Sauli Niinistö

Sauli Väinämö Niinistö (talaffuzi: Sauli Vyaynyaymyo Niinistyo, 24-avgust 1948-yil) – Finlandiya Prezidenti (2012-yildan 2024-yil 1-martgacha)^[3][4]. Maʼlumoti boʻyicha huquqshunos boʻlgan Niinistyo 1994—2001-yillarda Milliy koalitsiya partiyasi (NCP) raisi, 1995—1996-yillarda Adliya vaziri, 1996—2003-yillarda moliya vaziri, 1995—2001-yillarda Bosh vazir oʻrinbosari va NCP nomzodi boʻlgan. 2007-2011-yillarda Finlyandiya parlamenti spikeri boʻlib ishlagan va 2002-yildan buyon Yevropa xalq partiyasining (EPP) faxriy prezidenti hisoblanadi.

Sauli Niinistö
Finylandiya Prezidenti
Mansab davri 2012-yil 1-martdan – 2024-yil 1-martgacha
Hukumat boshligʻi	Jyrki Katainen Alexander Stubb Juha Sipilä Antti Rinne Sanna Marin
Oʻtmishdoshi	Tarja Halonen
Vorisi	Alexander Stubb
Finlandiya Parlamenti spikeri
Mansab davri 2007-yil 24-apreldan – 2011-yil 27-aprelgacha
Oʻtmishdoshi	Timo Kalli
Vorisi	Ben Zyskowicz
Yevropa Demokrat Ittifoqi raisi
Mansab davri 1998-yildan – 2002-yilgacha
Finlandiya moliya vaziri
Mansab davri 1996-yil 2-fevraldan – 2003-yil 16-aprelgacha
Hukumat boshligʻi	Paavo Lipponen
Oʻtmishdoshi	Iiro Viinanen
Vorisi	Antti Kalliomäki
Finlandiya bosh vazirining o’rinbosari
Mansab davri 1995-yil 13-apreldan – 2001-yil 30-avgustgacha
Hukumat boshligʻi	Paavo Lipponen
Oʻtmishdoshi	Pertti Salolainen
Vorisi	Ville Itälä
Finlandiya Adliya vaziri[1]
Mansab davri 1995-yil 13-apreldan – 1996-yil 2-fevralgacha
Hukumat boshligʻi	Paavo Lipponen
Oʻtmishdoshi	Anneli Jäätteenmäki
Vorisi	Kari Häkämies
Milliy Koalitsion Partiyasi raisi
Mansab davri 1994-yildan – 2001-yilgacha
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi	Sauli Väinämö Niinistö 24-avgust 1948-yil (1948-08-24) (76 yosh) Salò
Mukofotlari
Mansubligi	Finlandiya
Qoʻshin turi	harbiy-dengiz floti[2]
Unvoni

Niinisto 2012-yilgi prezidentlik saylovlarida NCP nomzodi boʻlib, hal qiluvchi ikkinchi turda Yashil Liga (VIHR) vakili Pekka Haavistoni 62,6% ovoz bilan magʻlub etdi. Niinisto 2012-yil 1-martda lavozimga kirishdi. 1956-yilda oʻz lavozimini tark etgan Juho Kusti Paasikividan keyingi birinchi NCP prezidenti. 2017-yil may oyida Niinistyo 2018-yilgi prezidentlik saylovlarida mustaqil nomzod sifatida qayta saylanish uchun nomzodini qoʻyishini eʼlon qildi. NCP va Xristian Demokratlar (KD) uning nomzodini qoʻllab-quvvatladi. 2018-yil 28-yanvarda boʻlib oʻtgan birinchi turda 62,7% ovoz bilan gʻalaba qozongan va uning ikkinchi muddati 2018-yil 1-fevralda boshlangan.

Biografiyasi

Niinistyo 1948-yilda Salo shahrida tugʻilgan. Uning otasi Väinö Niinistyo (1911-1991) onasi Xilkka Niinistyo (1916-2014) edi^[5].

