سۇرە

سۇرە (ئەرەبچە: سورة —— تىزما، قاتار، قورغان، مەنزىل ۋە شەرەڧ مەنىسىدە)، قۇرئاندا ئايەتلەردىن مەيدانغا كەلگەن 114 بۆلۈمنىڭ ھەر بىرىگە بېرىلگەن نام. پەقەتلا قۇرئانغا خاس چۈشەنچە بولۇپ، ئۇنى شەرتلىك رەۋىشتە باب بىلەن سېلېىشتۇرۇش مۇمكىن. ئىسلام ئۇلەمالارى ئىستىلاھىدا ئىسە، سۇرە — قۇرئان ئايەتلىرىنىڭ باشلىنىش ۋە تۈگىشى بەلگىلەنگەن مۇستەقىل تائىفەسىدۇر. باشقىچە قىلىپ ئېيتقاندا، قۇرئان ئايەتلىرىنىڭ قورغان بىلەن ئورالغاندەك بىر بۆلىمىگە سۇرە، دېيىلىدۇ.

قۇرئان سۇرەلىردىن ئىبارەتتۇر، سۇرە قۇرئاننىڭ بىر بۆلىكى بولۇپ، ئۈچ ياكى ئۇنىڭدىن كۆپ ئايەتنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

قۇرئاندا 114 سۇرە بولۇپ، ئۇلاردىن ھەر بىرىنىڭ ئۆز نامى بار. بەئزى سۇرەلەرنىڭ ئىسمى سۇرەنىڭ ئەۋۋەلىدىكى سۆزدىن ئېلىنغان. بەئزىلىرىنىڭ بولسا، شۇ سۇرەدە زىكرى كۆپراق كەلگەن نەرسىلەرنىڭ نامىغا قويۇلغان.

بۇگۈنكى مۇسھەڧلەرگە تۇنجى سۇرە ڧاتىھە ۋە ئاخىرىقى سۇرە ناس ئېرۇر.

قۇرئان كەرىمدىكى ئەڭ قىسقا سۇرە كەۋسەر سۇرىسى بولۇپ، ئۈچ ئايەتتىن، ئەڭ ئۇزۇن سۇرە بەقەرە سۇرەسى بولۇپ، 286 ئايەتتىن ئىبارەتدۇر.

قۇرئان سۇرەلىرى ئىككى قىسمغا بۆلىنىدۇ:

1. ھىجرەتتىن ئالدىن تۈشكەن سۇرەلەر — „مەككە سۇرەلەرى“ ((ياكى مەككىي سۇرەلەر) مەككەدە تۈشكەن) دېيىلىدۇ.

2. ھىجرەتتىن كېيىن تۈشكەن سۇرەلەر — „مەدىنە سۇرەلىرى“ ((ياكى مەدەنىي سۇرەلەر) مەدىنەدە تۈشكەن) دېيىلىدۇ.

ئاتالغۇ

سۇرە ئىبرانىچە سىرا، ئەرەبچە سۇرئ ياكى سۇرىيە تىلىدا يازما مەنىسىدىكى بىر يىلتىزدىن تۈرلەنگەن بىر كەلىمە دەپ قارىلىدۇ.

قۇرئاننىڭ يېزىلىشى تۇنجى ۋەھىي بىلەن بىر ۋاقىتتا باشلىمىغانلىقى، يېزىش ئىشىغا مەككە دەۋرىنىڭ ئاخىرلىرى ياكى مەدىنە دەۋرىنىڭ باشلىرىدا باشلىغانلىقى بىلىنمەكتە.

مەككە دەۋرى، قۇرئاننىڭ يېزىلىشى 13 يىلدەك داۋام قىلغان بولۇپ، قۇرئاننىڭ 2/3 قىسمىنى تەشكىل قىلغان مەككە دەۋرى "ئېغىزچە مەدەنىيەت دەۋرى" دەپ دەپ بىلىنمەكتە. بۇ دەۋىردە ئايەت ۋە سۇرەلەرنىڭ دەرھال يېزىقچە خاتىرلەنمىگەنلىكى، ئاغزاكى يادقا ئېلىنغانلىقى، بۇ دەۋىردە قۇرئاننىڭ شىئېرىيلىقى يادقا ئېلىشتا قولايلىق توغدۇرۇپ بەرگەنلىكى، كېيىنچە ھىجرەتكە ياقىن بىر نەچچە يىل بىلەن مەدىنە دەۋرى دەپ ئاتالغان يېزىلىش دەۋرى بۇ يادقا ئېلىنغانلارغا ئاساسەن ئايەتلەرنىڭ خاتىرلەنگەنلىكى ئىپادە قىلىنماقتا.

