Taaddud az-zavjat (arabcha: تعدد الزوجات koʻpxotinlilik, poligamiya) shariat qonunining atamasi boʻlib, koʻpxotinlilik uchun koʻrsatmalar toʻplamini belgilaydi. Qonunchilik nuqtai nazaridan koʻpxotinlilik faktini vaziyatga qarab ham muboh (qilish va qilmaslik barobar boʻlgan amal), ham makruh (qatʼiyan taqiq qilinmagan, lekin nomaqbul hisoblangan va rad etilgan amallar), ham vojib (islomda bajarilishi zarur boʻlgan amal turi) deb baholash mumkin. Musulmon kishiga bir vaqtning oʻzida toʻrttadan ortiq xotin olishi man etilgan[1].
Qur’onda koʻpxotinlilikka asosiy dalil Niso (Ayollar) surasining 3-oyatidir:
Agar yetimlarga (nisbatan) adolatli boʻla olmaslikdan qoʻrqsangiz, sizlar uchun (nikohi) halol boʻlgan ayollarga, ikkita, uchta, toʻrttadan uylanaveringizlar. Bordiyu (ular oʻrtasida) odil boʻla olmaslikdan qoʻrqsangiz, bir ayolga (uylaning) yoki qoʻl ostingizdagi choʻrilar (bilan kifoyalaning). Shu (adolatdan) ogʻib ketmasligingizga yaqinroqdir.
Izoh: Maʼlumki, Muhammad (a. s.) paygʻambar boʻlib kelmaslaridan oldingi johiliyat davrida ayollar huquqi poymol qilinar edi. Bir erga oʻnlab ayollar choʻridek tutqin edi. Uning ustiga tez-tez boʻlib turadigan janglarda erkaklar qurbon boʻlib ketar, tul ayollar soni esa ortib borar edi. Ijtimoiy hayotdagi bu muammoni Islom dini odilona hal etish yoʻlini koʻrsatib berdi. Imkoniyatiga qarab, to toʻrt nafargacha ayolga uylanish mumkinligi, ular oʻrtasida odillik qilishga koʻzi yetmasa, bittadan ortiq uylanmaslik zarurligi uqtiriladi. Lekin bu ruxsatni suiisteʼmol qilish mutlaqo durust emas. Yaʼni imkoniyati moddiy jihatdan yetarli boʻlishining oʻzi koʻpxotinlik uchun yetarli shart oʻrnini bosa olmaydi. Balki bu yerda birinchi oila aʼzolarining axloqiy va maʼnaviy jihatlariga salbiy taʼsir koʻrsatmasligini ham eʼtiborga olish kerak boʻladi. Bundan tashqari shariat hukmlari bilan birga musulmon odam oʻzi yashab turgan jamiyatdagi shart-sharoitlar, davlat qonunchiligi va boshqa mahalliy urf va anʼanalarni ham rioya qilish shartdir. Aks holda, gunoh va jinoyatlar sodir etishga bandaning oʻzi sababchi boʻlib qolishi mumkin[2].
Qur’onda " teng nikoh " deb ataladigan nikohda boʻlgan koʻpxotinli erkakdan talab qilinadigan adolat oziq-ovqat, ichimlik, kiyim-kechak, uy-joy va hokazolarda teng ravishda namoyon boʻlishi kerak. Shu bilan birga, „teng nikoh“ tushunchasi har bir turmush oʻrtogʻiga imkoni boʻlgan hamma narsani bir xil miqdorda berish, xotinlarning har birini oʻzi uchun zarur boʻlgan narsalar bilan taʼminlashni anglatadi[3] .
Erkak har bir xotinini alohida turar joy bilan taʼminlashi shart. Agar xotinlar rozi boʻlsa, ular bir uyda yashashlari mumkin, lekin turli xonalarda[4]. Er xotinlaridan birini hashamatli uy bilan taʼminlab, ikkinchisini esa eski kulbaga joylashtirishi mumkin emas.
Er turmush oʻrtogʻi bilan oʻtkazgan kechayu kunduzni teng taqsimlashi shart. Xotinlardan birining ruxsati bilan erkak u bilan boshqasiga qaraganda kamroq vaqt oʻtkazishi mumkin[5].
Sevgiga kelsak, erkak bu tuygʻuni xotini oʻrtasida teng taqsimlay olmaydi. Shariat er-xotinning har biri uchun sevgini teng his qilishni shart qilmaydi[3] .
Erkak bilan bogʻliq boʻlgan holatlarga qarab, koʻp xotinlik unga maʼqul (mustahab), nomaqbul (makruh) yoki harom (harom) boʻlishi mumkin.
- Xotin erining iffatini himoya qilmasa yoki ogʻir kasal, bepusht va hokazo boʻlsa va er farzand koʻrishni xohlasa, boshqasiga turmushga chiqishi maʼqul (mustahab).
- Agar erkak ehtiyojsiz boshqa ayolga uylanmoqchi boʻlsa yoki jamiyatda obroʻ-eʼtiborni oshirmoqchi boʻlsa, bu holda koʻpxotinlilik unga nomaqbuldir (makruh).
- Agar erkak kambagʻal, zaif yoki xotinlar oʻrtasida adolat koʻrsata olmasligiga ishonchi komil boʻlsa, bu holda koʻpxotinlilik uning uchun gunoh ishdir[3] .
Musulmonlar koʻpxotinlilik bir qator ijtimoiy muammolarni hal qilishiga ishonishadi:
- Erkakni zinodan himoya qilish. Koʻpgina erkaklarning tabiiy tabiati shundaki, ular zinoga moyil boʻlishadi, bu esa oʻz navbatida jinsiy yoʻl bilan yuqadigan kasalliklarning tarqalishiga, ajralishlarning koʻpayishiga va hokazolarga olib keladi.
- Ayolni himoya qilish. Koʻpxotinlilik koʻproq ayollarga erning vasiyligi va qaramogʻida boʻlish imkonini beradi.
- Nasl. Koʻpxotinlilik naslning koʻpayishiga yordam beradi[3] .
Maxachqal’a markaziy masjid imom-xatibi Mahamadrasul Saaduyevning aytishicha, „Ataydan shunday qadam tashlagan erkaklarni vatanparvar deb hisoblash mumkin, chunki ular ikki, hatto uch-toʻrtta oilani vasiylikka oladi. Bunday erkaklarga imtiyozlar berilishi kerak“[6].
Aksariyat islomiy mamlakatlarda koʻpxotinlilik qonuniy hisoblanadi. Biroq Turkiya, Tunis va Jazoirda koʻpxotinlilik qonun bilan taqiqlangan. Eronda qayta turmush qurish uchun birinchi xotinning roziligi talab qilinadi. Iroq, Marokash, Suriya va Pokistonda buning uchun rasmiylardan ruxsat olish kerak[7].
Rossiyada koʻpxotinlilik federal qonun bilan taqiqlangan. Va 2000-yillarning boshida Ingushetiya prezidenti Ruslan Aushev respublikada koʻpxotinlikka ruxsat berdi, ammo tez orada ingush erkaklari yana bir nechta xotin olish imkoniyatidan mahrum boʻlishdi[7].
Nigeriyalik imom Muhammad Alxoji haddan tashqari koʻpxotinlilik uchun oʻlimga hukm qilindi, lekin oxir-oqibat ozod qilindi[8][9].
Oʻzbekistonda koʻpxotinlilik yaʼni umumiy roʻzgʻor asosida ikki yoki undan ortiq xotin bilan birga yashash jinoyat kodeksining 126-moddasi bilan taqiqlangan[10].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
