Palladian meʼmorchiligi

Palladian meʼmorchiligi — bu venetsiyalik meʼmor Andrea Palladio (1508—1580-yillar) dizaynidan olingan va undan ilhomlanib yaraatilgan Yevropa meʼmoriy uslubi. Bugungi kunda Palladian meʼmorchiligi sifatida tan olingan asosiy elementi uning asl kontseptsiyalarining evolyutsiyasidir. Andrea Palladioning ishi qadimgi yunonlar va rimliklarning rasmiy klassik meʼmorchiligining simmetriyasi, qadriyatlarni oʻzida jamlagan uslub edi.

Thumb — Palladio Villa Rotonda uchun reja. Uyning xususiyatlari keyingi asrlarda butun Yevropada Palladian uslubidagi koʻplab uylarga kiritilishi kerak edi.

Britaniyada palladianizm 17-asrda qisqa vaqt ichida modaga aylandi, ammo uning gullashi Angliya fuqarolar urushi boshlanishi va undan keyin tejamkorlik joriy etilishi bilan yana qisqardi. 18-asrning boshlarida u nafaqat Angliyada, balki Buyuk Britaniyaning bevosita taʼsiri ostida Prussiyada ham modaga aylandi. Masalan, Janubiy Karolinadagi Drayton Xoll, Nyuportdagi Redvud kutubxonasi, Rod-Aylend, New-York shahridagi Morris-Jumel uyi , Maryland shtatining Annapolis shahridagi Hammond-Xarvud uyi va Virjiniyadagi Thomas Jeffersonning Monticellosi shu uslub gʻoyasi boʻyicha qilingan namunalardir.

Ushbu uslub Yevropada 19-asr va 20-asr boshlarida qoʻllanilib kelindi, u tez-tez jamoat va shahar binolarini loyihalashda qoʻllandi. 19-asrning ikkinchi yarmidan boshlab ingliz tilida soʻzlashuvchi davlatlarda gotika uygʻonishi bilan raqobatlashdi. Biroq, meʼmoriy uslub sifatida u mashhur boʻlib, rivojlanishda davom etdi. Uslubning pedimentlari, simmetriyasi va nisbati bugungi kunda koʻplab zamonaviy binolarni loyihalashda yaqqol namoyon boʻladi.

Andrea Palladio arxitekturasi

Toʻliq Palladio tomonidan ishlab chiqilgan binolar Venetsiya va Venetoda shaharlarida joylashgan^[1]. Ularga Venetsiyadagi Basilica del Redentore kabi villalar va cherkovlar kiradi^[2]. Palladioning arxitektura risolalarida u Rim meʼmori Vitruviy va uning 15-asrdagi shogirdi Leon Battista Alberti tomonidan belgilab berilgan tamoyillarga amal qilgani haqida yozgan^[3].

Palladio har doim oʻz villalarini ularning muhitiga qarab loyihalashtirgan^[4]. Agar Villa Kapra kabi tepalikda boʻlsa, jabhalar tez-tez teng qiymatga ega boʻlishi uchun yaratilgan boʻlsa, unda yashovchilar barcha yoʻnalishlarda yaxshi koʻrinishga ega boʻlishlari mumkin edi^[5]. Shuningdek, bunday hollarda aholi quyoshdan himoyalangan holda qishloqni toʻliq qadrlashi uchun har tomondan portiklar qurilgan^[6]. Meʼmor oʻz uslubida lodjiya ikkinchi qavat darajasida quyida joylashgan va lodjiya tepasida joylashuvchi, qoʻshaloq lodjiya elementni ham yaratgan. Baʼzan lodjiyalar pediment bilan oʻralgan holda fasadda ahamiyat kasb etgan. Villa Godi oʻzining asosiy nuqtasi sifatida portiko emas, balki lodjiya asosiy element boʻlib ajralib turgan^[7].

Palladio koʻpincha oʻzining villasi balandligini Rim ibodatxonasining hajmidan modellashtirardi^[8]. Palladian villalari odatda uch qavatdan iborat boʻladi: rustiklangan podval yoki birinchi qavat, xizmat va kichik xonalarni oʻz ichiga oladi. Yuqorida, pianino nobile asosiy qabul qilish va yotoq xonalarini oʻz ichiga olgan tashqi zinapoyalarga oʻtish orqali erishilgan ayvon orqali kiriladi va uning tepasida ikkinchi darajali yotoqxonalar va turar joy joylashgan past mezzanina mavjud. Villa ichidagi har bir xonaning nisbati 3:4 va 4:5 kabi oddiy matematik nisbatlar boʻyicha hisoblab chiqilgan va uy ichidagi turli xonalar bu nisbatlar bilan oʻzaro bogʻlangan^[7].

