From Wikipedia, the free encyclopedia
Zhores Ivanovich Alferov (ruscha: Жоре́с Ива́нович Алфёров 1930-yil 15-mart — 2019-yil 1-mart) sovet va rus[2][3] fizigi va akademigi boʻlib, zamonaviy geterostrukturali fizika va elektronikani yaratishga katta hissa qoʻshgan. U optoelektronika uchun yarimoʻtkazgichli geterobogʻlanishni ishlab chiqqani uchun 2000-yilda fizika boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻlgan. U shuningdek, keyingi hayotida siyosatchiga aylandi, 1995-yildan beri kommunistik partiyaning aʼzosi sifatida Rossiya parlamentining quyi palatasi — Davlat Dumasida xizmat qildi.
Zhores Alferov | |
---|---|
Tavallud | Zhores Ivanovich Alferov 15-mart, 1930-yil[1] |
Vafoti | 1-March, 2019-yil[1] St Petersburg, Russia[1] | (88 yoshda)
Fuqaroligi | Sovet ittifoqi (1991-yilgacha) / Rossiya (1991-yildan soʻng) |
Ilmiy faoliyati | Geterotranzistorlar |
Mukofotlari | Global energiya mukofoti (2005)
Ilgʻor texnologiyalar boʻyicha Kioto mukofoti (2001) Fizika boʻyicha Nobel mukofoti (2000) Demidov mukofoti (1999) Ioffe mukofoti (Rossiya Fanlar akademiyasi, 1996) SSSR Davlat mukofoti (1984) Lenin mukofoti (1972) Styuart Ballantin medali (1971) Lenin ordeni (1986) |
Ilmiy faoliyati | |
Sohasi | Amaliy Fizika |
Institutlar | Ioffe Fizika-Texnika Instituti |
Alferov Sovet Ittifoqining Belorussiya SSR, Vitebsk shahrida yahudiy oilasida tavallud topgan. Otasi belarus, zavod direktori Ivan Karpovich Alferov onasi Anna Vladimirovna Rosenblum ed. U fransuz sotsialisti Jan Jaures sharafiga, akasi esa Karl Marks sharafiga Marks deb nomlangan. Alferov 1947-yilda Minskdagi oʻrta maktabni tugatdi va Belarus Politexnika akademiyasiga kirdi. 1952-yilda Leningraddagi V.I. Ulyanov (Lenin) elektrotexnika institutida bakalavr darajasini oldi. 1953-yildan boshlab Alferov Sovet Ittifoqi Fanlar akademiyasining Ioffe nomidagi fizika-texnika institutida ishladi. Institutda u bir nechta ilmiy darajalarni oldi: 1961-yilda texnika fanlari nomzodi va 1970-yilda fizika-matematika fanlari doktori[1].
Alferov 1987-yildan[1] 2003-yilgacha Ioffe instituti direktori lavozimida ishlagan. 1972-yilda Sovet Ittifoqi Fanlar akademiyasining muxbir aʼzosi, 1979-yilda esa haqiqiy aʼzo etib saylangan. 1989-yildan SSSR Fanlar akademiyasining vitse-prezidenti va uning Sankt-Peterburg ilmiy markazining prezidenti boʻlib faoliyat koʻrsatdi. 1995-yilda Rossiya Federatsiyasi Kommunistik partiyasi roʻyxati boʻyicha Davlat Dumasining aʼzosi boʻldi.
Alferov 1953-yilda Ioffe institutida ish boshlagan 1967-yilda Ioffe institutining direktori Vladimir Tuchkevich boshchiligidagi guruh bilan radio qabul qiluvchilarda foydalanish uchun planar yarim oʻtkazgichli kuchaytirgichlar ustida ishlagan[4]. Ushbu planar yarimoʻtkazgich kuchaytirgichlari hozirgi kunda tranzistorlar deb ataladi. Alferovning rektifikator sifatida foydalanish uchun germaniy diodlari ustida ish olib borgan.
1960-yillarning boshlarida Alferov Ioffe institutida yarimoʻtkazgichli geterostrukturalarni ishlab chiqish boʻyicha saʼy-harakatlarni amalga oshirdi. Yarimoʻtkazgichli getero -boʻgʻinli tranzistorlar zamonaviy mobil telefon va sunʼiy yoʻldosh aloqalarida muhim rol oʻynaydi. Alferov va uning hamkasblari GaAs va AlAs III-V getero-birikmalar ustida ishladilar. Xona haroratida lazer nurlanishiga olib keluvchi yarimoʻtkazgichli lazerlarni yaratish uchun geteroduktsiyalardan foydalanish alohida eʼtibor qaratdi. 1963-yilda Alferov ikkita geterostrukturali lazerlarni taklif qilish uchun patentga ariza topshirdi; Herbert Kroemer ham bir necha oydan keyin mustaqil ravishda AQSh patentini topshirdi[5][6]. 1966-yilda Alferov laboratoriyasi geterostrukturalarga asoslangan birinchi lazerlarni yaratdi. Keyin 1968-yilda Alferov va uning hamkasblari xona haroratida ishlaydigan birinchi uzluksiz toʻlqinli yarimoʻtkazgichli getero-birikma lazerini ishlab chiqardilar[7]. Bu bir oy keyin Bell Laboratoriyasidan Izuo Hayashi va Morton Panish ham doimiy toʻlqinli xona haroratidagi getero-boʻgʻinli lazerni ishlab chiqardi[8].
