Marcus Aurelius (ruschadan kirib kelgan yozilishi: Mark Avreliy) (lotincha: Publius Aelius Traianus Hadrianus; 121–180) — Rim imperatori (161 yildan). Antoninlar sulolasidan. Senatorlar tabaqasiga suyangan. Armanistonda Rim hukmronligini tiklagan. Parfiyaliklar bilan boʻlgan urushda (162–166) Mesopotamiyani bosib olgan. 166–180-yillarda Markoman urushi olib borgan. Soʻnggi stoitsizm vakili („Oʻylar“ falsafiy asari muallifi).Yaxshi 5 imperatordan songisi.
Mark Avreliy ispan kelib chiqishi boʻlgan senatorlar oilasiga mansub bolgan.Uning otasi bo'yicha bobosi anniy Ver (prenomen noma'lum) Rimga Betikadan ko'chib o'tadi, imperator Neron davrida pretura oldi, Vespasian davrida esa patritsiat tarkibiga kiritildi (73/74 yil).Verning o'g'li Mark anniy Ver uch marta konsullik lavozimini egallagan (97, 121 va 126 yillarda) va imperatorlik familiyasi bilan qarindosh boʻlgan.Uning rafiqasi Rupiliya Faustina (Mark Avreliyning buvisi) Adrianning rafiqasi Vibiya Sabinaning yagona singlisi bo'lib, Traianning nevarasi boʻlgan. Vera va Rupiliyaning qizi Galeriya Faustina Titus Avreliy fulva Boyoniy Arriya Antoninning xotini bo'ldi, u Antonin Piy nomi bilan mashhur bo'lib, Adrianning o'gay o'g'li va uning hokimiyatining vorisi bo'ldi.
Mark Avreliy asrab olgan otasi Antonin Piydan koʻp narsalarni o'rgangan. Unga o'xshab, Mark Avreliy Senatga muassasa sifatida va senatorlarga ushbu muassasa a'zolari sifatida boʻlgan hurmatini har tomonlama ta'kidladi.
Mark Avreliy katta e'tiborini sud ishlarini yuritishga qaratgan.Uning huquq sohasidagi faoliyatining umumiy yo'nalishi:"u yangilik kiritmadi, balki eski qonunni tikladi". Afinada u o'z davrida hukmronlik qilgan har bir falsafiy yo'nalish uchun to'rtta falsafa kafedrasini tashkil etdi bular-akademik, peripatetik, stoik, epikuriy.Professorlarga davlat ta'minoti tayinlandi. O'zidan oldingilar davrida boʻlgani kabi, kam ta'minlangan ota-onalar va yetimlarning bolalarini qo'llab-quvvatlash instituti ham alimentar muassasalar deb nomlangan mablag'larni moliyalashtirish orqali saqlanib qolgan.
Jangovar xarakterga ega bo'lmagan Avreliy koʻp marotaba harbiy harakatlarda ishtirok etishga toǵri keldi.
Parfiyaliklar Antonin Piy vafotidan so'ng darhol Rim mulklariga bostirib kirishdi va ikki jangda rimliklarni mag'lub etishdi. Rim imperiyasi 166 yilda Parfiya bilan tinchlik tuzdi, unga ko'ra Shimoliy Mesopotamiya imperiyaga o'tdi, Armaniston esa Rim manfaatlari sohasiga kirgan deb tan olindi.O'sha yili nemis qabilalari Dunaydagi Rim mulklariga bostirib kirishdi. Markomanlar Pannoniya, Norik, Resiya viloyatlariga bostirib kirishdi va Alp yo'llari orqali Italiyaning shimoliga Akvilagacha kirib kelishdi. Shimoliy Italiya va Pannoniyaga qo'shimcha harbiy kontingentlar, shu jumladan Sharqiy frontdan ham o'tkazildi. Qo'shimcha qo'shinlar, shu jumladan gladiatorlar, qullar orasidan jalb qilindi.Imperator-hamhukumatlar barbarlarga qarshi jangga chiqishdi. Nemislar va sarmatlar bilan urush hali tugamasdan, Shimoliy Misrda tartibsizliklar boshlandi (172).
178 yilda Mark Avreliy nemislarga qarshi jangga boshchilik qildi va katta muvaffaqiyatlarga erishdi, ammo Rim qo'shinlarini o'lat epidemiyasi bosib oldi (aslida bu, ehtimol, chechak edi).180 yil 17 martda Mark Avreliy Dunaydagi (hozirgi Vena) Vindobonda o'latdan vafot etdi. O'limidan so'ng Mark Avreliy rasman ilohiylashtirildi. Uning hukmronligi qadimgi tarixiy an'analarda oltin asr hisoblanadi. Mark Avreliyni "taxtdagi faylasuf"deb atashadi. U stoitsizm tamoyillarini tan oldi va uning yozuvlarida asosiy narsa axloqiy ta'limot, hayotni falsafiy va axloqiy tomondan baholash va unga qanday munosabatda bo'lish bo'yicha maslahatlar edi.
http://centant.spbu.ru/centrum/publik/kafsbor/mnemon/2005/22.pdf (Wayback Machine saytida 2016-03-04 sanasida arxivlangan)
http://www.psylib.ukrweb.net/books/avrel01/txt01.htm (Wayback Machine saytida 2022-08-19 sanasida arxivlangan)
https://www.newacropolis.ru/magazines/2_1998/triumf_imperatora/
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