Niinistyo 1967-yilda Salon normaalilseo oʻrta maktabini tamomlagan, Turku universitetiga oʻqigan. 1974-yilda huquqshunoslik boʻyicha bakalavr va 1977-yilda magistri darajasini tamomlagan^[6][7].

Niinistyo milliy siyosatga kirishdan oldin 1978-1988-yillarda Saloda oʻzining yuridik firmasini boshqargan^[8].

1977-yildan 1992-yilgacha Salo shahar kengashida ishlagan va 1987-yilda Finlyandiya parlamenti aʼzosi etib saylangan. 1994-yilda partiya raisi etib saylandi va 1995-yilda Bosh vazir Paavo Lipponenning birinchi kabinetida Adliya vaziri boʻldi^[9].

Portfelini almashtirib, Niinisto 1996-yilda moliya vaziri boʻldi va 1999-yildan 2003-yilgacha Lipponenning ikkinchi kabinetida ishladi^[10]. Ikkala maʼmuriyatda Niinisto sotsial-demokrat Lipponen davrida Bosh vazir oʻrinbosari boʻlgan. Moliya vaziri sifatida Niinisto oʻzining qattiq moliyaviy siyosati bilan mashhur^[11]. 2002-yil 1-yanvarda yevro bilan xarid qilgan birinchi fin edi. Niinisto oʻz partiyasi tomonidan 2000-yilgi prezidentlik saylovlarida nomzod sifatida ishtirok etishga undagan, ammo shaxsiy hayoti bilan bogʻliq sabablarga koʻra nomzodlikdan bosh tortgan. 2001-yilda siyosatdan asta-sekinlik bilan ketishini eʼlon qildi va oʻsha yili uning oʻrniga Ville Itala partiya yetakchisi etib tayinlandi. 2003-yilda vazirlar mahkamasidagi vazirlik muddati tugagandan soʻng, Niinistyo Yevropa investitsiya bankida vitse-prezident boʻldi.

Niinisto 2006-yilgi prezidentlik saylovlarida oʻz nomzodini qoʻyishini eʼlon qildi. Amaldagi prezident Tarya Xalonenga qarshi chiqdi. 2006-yil 29-yanvarda boʻlib oʻtgan saylovda Halonenga yutqazdi. Niinisto kampaniyasining harajatlari taxminan 2,225,000 yevroni tashkil etdi^[12][13].

Niinistyo 2009-yil 8-noyabrda Finlyandiya futbol assotsiatsiyasi prezidenti etib saylandi^[14].

Niinistö 2012-yilgi prezidentlik saylovlarida ikkinchi marta NCP nomzodi boʻlgan. 37,0% ovoz bilan saylovning birinchi bosqichida gʻalaba qozondi va hal qiluvchi ikkinchi turda Yashil liga vakili Haavisto bilan raqobatlashdi^[15]. Ikkinchi davrada 62,6 foiz ovoz bilan oʻtdi. Niinistoning gʻalaba marjasi avvalgi toʻgʻridan-toʻgʻri saylangan prezidentlardan koʻra kattaroq edi. 15 ta saylov okrugining 14 tasida koʻpchilik ovozini qoʻlga kiritdi^[16]. Niinistyoning saylov byudjeti taxminan 1,2 million yevroni tashkil etdi^[17].

2017-yil may oyida Niinisto 2018-yilgi prezidentlik saylovlarida mustaqil nomzod sifatida qayta saylanish uchun kurashayotganini eʼlon qildi^[18]. Tez orada uning nomzodi Milliy koalitsiya partiyasi va xristian demokratlar tomonidan qoʻllab-quvvatlandi^[19][20]. Saylovda Niinisto 62,7% ovoz olib, Finlandiyada saylovning birinchi bosqichida xalq ovozi bilan gʻalaba qozongan birinchi prezident boʻldi^[21].

2022-yilga kelib, Niinisto 92 foiz maʼqullash reytingiga ega boʻlishi taxmin qilingandi^[22][23].

Oilasi

Niinistyo 1974-yilda Marja-Leena Alankoga turmushga chiqdi va ularning ikki oʻgʻli bor edi. Marja-Leena 1995-yil yanvar oyida avtohalokatda halok boʻldi. Niinistyo oʻzining Viiden vuoden yksinäisyys (tarjimasi: „Besh yillik yolgʻizlik“) kitobida birinchi xotini vafotidan keyingi umri haqida yozgan.

