Taqdir, qismat — oldindan belgilab qoʻyilgan hodisalar toʻplami va ketma-ketligi. Inson yoki guruhning oldindan belgilangan hayot yoʻli.
Tarix davomida odamlar taqdir haqidagi qiziqarli va eskirmaydigan g'oyaga maftun bo'lib kelgan. Bu bizning hayotimiz qat'iy, muqarrar yo'nalishda davom etishi haqidagi tushunchaga ishora qiladi. Taqdir g‘oyasi vaqt o‘tishi bilan o‘zgarib, ko‘plab madaniyatlar va e’tiqodlarga moslashgan bo‘lsa-da, uning sir va sehr uyg‘unligi inson tafakkuri va tasavvurini o‘ziga jalb etishda davom etdi.
Taqdir g‘oyasi vaqt o‘tishi bilan diniy va falsafiy g‘oyalar o‘zgarib bordi. Insonning bu hayotdagi va avvalgi hayotidagi qilmishlari ularning kelajagiga ta'sir qiladi, deb hisoblaydigan karma tushunchasi hinduizm va buddizm kabi bir qancha diniy tizimlarda paydo boʻlgan.
Taqdirga ishonish barcha dinlarda bor. Lekin ularning har birida oʻziga xos xususiyatlar bilan talqin etiladi. Xristianlikda va islomda taqdir xudoning azaliy ilmi va qudrati tarzida izoxlanadi. Islomda taqdir — Alloh irodasiga bogʻliq deb hisoblovchi diniy tasavvur, rasman eʼtirof etilgan aqidalardan biri.
- Taqdirning rolini yaxshiroq tushunish uchun qadimgi tsivilizatsiyalar yunonlar va rimliklar kabi afsonalar va hikoyalar haqida tez-tez fanatizatsiya qilishgan. Ular Moirai kabi kuchli xudolar hayot to'qimasini to'qib, har bir inson hayotining hikoyalarini yozib, bizning taqdirimizni aniq belgilab qo'ygan degan fikrga ega edilar. Bunday sharoitda taqdir hamma narsani qamrab oluvchi kuch sifatida qaraldi, uni o'zgartirishga urinishimizga qaramay, odamlar tomonidan nazorat qilib bo'lmaydi. Keyinchalik Shekspirning fojialari yoki turli odamlarning oldindan belgilab qo‘ygan yo‘llarida bosib o‘tgan sinovlari va g‘alabalarini tadqiq etuvchi “Beovulf” dostoni kabi asarlar bilan taqdir ham adabiyot va san’atda takroriy mavzu bo‘ldi. Ushbu badiiy ijodlar ko'pincha taqdirga nisbatan kengroq madaniy nuqtai nazarni aks ettiradi, bu bizning insoniy tabiatimizga boʻlgan jozibadorlikni, hikoya qilishga jalb qilishni va kelajagimizni boshqarishga urinishdagi qiyinchiliklarni tasvirlaydi. Bugun biz taqdirni voqealarning oldindan belgilab qo'yilgan ajralishi, shu jumladan o'z hayotimiz qanday davom etishi va oxir-oqibat biz bosib o'tadigan yo'llar sifatida belgilaymiz.
OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
