Alan Turing

Alan Turing (talaffuzi: Alan Tyuring) (inglizcha: Alan Mathison Turing; |23|06|1912 — |7|06|1954) — ingliz matematigi, logiki, kriptografi. U informatikani rivojlantirishga katta hissa qoʻshgan. 1950-yilda kompyuterni ongliligini tekshiruvchi Turing testini taklif etgan.

Alan Mathison Turing
Tavalludi	1912 yil, 23-iyun Maida Vale, London, Angliya
Vafoti	1954 yil, 6-iyul Wilmslow, Cheshire, Angliya
Istiqomat joylari	Wilmslow, Cheshire, Angliya
Fuqaroligi	Birlashgan Qirollik
Sohasi	Matematika
Tezis sarlavhasi	Systems of Logic based on Ordinals
Akademik rahbarlari	Alonzo Church
Mashhur shogirdlari	Robin Gandy
Mashhur ishlari	Cryptanalysis of the Enigma, Turing machine, Turing test
Mukofotlari	Smith's Prize (1936) OBE FRS

Turing Ikkinchi jahon urushida nemislarning „Enigma“ nomli maxfiy shifrlovchi mashinasini buzishni uddalagan. 1950-yil oktyabr oyida „Mind“ jurnalida chop etilgan „Hisoblash mashinasi va intellekt“ nomli ilmiy maqolasida bir tajriba qoʻllashni taklif qilgan. Unga koʻra, kompyuter insonlar bilan muloqot qilganda odamlardek „fikrlay oladi“ va „muloqot qila oladi“, yaʼni kompyuterni oʻrgatish mumkin. Mazkur tajriba keyinchalik „Turing testi“ deb nomlanib, kompyuterlarning onglilik darajasini tekshirgan. „Tuuring testi“ni aksi bajarilishi natijasida CAPTCHA (hozirgi kunda internetda mashhur, odamlarning haqiqatdan odamligini tekshiruvchi test) oʻylab topilgan.

Turing birinchilardan boʻlib xotirasida dasturlarni saqlaydigan kompyuter yaratish mumkinligini isbotlovchi ilmiy ishini taqdim etgan. Oʻzi hozirgi imkoniyatdagi kompyuterlarning ilk ajdodlarini yaratilishida qatnasholmagan boʻlsa-da, nazariyasini yaratib bergan. Turing hatto shaxmatning kompyuter versiyasini ham ishlab chiqqan. Shuningdek, u matematik biologiya va kimyoga ham qiziqib, bu sohalarda ham izlanishlar olib borgan.

Shaxsiy hayoti

Turing Angliyada gomoseksuallarga qarshi qonun qurboniga aylandi. Qamoqda oʻtirish oʻrniga kimyoviy kastratsiya jazosiga rozi boʻlgan. Sianid moddasi bilan zaharlanib, halok boʻlgan. Olim oʻz joniga qasd qilgan deb ishoniladi. Ammo ayrimlar bunga shubha bildirib, Turing atayin zaharlanmaganiga ishonadi.

Oʻlimidan soʻng

Turing oʻlimidan 50 yil oʻtib, olimning 100 yoshi munosabati bilan u oqlana boshlandi. 2009-yilda Buyuk Britaniya bosh vaziri Gordon Brown Turing uchun oʻz xalqidan uzr soʻradi. 2013-yilda Angliya qirolichasi Elizabeth II tomonidan oqlandi.

2002-yilda Turing — „tarixdagi eng mashhur 100 ta britaniyaliklardan biri“ deb, 2009-yilda „Buyuk Britaniyadagi eng mashhur gomofobiya qurbonlaridan biri“ sifatida tan olingan.

Hisoblash mashinalari Uyushmasi (Association for Computing Machinery)ning yillik mukofotlaridan biri Turing sovrini deb nomlanadi. Axborot texnologiyalari sohasidagi eng obroʻli mukofot ushbu mukofot informatika boʻyicha Nobel mukofotiga tenglashtiriladi.

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.