Nogironlik, invalidlik — kasallik, shikastlanish, mayib-majruhlik, baxtsiz hodisalar tufayli butunlay yoki maʼlum muddat mehnat qobiliyatini yoʻqotish. Jismoniy yoki akliy nuqsonlari borligi sababli ijtimoiy yordam va himoyaga muhtoj shaxs nogiron hisoblanadi. Oʻzbekistonda Nogironlik Tibbiy mehnat ekspertiza komissiyasi (TMEK) tomonidan belgilanadi. Nogironlik mehnat qobiliyatini yoʻqotish darajasiga qarab 3 guruhga boʻlinib, vaqtincha (6-12 oy) yoki muddatsiz qilib tayinlanadi. 1-guruh Nogironligiga mehnat qobiliyatini butunlay yoʻqotgan va boshqaning doimiy parvarishi, yordami, nazoratiga muhtoj boʻlgan shaxslar; 2-guruh Nogironiga mehnat qobiliyatini butunlay yoʻqotgan, lekin boshqalarning doimiy parvarishiga muhtoj boʻlmagan, shuningdek, mehnat turidan qatʼi nazar, unda uzoq muddat ishlay olmaydigan shaxslar; 3-guruh Nogironligiga mehnat qobiliyati sezilarli darajada pasaygan shaxslar kiradi. Nogironlar davlat nafaqasi bilan taʼminlanadi, zarur boʻlganda davolanadi, ularga protezlar beriladi, ishga, maxsus maktablarga joylashtirish uchun sharoit yaratiladi. Nogironlarni tibbiy, ijtimoiy va kasbiy reabilitatsiya qilish orqali faol hayotga, mehnatga jalb qilish dolzarb masala hisoblanadi.
OʻzR qonunchiligida N.ning quyidagi sabablari nazarda tutiladi: umumiy kasalliklar (ish bilan bogʻliq boʻlmagan) oqibatidagi Nogironlik; turmushdagi baxtsiz hodisalar natijasida shikastlanish oqibatida yuz bergan Nogironlik; ishlab chiqarishdagi jarohatlar va kasb kasalligiga duchor boʻlish natijasidagi Nogironlik; kasb kasalligiga chalinish tufayli yuz bergan Nogironlik; Oʻzbekistonni himoya qilish yoki boshqacha tarzda harbiy burchni bajarish paytida roʻy bergan Nogironlik; harbiy burchni bajarish bilan bogʻliq boʻlmagan harbiy xizmatni oʻtash davridagi Nogironlik. Bu boradagi tartib-qoidalar Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994-yil 24-noyabrdagi 317-son qarori bilan tasdiqlangan "Tibbiy-mehnat ekspertiza komissiyalari toʻgʻrisida nizom"da koʻrsatib oʻtilgan.
Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 1995-yil 11-noyabrda "OʻzRning nogironlarni reabilitatsiya qilish borasidagi chora-tadbirlari Davlat dasturi toʻgʻrisida" qaror qabul qildi. Mazkur qarorning ijrosi nogironlarni reabilitatsiya qilish markazlari sistemasi (Nogironlarni tibbiy-ijtimoiy va kasb boʻyicha reabilitatsiya qilish milliy markazi, Tayanch-harakat sistemasi kasalliklarida nogironlar reabilitatsiya markazi va 10 ta umumiy tipdagi hududiy reabilitatsiya markazlari) tashkil etildi. Bular joylardagi TMEKlar bilan hamkorlikda nogironlarni tibbiy-ijtimoiy reabilitatsiya qilish chora-tadbirlarini amalga oshiradi[1][2][3].