Aynan shu ishi uchun Alferov 2000-yilda Herbert Kroemer bilan birgalikda „yuqori tezlikda va optoelektronikada ishlatiladigan yarimoʻtkazgichli geterostrukturalarni ishlab chiqqanligi uchun“ fizika boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻldi[9].
1960-1970-yillarda Alferov Ioffe institutidagi laboratoriyasida yarimoʻtkazgichli geterostrukturalarning fizikasi va texnologiyasi boʻyicha ishini davom ettirgan. Alferovning yarimoʻtkazgichlarning injeksiya xususiyatlarini va uning lazerlar, quyosh batareyalari, LEDlar va epitaksia jarayonlarini rivojlantirishga qoʻshgan hissasi boʻyicha tadqiqotlari zamonaviy geterobogʻlanish fizikasi va elektronikasini yaratishga olib keldi[10]. Yarimoʻtkazgichli geteroduksiyalarning rivojlanishi yarimoʻtkazgichlar dizaynida inqilob qildi va LEDlar, shtrix-kodlarni oʻqiydiganlar va kompakt disklarni oʻz ichiga olgan bir qator tezkor tijorat ilovalariga ega edi[10]. Nobel mukofotlarini topshiruvchi Shvetsiya Qirollik Fanlar akademiyasidan Hermann Grimmeiss shunday deydi: „Alferovsiz sunʼiy yoʻldoshlardan Yerga barcha maʼlumotlarni uzatish yoki shaharlar oʻrtasida shunchalik koʻp telefon liniyasi boʻlishi mumkin emas edi[11]“.
Alferov geterostrukturalar haqida shunday yozadi: „Koʻplab olimlar bu ajoyib taraqqiyotga hissa qoʻshdilar, bu nafaqat qattiq jismlar fizikasining kelajak istiqbollarini belgilab beradi, balki maʼlum maʼnoda insoniyat jamiyatining kelajagiga ham oʻz taʼsirini koʻrsatadi“.
1987-yilda Alferov "Loffe" institutining beshinchi direktori bo'ldi. 1989-yilda Alferov hozirgi Sankt-Peterburg ilmiy markazi deb ataladigan Leningrad ilmiy markazining raisi ma'muriy lavozimiga ega bo'ldi. Leningrad viloyatida ushbu ilmiy markaz 70 ta muassasa, tashkilot, korxonalar va ilmiy jamiyatlarni o'z ichiga olgan keng qamrovli tashkilot edi. Direktor va rais sifatida Alferov siyosiy va iqtisodiy sharoitlarning o'zgarishi davrida ilmiy tadqiqotlarni qo'llab-quvvatlashni ta'minlashga harakat qildi.
Alferov 1995-yilda Rossiya parlamenti Davlat Dumasiga „Bizning uyimiz — Rossiya“ siyosiy partiyasidan deputat etib saylangan. U prezident Boris Yeltsin siyosatini qoʻllab-quvvatlagan. 1999-yilda u yana, bu safar Rossiya Federatsiyasi Kommunistik partiyasi roʻyxatiga saylandi. U 2003-yilda va yana 2007-yilda qayta saylangan, oʻshanda u partiyaning federal saylov roʻyxatida Gennadiy Zyuganovdan keyin ikkinchi va Nikolay Xaritonovdan oʻzib ketgan, garchi u partiya aʼzosi boʻlmasa ham.
U Rossiya Fanlar akademiyasi aʼzolarining Rossiyaning klerikalizatsiyasiga qarshi Prezident Vladimir V. Putinga yoʻllagan ochiq xatini imzolaganlardan biri edi[12]. Shuningdek Alferov ateist edi va diniy qarashlarga eʼtiroz bildirgan[13].
Alferov CRDF Global maslahat kengashida ishlagan[14].
2018-yil noyabr oyidan boshlab Alferov gipertoniya bilan ogʻrigan. Taniqli olim 2019-yil 1-martda 88 yoshida vafot etdi[15]. Alferovning rafiqasi Tamara Darskaya va ularning ikki farzandi, qizi Olga va oʻgʻli Ivan qoldi[15].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.