Vazirlar mahkamasi vaziri boʻlganida, Niinistyo beva sifatida, sobiq goʻzallik malikasi va keyinchalik Madaniyat vaziri boʻlgan deputat Tanja Karpela bilan ishqiy munosabatda boʻlgan. Karpelaning Markaz partiyasi muxolifatda edi va Niinistyo hukumatdagi ikkinchi eng nufuzli odam hisoblangan. 2003 yilda Karpela va Niinistyo 2004 yilda tugatilgan nikohlarini eʼlon qilishdi ^[24]

2005-yilda Niinistyo oʻsha paytda Milliy koalitsiya partiyasida ishlagan Nykypäivä jurnalida ishlagan Jenni Haukio bilan tanishdi^[25]. Keyinchalik ular ishqiy munosabatda boʻlishgan, lekin 2009-yil 3-yanvardagi toʻygacha munosabatlarni ommadan sir saqlashdi^[26]. 2017-yil oktabr oyida er-xotin farzand kutayotganliklarini eʼlon qilishdi va keyinchalik 2018-yil fevral oyida oʻgʻil farzand koʻrishdi^[27][28][29]. 2017-yilda Niinisto va Haukioning iti Lennu butun dunyo boʻylab sayohat qildi^[30][31].

Niinistö – Turkudan Yashil liga deputati, Yashil liganing sobiq rahbari va sobiq atrof-muhit vaziri Ville Niinistoning amakisi^[32][33].

Niinistö 2004-yilda Hind okeanidagi zilzila va tsunamidan omon qolgan. Tailandning Khao Lak shahrida elektr ustuniga chiqib, sunamidan qutulib qoldi^[34].

Niinistö dindor nasroniy va Lyuteran cherkovining aʼzosi^[35][36]. Niinistyo boʻsh vaqtlarida konkida uchishni yaxshi koʻradi, qishda esa tez-tez xokkey oʻynaydi.

Niinistyo ona tilidan tashqari ingliz va shved tillarini ham biladi^[37].