Palladio oʻz villalarining ikki tomonlama maqsada xizmat qilishi uchun qurdi. U villalarda fermari va boy savdogarlar uchun dam olish kunlarida dam olish maskani sifatida xizmat qilishini koʻrib chiqdi^[9]. Bu nosimmetrik oʻxshash uylar koʻpincha otlar, qishloq xoʻjaligi hayvonlari va qishloq xoʻjaligi doʻkonlarini joylashtirish uchun bir xil darajada simmetrik, ammo past qanotlarga ega boʻlgan^[10].

Venetsiya va Palladian derazalari

Palladian, Serlian yoki Venetsiya oynasi asosan Palladio ishida aks etadi va deyarli uning dastlabki karerasining daromad belgisidir^[11].

Venetsiyalik deraza uch qismdan iborat: markaziy baland dumaloq kemerli teshik, yon tomonlarida ikkita kichikroq toʻrtburchaklar teshiklari, ikkinchisi lintellar bilan qoplangan va ustunlar bilan mustahkamlangan^[12]. Bu qadimgi Rim zafar archasidan olingan boʻlib, u birinchi boʻlib Venetsiya tashqarisida Donato Bramante tomonidan qoʻllangan.

Palladio tomonidan ishlab chiqilgan, odatda ketma-ket qoʻllangan bu oyna orasiga kattaroq yoki ulkan tartibli yon panjaralarni qoʻllab-quvvatlovchi kichik ustunlarni ikki baravar oshirib, ikkinchi ustunni birinchisining yoniga emas, orqasiga qoʻyadi^[13]^[14].

Palladio bu elementlardan keng foydalandi, masalan, Villa Forni Cerato ga kirishda juda oddiy shaklda loyihalangan^[15]. Nomi yoki kelib chiqishi qanday boʻlishidan qatʼi nazar, derazaning bu shakli Palladioning keyingi meʼmorchilik uslublarida Palladianizmdan paydo boʻlgan ishining eng doimiy xususiyatlaridan biriga aylandi^[16]. Jeyms Lis-Milnning soʻzlariga koʻra, uning Britaniyadagi birinchi koʻrinishi Londondagi Burlington uyining qayta qurilgan qanotlarida boʻlgan, u yerda bevosita manba Palladioning oʻzidan emas, balki Inigo Jonsning Whitehall saroyi uchun dizaynlarida boʻlgan^[17].

Ilk palladianizm

17-asrda Italiyada tahsil olayotgan koʻplab meʼmorlar Palladio ijodi bilan tanishdilar. Chet ellik arxitektorlar uylariga qaytib kelishdi va Palladio uslubini turli iqlim, topografiya va mijozlarning shaxsiy didiga moslashtirib berishdi. Butun dunyoda palladianizmning alohida shakllari shu tarzda vujudga kelgan. Biroq, Palladian uslubi 18-asrgacha, birinchi navbatda, Angliya, Uels, Shotlandiya, Irlandiyada va keyinchalik Shimoliy Amerikada mashhurlik choʻqqisiga chiqa olmadi^[18]. Venetsiyaning oʻzida barokko meʼmorchiligining haddan tashqari koʻpligiga erta munosabatda boʻldi, bu Palladian tamoyillariga qaytish sifatida namoyon boʻldi.

Palladioning hamma joyda eng nufuzli izdoshi ingliz Inigo Jons edi, u 1613-14 yillarda Palladio risolasining nusxasini izohlab , Arundelning „kollektor“ grafi bilan Italiya boʻylab sayohat qildi^[19]. Jons va uning zamondoshlari va keyingi izdoshlarining „palladianizmi“ asosiy ular foydalangan uslubi edi.

Merosi

1770-yillarga kelib Britaniyada Robert Adam va Uilyam Chambers kabi meʼmorlarga talab katta edi, ammo ular hozirda juda koʻp turli xil klassik manbalarga, jumladan, qadimgi Yunoniston uslubiga ham tayanganlar, shu sababli ularning arxitektura shakllari oxir-oqibat neoklassik deb taʼriflangan. Yevropada Palladian uslubining uygʻonishi 18-asr oxirida tugadi^[20]. Shimoliy Amerikada palladianizm biroz uzoqroq davom etdi. Bugungi kunda „Palladian“ atamasi koʻpincha notoʻgʻri ishlatiladi va har qanday klassik daʼvolarga ega binoni tasvirlashga moyildir. Biroq, 20-asrda Palladian gʻoyalari qayta tiklandi; Nufuzli arxitektura nazariyotchisi Kolin Rou Ideal villaning matematikasi (1947-yil) inshosini nashr etdi, unda Palladio villalaridagi kompozitsion „qoidalar“ va Le Korbusierning Puissy va Garches villalari oʻrtasidagi bogʻliqlikni koʻrsatdi^[21]. Syuzan Uolters oʻzining Modernizmning ikki yuzi maqolasida Palladio gʻoyalarining 20-asr meʼmorlariga taʼsiri davom etishini takitlaydi^[22].

