Elektrostatik Induksiya (fizikada) — zaryadlangan jismning elektrostatik maydoni taʼsirida zaryadsiz jismning elektrlanishi. Elektrotexnikaning asosini tashkil qiladi. Induksiya yoʻli bilan elektrlanishni yunon olimi Epinus kashf etgan. Magnit Induksiya va elektromagnit Induksiya hodisalari ham mavjud. Ferromagnit va paramagnit jismlardagi magnit Induksiya atomlardagi elektronlar harakatidan hosil boʻlgan molekulyar yoki elementar magnit dipollarining magnit maydonida maʼlum vaziyatni egallashi bilan ifodalanadi. Biror oʻtkazgichni magnit maydonida (maye., magnit qutblari orasida) yoki magnit maydonini oʻtkazgich atrofida harakatlantirilsa, oʻtkazgichda e.yu. k. paydo boʻlishi elektromagnit Induksiya deyiladi. Agar oʻtkazgich konturi berk boʻlsa, elektr toki hosil boʻladi. Elektromagnit Induksiyaning amaliy ahamiyati katta. Elektr generatorlarining ishi shu hodisaga asoslangan[1].
Induksiya – ma’lum miqdorda yakka holdagi fakt, hodisa va jarayonlarni kuzatish orqali, shu kuzatishlarga tayangan holda ishlab chiqarilgan umumiy xulosa chiqarish. Bu usul bo’yicha, oldin ko’p miqdordagi obyekt yoki jarayonlar yaxshilab kuzatiladi, o’rganib chiqiladi, keyin ushbu kuzatishlardan yagona, umumiy xulosa chiqariladi. Induksiyada mantiq asosiy o’ringa ega emas, tajriba birlamchi ro’lga ega. Faktlardan qoidaga qarab, yakka holdagi ko’plab o’rnaklardan yagona umumiy xulosaga qarab boriladi. Xususiy holatlar, fikrlardan umumiy bir xulosa ishlab chiqiladi. Induksiya (lotincha:inductio — toʻgʻrilash, tartibga keltirish) (mantiqda) — ayrim fikrlardan umumiy xulosalar chiqarishda va mantiqiy tadqiqotlarga qoʻllaniladigan muhokama usuli. Xususiylikni oʻrganib, umumiylik bilib olinadi. Umumiylik predmet va hodisalar bilan uzviy aloqada boʻladi. Umumiylikning eng muhim tomonlaridan biri induktiv xulosa chiqarishdir. Induksiya ni oʻrganish fanda kadimdan, hind, yunon mantiqshunosligida, Lao-szi maktabida boshlangan. Induksiya masalalari Aristotel, Abu Ali ibn Sino asarlarida uchraydi. 17— 18-asrlarda empirik tabiatshunoslik yuzaga kelgach, olimlar bu masalaga alohida eʼtibor berdilar. Induksiya ni rivojlantirishga F. Bekon, G. Galiley, I. Nyuton, J. Mill kabi olimlar katta hissa qoʻshdilar. Induksiya bilimlarning tashkil topishida, qonuniyatlarni ochishda, tushunchalarni maydonga chiqarish jarayonida, gipotezani olgʻa surishda fan uchun muhim aqamiyatga ega.
Induksiya toʻliq, toʻliq boʻlmagan va ilmiy xulosa chiqarishga boʻlinadi. Toʻliq induktiv xulosa chiqarish biror narsani sinchiklab oʻrganish va tahlil qilish asosida amalga oshiriladi. Toʻliq induksiya doimo toʻliq boʻlmagan induksiya bilan bogʻliq. Toʻliq boʻlmagan induksiya da aniq faktlar asosida noaniq faktlar keltirib chiqariladi va natijada ong boyitiladi. Induksiyaning oliy shakli ilmiy induksiyadir. Ilmiy induksiya asosida narsalarning sababiy bogʻlanishini tekshirish uslubi yotadi. Masalan, oʻsimliklarning ayrim koʻrinishlarini oʻrganish asosida biz suv ular uchun asosiy hayot manbai, degan xulosaga kelamiz, chunki hamma oʻsimliklarga namlik kerak. Har qanday induktiv xulosa chiqarish asosini borliq, narsa tashkil qiladi. Bu uslub dunyoni ilmiy bilishda muhim rol oʻynaydi. Shuning uchun obyektiv haqiqatni bilishda doim deduksiya bilan mustahkam aloqada boʻladi .
Manbalar
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