Manbalar

1. „Council of State - Ministers of Justice“. Valtioneuvosto.fi. 2017-yil 28-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-dekabr 2017.
2. „Sauli Väinämö Niinistö“. www.presidentti.fi. 2018-yil 17-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 18-dekabr 2017.
3. „Edustajamatrikkeli“ (deadlink). Eduskunta. 12-fevral]] 2012da asl nusxadan arxivlangan.
4. „Council of State - Ministers of Finance“. Valtioneuvosto.fi. 2019-yil 2-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018.
5. Sauli Niinistö (fincha)
6. Martta Nieminen. „Rullaluisteleva juristi“ (fi). Helsingin Sanomat (2005-yil 13-noyabr). Qaraldi: 2023-yil 23-aprel.
7. Martti Häikiö. „Niinistö, Sauli (1948 - )“ (fi). Kansallisbiografia (2018-yil 12-oktyabr). Qaraldi: 2023-yil 23-aprel.
8. Sauli Niinistö (fincha)
9. „Edustajamatrikkeli“. Eduskunta. 2012-yil 12-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
10. „Council of State - Ministers of Finance“. Valtioneuvosto.fi. 2019-yil 2-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 12-yanvar.
11. „President slams government's "politics of illusion"“ (en). Yle Uutiset. Qaraldi: 2018-yil 16-iyul.
12. Sauli Niinistö Vuoden 2006 presidentinvaalin vaalirahoitusilmoitus 30 March 2006, addition 18 September 2009
13. Helsingin Sanomat 17 September 2009 A4
14. „Sauli Niinistöstä Palloliiton puheenjohtaja“. Football Association of Finland. 2011-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
15. „Presidential elections: Niinistö, Haavisto headed for second round“. yle.fi (2012-yil 22-yanvar). Qaraldi: 2012-yil 22-yanvar.
16. „Sauli Niinistö is Finland's 12th president“. yle.fi (2012-yil 5-fevral). Qaraldi: 2012-yil 7-fevral.
17. Niinistö keräsi toisella kierroksella yli 170 000 euroa – Sauli Niinistö – Politiikka.
18. „Sauli Niinistö hakee jatkokautta presidenttinä – mittauttaa suosionsa yhdistyksen avulla“ (fi). Yle (2017-yil 29-may). Qaraldi: 2017-yil 29-may.
19. „Petteri Orpo twiittasi heti Niinistön jatkokausi-ilmoituksen jälkeen: "Kokoomus on täysillä mukana"“ (fi). Yle (2017-yil 29-may). Qaraldi: 2017-yil 18-oktyabr.
20. „Kristillisdemokraatit tukee presidentinvaaleissa Sauli Niinistöä“ (fi). Yle (2017-yil 19-avgust). Qaraldi: 2017-yil 18-oktyabr.
21. „Sauli Niinistön voitto on todella historiallinen – "Pitää olla aikamoinen superhessu"“ (fi). Helsingin Uutiset (2018-yil 29-yanvar). Qaraldi: 2018-yil 3-fevral.
22. „HS poll: President Niinistö's approval rate hits 92%“ (en). Yle News. Yle (2022-yil 7-iyul). Qaraldi: 2024-yil 28-yanvar.
23. Psaropoulos. „'Voters are looking for a mini-Niinisto': Finland braces for new president“ (en-US). Al Jazeera (2024-yil 26-yanvar). 2024-yil 26-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 28-yanvar.
24. „Sauli Niinistö vihittiin Porissa“ (fi). Yle (2009-yil 2-yanvar). Qaraldi: 2017-yil 17-dekabr.
25. „Sauli Niinistön ja Jenni Haukion rakkaustarina: Suhde pysyi vuosia salassa“. Ilta-Sanomat (2018-yil 2-fevral). Qaraldi: 2018-yil 4-fevral.
26. „Niinistö yllätti kokoomuslaiset "housut kintuissa"“. UusiSuomi.fi.
27. „Sauli Niinistön ja Jenni Haukion lapsi on syntynyt“. Ilta-Sanomat (2018-yil 2-fevral). Qaraldi: 2018-yil 2-fevral.
28. Simola, Inka. „Some sekosi Sauli Niinistön ja Jenni Haukion lapsiuutisesta: "Tätä olemme hiljaa odottaneet"“. Me Naiset (2017-yil 9-oktyabr). 2018-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 30-yanvar.
29. „Baby Announcement for President and First Lady“. News Now Finland (2017-yil 9-oktyabr). 2018-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 30-yanvar.
30. „The President Of Finland's Dog, Lennu, Is Melting Hearts Across The Globe“. Huffpost (2017-yil 23-fevral). Qaraldi: 2022-yil 14-yanvar.
31. „5 world leaders and their adorable dogs“. Insider (2018-yil 28-dekabr). Qaraldi: 2022-yil 14-yanvar.
32. Kangasniemi, Sanna. „Äiti ja isä vihreä“ (fi). Helsingin Sanomat (2009-yil 20-fevral). 2009-yil 1-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 24-aprel.
33. „Numero 6 ja ei sukua! jussiniinisto.fi“. 2014-yil 5-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
34. Lehto, Mika. „Niinistö puhuu nyt tsunamista“ (fi). Ilta-Sanomat (2007-yil 20-sentyabr). Qaraldi: 2023-yil 8-mart.
35. „Radio Dei kysyi ehdokkailta Jeesuksesta“. Kotimaa24.fi (2012-yil 25-yanvar).
36. „Kuuluuko tasavallan presidentin toivottaa uudenvuodenpuheessaan Jumalan siunausta? Näin eri presidentit ovat vuorollaan toimineet“ (fi). Helsingin Sanomat (2018-yil 30-dekabr). Qaraldi: 2021-yil 18-may.
37. „Sauli Niinistös tacktal - på svenska: "Mycket stöd"“ (sv). Expressen (2022-yil 29-iyun). Qaraldi: 2022-yil 29-iyun.