Yana qarang

Yangi klassik arxitektura
Stok Park pavilyonlari
Jakomo Kuarengi
Riviera del Brenta

Manbalar

[1]
„City of Vincenza and the Palladian villas of the Veneto“. UNESCO. Qaraldi: 19-iyun 2022-yil.
[2]
Wundram and Pape, p.156
[3]
Copplestone, p.250
[4]
Wundram & Pape, p.240
[5]
Wundram & Pape, p.186
[6]
Worsley, p.129
[7]
Copplestone, p.251
[8]
Tavernor, p.77
[9]
Kerley, Paul. „Palladio: The architect who inspired our love of columns“. BBC News (10-sentabr 2015-yil).
[10]
OʻBrien and Guinness, p.52
[11]
„Seven Palladian windows“. RIBA Journal (7-sentabr 2014-yil).
[12]
Summerson, (1980), p.134
[13]
Summerson, (1980), pp.129-130
[14]
Summerson, (1980), p.130
[15]
Wundram and Pape, pp.27-30
[16]
Constant, p.42.
[17]
Lees-Milne, p.100
[18]
Copplestone, p.252
[19]
Pevsner, p.516
[20]
Frampton, p. 36
[21]
Curl, p.658
[22]
Waters. „The Two Faces of Modernism“. RIBA. Qaraldi: 25-iyun 2022-yil.

