanishi trombozlangan tomir hududida o'tkir qon aylanishining buzilishi (arterial trombozda ishemiya va vena trombozida qonning turg'unligi) natijasida yuzaga keladigan og'ir oqibatlar bilan birga bo'lishi mumkin. Yakuniy bosqich kollateral bo'lmagan, trombozlangan tomir havzasida nekroz (infarkt) rivojlanishi bo'lishi mumkin.Miokard infarkti rivojlanishida koronar arteriyalar trombozining roli ayniqsa katta.Arterial tromboz- ateroskleroz,  obliterans, endarterit va qandli diabetda oyoq-qo'l gangrenasining keyingi rivojlanishi bilan trofik buzilishlarga olib kelishi mumkin.

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

A.B.Ataman. 2000