Ayollarga nisbatan zo‘ravonlikka barham berish to‘g‘risidagi deklaratsiya

Ayollarga nisbatan zoʻravonlikka barham berish toʻgʻrisidagi deklaratsiya yoki DEVAW (inglizcha : Ayollarga nisbatan zoʻravonlikni bartaraf etish toʻgʻrisidagi deklaratsiya) 1993-yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotining (BMT) rezolyutsiyasi boʻlib, ayollarga nisbatan zoʻravonlik va zoʻravonlikni bartaraf etishga qaratilgan.

Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi tomonidan 1993-yil 20-dekabrdagi 48/104 rezolyutsiyasida ovoz berishsiz qabul qilingan^[1]. Deklaratsiya „Barcha insonlarning tengligi, xavfsizligi, erkinligi, daxlsizligi va qadr-qimmatiga taalluqli huquq va tamoyillarni ayollarga nisbatan umumbashariy tatbiq etishga shoshilinch ehtiyoj bor“ degan bayonot bilan boshlanadi.

Umuman olganda, rezolyutsiya 1979-yilda qabul qilingan Ayollarga nisbatan kamsitishning barcha shakllariga barham berish toʻgʻrisidagi xalqaro konvensiyani (CEDAW) hamda Vena deklaratsiyasi va Harakat dasturini toʻldiradi va mustahkamlaydi^[2].

Deklaratsiya natijasida davom etayotgan jarayonda 1999-yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi tomonidan 25-noyabr Xalqaro ayollarga nisbatan zoʻravonlikka barham berish kuni sifatida belgilandi.

Fondagi oʻzgarishlar

Birlashgan Millatlar Tashkiloti tashkil topganidan beri ayollar huquqlarini taʼminlash bilan shugʻullanadi. 1993-yilda eʼlon qilingan ushbu deklaratsiya ayollarga nisbatan zoʻravonlik va ularga barham berish masalalariga bagʻishlangan. Deklaratsiya qabul qilinishidan oldin Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibi Butros Butros-Galining 1993-yil 8-mart Xalqaro xotin-qizlar kuni munosabati bilan qilgan bayonotida ayollar huquqlari uchun kurashda BMTning rolini aniq ifodalovchi bayonotlar berdi.

Bayonot xulosasi

Deklaratsiya 6 moddadan iborat.

" Xususiy yoki jamoat sohasida boʻlsin, „ayollarga nisbatan zoʻravonlik“ atamasi ayollarga jismoniy, jinsiy yoki ruhiy zarar yoki azob-uqubatlarga olib keladigan yoki olib kelishi mumkin boʻlgan har qanday jinsga asoslangan zoʻravonlik harakatini anglatadi. Bu xatti-harakatlarning tahdidlari ham zoʻravonlik doirasiga kiradi"^[3]

Deklaratsiyadagi ushbu taʼrif keyingi xalqaro matnlarda ayollarga nisbatan zoʻravonlik taʼriflarida kashshof boʻldi^[4].

• 2-modda ayollarga nisbatan zoʻravonlik doirasini belgilaydi. Unda aytilishicha, birinchi moddada berilgan taʼrif oilada va yaqin atrofdagi jismoniy, jinsiy va psixologik zoʻravonlikni oʻz ichiga olgan, lekin ular bilan cheklanmaydigan tarzda talqin qilinishi kerak.^[4]
• 3-moddada ayollarning siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy, fuqarolik yoki boshqa har qanday sohadagi barcha inson huquqlari va asosiy erkinliklaridan teng foydalanish va himoyalanish huquqiga ega ekanligi taʼkidlangan.
• 4-moddada aytilishicha, davlatlar ayollarga nisbatan zoʻravonlikni tegishli vositalar bilan va kechiktirmasdan bartaraf etishga qaratilgan siyosatni olib borishlari kerak.
• 5-moddada aytilishicha, Birlashgan Millatlar Tashkilotining zarur idoralari oʻz yurisdiktsiyasi doirasida ushbu Deklaratsiyada bayon etilgan huquq va tamoyillarni tan olish va amalga oshirishga hissa qoʻshishi kerak.
• Deklaratsiya 6-moddada quyidagi bayonot bilan yakunlandi.

" Deklaratsiyaning hech bir qoidasi ayollarga nisbatan zoʻravonlikka barham berish boʻyicha qulayroq boʻlgan har qanday qoidaga taʼsir koʻrsatmaydi, ular davlat qonunchiligida yoki davlatda amalda boʻlgan har qanday xalqaro konvensiya, shartnoma yoki boshqa hujjatlarda mavjud boʻlishi mumkin. "

Effektlar

• Ushbu deklaratsiya natijasida 1994-yil 4-martda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Inson huquqlari komissiyasi Radhika Kuomarasvamini ayollarga nisbatan zoʻravonlik boʻyicha maxsus maʼruzachi etib tayinlashga qaror qildi^[5].
• DEVAW 1994-yilda Amerika Davlatlari Tashkiloti tomonidan tashkil etilgan konferentsiyada qabul qilingan Belém do Pará konventsiyasining (Ayollarga nisbatan zoʻravonlikning oldini olish, jazolash va bartaraf etish boʻyicha Amerikalararo konventsiya) kirish qismida eslatib oʻtilgan.
• Deklaratsiya natijasida davom etayotgan jarayonda 1999-yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi tomonidan 25-noyabr Xalqaro ayollarga nisbatan zoʻravonlikka barham berish kuni sifatida belgilandi.

Muammolar

Koʻpgina ayollar huquqlari himoyachilari va inson huquqlari boʻyicha ekspertlar xalqaro hamjamiyatda konservativ kuchlarning kuchayishi deklaratsiyada erishilgan huquqiy asosga tahdid solayotganidan xavotir bildirishdi. 2003-yil mart oyida Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ayollar maqomi boʻyicha komissiyasi yigʻilishida Eron delegati " hukumatlarni ayollarga nisbatan zoʻravonlikni qoralashga va uni qoralaganda har qanday urf-odat va diniy nuqtai nazardan saqlanishga chaqiruvchi " bandini kiritishga qarshi chiqdi.. Ayni paytda bu eʼtirozga Misr, Pokiston, Sudan va AQSh delegatlari qoʻshildi. Bu BMTning Ayollar huquqlari boʻyicha komissiyasining birinchi diplomatik muvaffaqiyatsizligi sifatida koʻrilmoqda^[6].

Yana qarang

• CEDAW
• Istanbul konvensiyasi

Manbalar

1. „Resolutions adopted by the General Assembly at its 48th session:“. web.archive.org (16 ocak 2014). 2020-yil 8-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30 eylül 2020.
2. „Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women“. www.un.org. 19 mayıs 2019da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30 eylül 2020.
3. „A/RES/48/104 - Declaration on the Elimination of Violence against Women - UN Documents: Gathering a body of global agreements“. www.un-documents.net. 4 ağustos 2018da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30 eylül 2020.
4. „Kadına Yönelik Şiddet - Aile İçi Şiddet ve Konuya İlişkin Uluslararası Metinler Üzerine Bir İnceleme“. Hacettepe HFD, 7(1) 2017, 5. 26-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3 nisan 2021.
5. „OHCHR | Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences“. www.ohchr.org. 22 ekim 2011da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30 eylül 2020.
6. „U.N. Pact Sinks on Issue of Violence Against Women“ (en-US). Women's eNews. 7 ocak 2016da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30 eylül 2020.