Adabiyotlar

Bold, John (1988) Wilton House and English Palladianism. London, HMSO, ISBN 978-0-113-00022-7
Chaney, Edward (2006) „George Berkeley’s Grand Tours: The Immaterialist as Connoisseur of Art and Architecture“, in The Evolution of the Grand Tour: Anglo-Italian Cultural Relations Since the Renaissance (2nd ed.) London, Routledge, ISBN 0-7146-4474-9
Constant, Caroline (1993) The Palladio Guide. New York, Princeton Architectural Press, ISBN 978-1-878-27185-3
Copplestone, Trewin (1963) World Architecture. London, Hamlyn, OCLC 473368368
Curl, James Stevens (2016) Oxford Dictionary of Architecture. Oxford, Oxford University Press, ISBN 978-0-199-67499-2
Dal Lago, Adalbert (1966) Ville Antiche. Milan, Fratelli Fabbri, OCLC 1103629596
Farber, Joseph C. Farber, Reed, Henry Hope (1980) Palladioʻs Architecture and Its Influence: A Photographic Guide. New York, Dover Publications, ISBN 0-486-23922-5
Frampton, Kenneth (2001) Studies in Tectonic Culture. Cambridge, US, MIT Press, ISBN 0-262-56149-2
Gaustad, Edwin (1979) George Berkeley in America. New Haven, US, Yale University Press, ISBN 9780300023947
Guinness, Desmond and Sadler, Julius Trousdale (1976) The Palladian Style in England, Ireland and America. London, Thames and Hudson, ISBN 978-0-500-34067-7
Halliday, F. E. (1967) Cultural History of England. London: Thames and Hudson, OCLC 473650485
Howard, Deborah and Quill, Sarah (2002) The Architectural history of Venice. New Haven, US, Yale University Press, ISBN 9780300090284
Jackson-Stops, Gervase (1990) The Country House in Perspective. London, Pavilion Books Ltd., ISBN 9781851453832
Kostof, Spiro (1985) A History of Architecture. New York, Oxford University Press, ISBN 9780195083781
Kruft, Hanno-Walter (1994) A History of Architectural Theory: From Vitruvius to the Present. Princeton, US, Princeton Architectural Press, ISBN 9781568980102
Lees-Milne, James (1986) The Earls of Creation. London, Century Hutchinson ISBN 0712694641
Lewis, Hilary and OʻConnor, John (1994) Philip Johnson: The architect in His Own Words. New York, Rizzoli International Publications, ISBN 9780847818235
Marten Paolo (1993) Palladio. Koln: Benedikt Taschen Verlag GmbH. (Photos of Palladioʻs surviving buildings)
Morrison, Hugh, (1952) Americanʼs First Architecture: From the First Colonial Settlements to the National Period. New York, Oxford University Press, OCLC 1152916624
Nichols, Frederick Nichols (1984) Thomas Jeffersonʼs Architectural Drawings. Boston, US, ISBN 9780813903286
OʻBrien, Jacqueline and Guinness, Desmond, (1993) Great Irish Houses and Castles. London, Weidenfeld & Nicolson, ISBN 978-0-297-83236-2
Orbach, Julian, Pevsner, Nikolaus and Cherry, Bridget (2021) Wiltshire: The Buildings of England. New Haven, US and London, Yale University Press, ISBN 978-0-300-25120-3
Pevsner, Nikolaus (1960) An Outline of European Architecture. Harmondsworth, UK, Penguin Books, OCLC 154230727
Reed, Henry Hope and Farber, Joseph C. (1980) Palladioʻs Architecture and Its Influence. New York, Dover Publications, OCLC 1088786242
Rowe, Colin (1976) The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays. Cambridge, US and London, MIT Press, ISBN 978-0-262-18077-1
Ruhl, Carsten (2011) Palladianism: From the Italian Villa to International Architecture. European History Online Mainz: Institute of European History. Retrieved: May 23, 2011.
Severens, Kenneth (1981) Southern Architecture: 350 Years of Distinctive American Buildings. New York, E.P. Dutton, ISBN 9780525206927
Summerson, John (1953) Architecture in Britain: 1530-1830. Harmondsworth, UK, Penguin Books, Pelican History of Art series, OCLC 1195758004
Summerson, John (1980) The Classical Language of Architecture. London, Thames and Hudson, World of Art series, ISBN 0500201773
Tavernor, Robert (1979) Palladio and Palladianism. London, Thames and Hudson, World of Art series, ISBN 0500202427
Watkin, David (1979) English Architecture. London, Thames and Hudson, ISBN 9780500201718
Whinney, Margaret (1970) „A Unknown Design for a Villa by Inigo Jones“, in The Country Seat: Studies Presented to Sir John Summerson, editors Howard Colvin and John Harris, London, Allen Lane The Penguin Press, OCLC 1160730033
Wittkower, Rudolf (1949) Architectural Principles in the Age of Humanism. London, Warburg Institute, OCLC 884612602
Wittkower, Rudolf (1974) Palladio and English Palladianism. London, Thames and Hudson, ISBN 0500850011
Worsley, Giles (2007) Inigo Jones and the European Classicist Tradition. New Haven, US and London, Yale University Press, ISBN 978-0-300-11729-5
Wundram, Manfred and Pape, Thomas (2004) Palladio: The Complete Buildings. Koln, Germany, Tashen, ISBN 3822832006
Yarwood, Doreen (1970) Robert Adam. New York, Scribner, OCLC 90417

Ackerman, Jeyms S. (1994) Palladio („Arxitektor va jamiyat“ seriyasi). London, Pingvin kitoblari,OCLC 733586184
Kimball, Fiske (1916) Tomas Jefferson, arxitektor. Boston, AQSh, Riverside Press,OCLC 629697773
Roth, Leland M. (1980) Amerika arxitekturasining qisqacha tarixi. Nyu-York, Harper & Rou,ISBN 978-0-064-30086-5

Havolalar

[1] [1]
„City of Vincenza and the Palladian villas of the Veneto“. UNESCO. Qaraldi: 19-iyun 2022-yil.

[2] [2]
Wundram and Pape, p.156

[3] [3]
Copplestone, p.250

[4] [4]
Wundram & Pape, p.240

[5] [5]
Wundram & Pape, p.186

[6] [6]
Worsley, p.129

[Copplestone,_p.251-7] [7]
Copplestone, p.251

[8] [8]
Tavernor, p.77

[9] [9]
Kerley, Paul. „Palladio: The architect who inspired our love of columns“. BBC News (10-sentabr 2015-yil).

[10] [10]
OʻBrien and Guinness, p.52

[11] [11]
„Seven Palladian windows“. RIBA Journal (7-sentabr 2014-yil).

[12] [12]
Summerson, (1980), p.134

[13] [13]
Summerson, (1980), pp.129-130

[14] [14]
Summerson, (1980), p.130

[15] [15]
Wundram and Pape, pp.27-30

[16] [16]
Constant, p.42.

[17] [17]
Lees-Milne, p.100

[18] [18]
Copplestone, p.252

[19] [19]
Pevsner, p.516

[20] [20]
Frampton, p. 36

[21] [21]
Curl, p.658

[22] [22]
Waters. „The Two Faces of Modernism“. RIBA. Qaraldi: 25-iyun 2022-yil.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]