Nogironlar tili doimiy ravishda o'zgarib bormoqda, bu hurmat, aniqlik va hamjamiyatni o'z ichiga olishi uchun mo'ljallangan. Muayyanlikni muhokama qilishda ishlatiladigan ba'zi tillar quyidagilar: Inson birinchi til: Bu insonning nogironligini emas, balki uni birinchi o'ringa qo'yadi. Masalan, "muomalaga putur yetkazgan shaxs" emas, balki "muomala va ma'lumotga putur berilgan shaxs" 1. Inson birinchi til: Bu insonning nogironligini emas, balki uni birinchi o'ringa qo'yadi. Masalan, "muomalaga putur yetkazgan shaxs" emas, balki "muomala va ma'lumotga putur berilgan shaxs". 2. Kimlik-birinchi til: Ba'zi shaxslar va jamiyatlar o'z nogironligi bilan o'z kimligini belgilashni afzal ko'rishadi. Masalan, "muammoga ega boʻlgan shaxs" o'rniga "muammallik boʻlgan kishi". 3. Nafaqat til: Nafaqat so'zlarni qo'llash nogiron yoki odamni ta'kidlashdan qochadi. Masalan, "ko'mirlar arqasi foydalanuvchisi" emas, balki "ko'krakli arqasiga cheklangan". 4. Yaxshi til: Bu qobiliyatlarga emas, cheklovlarga e'tibor qaratadi. Masalan, "muomalaga ega boʻlgan shaxs" emas, "farqli qobiliyatli shaxs". Muammoga oid tilni tan olishni tan olish bir-bir kishi va jamiyat orasida farq qilishi mumkinligini eslash muhimdir. Hurmatli muloqotda o'rganayotgan odamning yoki guruhning xohishiga mos keladigan tilni o'rganish va ishlatish o'z ichiga oladi.
Muvaffaqiyatning zamonaviy tushunchalari g'arbda ilmiy Ma'rifat davrida paydo boʻlgan tushunchalardan kelib chiqadi; ma'riflanishdan oldin jismoniy farqlarga boshqacha ko'rinish orqali qaralgan.Tarixdan oldingi davrda nogironlarga g'amxo'rlik qilgan insonlar borligi haqida dalillar bor. Windover arxeologik sayti, bu iskanjlardan biri 15 yoshga to'lgan erkak bo'lib, u spina bifida kasalligiga chalingan. Bu holat, ehtimol, beldan pastki paralysis boʻlgan o'g'ilning ovchi-to'plovchi jamoasida parvarish qilinishini anglatardi. Nogironlik Xudoning jazosini olish uchun qo'llanilmagan va shuning uchun nogironlar o'z nogironligi uchun yo'q qilinmagan va kamsitilmagan. Aksariyatlari Mesopotamiya jamiyatining turli darajalarida ishlagan, shu jumladan, diniy ma'badda xudoning xizmatchilari sifatida ishlagan. Qadimgi Misr odamlarda asboblar tez-tez ishlatilgan. Ularning umumiy foydalanishida nogironlik bilan qariyalar yurishga yordam berishlari mumkin edi. Qadimgi Gretsiyada mobility nuqsonlari bilan bog'liq shaxslar ma'badlar va shifoxonalarga kirishlariga imkon beradigan qoidalar qabul qilindi. Xususan, milodiy 370 yilgacha kengroq hududdagi eng muhim shifo manbai boʻlgan Epidaurdagi Asclepius manbaiga kamida 11 ta doimiy tosh rampalari kirgan va ular harakatsiz tashrif buyuruvchilarga to'qqizta turli inshootga kirish imkoniyatini bergan; mo'ljallanganlar qadimgi Gretsiyada kamchiliklarga ega boʻlganlar tan olinishi va parvarish qilinishiga dalillar bor. Aslida, qadimgi yunonlar nogironlarga ko'ra ko'proq kuchli odamlardan farq qilishmagan, chunki ularning yozuvlarida ularni tasvirlaydigan so'zlar juda noma'lum. Muayyan nogiron odam jamiyatga hissa qo'shishi mumkin boʻlganida, yunonlar ularni to'xtatishardi. O'rta asrlar jinlar aqlsizlik va boshqa holatlarni keltirib chiqaradi deb o'ylashardi. Ular tabiiy tartibning bir qismi deb hisoblangan, ayniqsa, qora o'lim davrida va oqibatida, bu butun aholini shikastlantirdi. Erta zamonaviy davr jismoniy va ongli farqlarning biologik sabablarini izlashga o'zgarishlar yuz berdi, shuningdek, toifalarni belgilashda katta qiziqish uyg'otildi: masalan, Ambroise Pare o'n oltinchi asrda "mustirlar", "ajalotlar" va "ko'pchilikni shikastlantirib qo'yganlar" haqida yozgan. Yevropa ma'rifatining sababdan kelib chiqadigan bilimlarga va tabiiy fanning insoniyat taraqqiyoti uchun ahamiyatiga ega bo'lishga qaratgan ta'kidlashi insonlarni kuzatgan va to'g'rilab olgan institutlar va ma'lumot tizimlarining tug'ilishiga yordam berdi; ulardan biri nogironlik haqidagi bugungi tushunchalarning rivojlanishiga muhim ahamiyat kasb etganlar boshpanalar, klinikalar va qamoqxonalar edi.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