سۇرىلەرنىڭ نازىل بولۇش ئىلگىرى كېيىنلىكىنى تىزىپ چىققان بىر قانچە تىزىملىك بولۇش بىلەن بىرگە بۇ تىزىملىكلەر بىر بىرى بىلەن پەرىقلىقتۇر.ئادەتتە تۇنجى نازىل بولغان سۇرە ئەلەق سۇرەسى ۋە ئەڭ ئاخىرىدا نازىل بولغان سۇرە بولسا ناسر سۇرەسى دەپ قەبۇل قىلىنىدۇ.

مەككىي سۇرىلەر 86 سۇرە، مەدەنىي سۇرەلەر 28 سۇرەدۇر:

مەككىي سۇرەلەر

سۇرىنىڭ ئاتى	نۇزۇل تەرتىبى	مۇسھەڧتىكى تەرتىبى	سۇرىنىڭ ئاتى	نۇزۇل تەرتىبى	مۇسھەڧتىكى تەرتىبى
سۇرە ئەلەق	1	96	سۇرە مەريەم	44	19
سۇرە قەلەم	2	68	سۇرە تاھا	45	20
سۇرە مۇززەمىل	3	73	سۇرە ۋاقىئە	46	56
سۇرە مۇددەسىر	4	74	سۇېە شۇئەرا	47	26
سۇرە ڧاتىھە	5	1	سۇرە نەمىل	48	27
سۇرە تەۋبە	6	111	سۇرە قەسەس	49	28
سۇرە تەكۋىر	7	81	سۇرە ئىسرا	50	17
سۇرە ئەئلا	8	87	سۇرە يۇنۇس	51	10
سۇرە لەيل	9	92	سۇرە ھۇد	52	11
سۇرە ڧەجر	10	89	سۇرە يۇسۇڧ	53	12
سۇرە زۇھا	11	93	سۇرە ھىجر	54	15
سۇرە ئىنشىراھ	12	94	سۇرە ئەنئام	55	6
سۇرە ئەسر	13	103	سۇرە ساڧڧات	56	37
سۇرە ئادىيات	14	100	سۇرە لوقمان	57	31
سۇرە كەۋسەر	15	108	سۇرە سەبەئ	58	34
سۇرە تەكاسۇر	16	102	سۇرە زۇمەر	59	39
سۇرە مائۇن	17	107	سۇرە مۇئمىن	60	40
سۇرە كاڧىرۇن	18	109	سۇرە ڧۇسسىلەت	61	41
سۇرە ڧىل	19	105	سۇرە شۇرا	62	42
سۇرە ڧەلەق	20	113	سۇرە زۇھرۇڧ	63	43
سۇرا ناس	21	114	سۇرە دۇخان	64	44
سۇرە ئىخلاس	22	112	سۇرە جاسىيە	65	45
سۇرە نەجم	23	53	سۇرە ئەھقاڧ	66	46
سۇرە ئەبەسەئ	24	80	سۇرە زارىئات	67	51
سۇرە قەدر	25	97	سۇرە غاشىيە	68	88
سۇرە شەمس	26	91	سۇرە قاڧ	69	18
سۇرە بۇرۇج	27	85	سۇرە نەھل	70	16
سۇرە تىن	28	95	سۇرە نۇھ	71	71
سۇرە قۇرەيش	29	106	سۇرە ئىبراھىم	72	14
سۇرە قارىئە	30	101	سۇرە ئەنبىيا	73	21
سۇرە قىيامەت	31	75	سۇرە مۇئمىنۇن	74	23
سۇرە ھۇمەزە	32	104	سۇرە سەجدە	75	32
سۇرە مۇرسىلەت	33	77	سۇرە تۇر	76	52
سۇرە كاڧ	34	50	سۇرە مۈلك	77	67
سۇرە بەلەد	35	90	سۇرە ھاققە	78	69
سۇرە تارىق	36	86	سۇرە مەئارىج	79	70
سۇرە قەمەر	37	54	سۇرە نەبەئ	80	78
سۇرە سەد	38	38	سۇرە نازىئات	81	79
سۇرە ئەئراڧ	39	7	سرە ئىنڧىتار	82	82
سۇرە جىن	40	72	سۇرە ئىنشىقاق	83	84
سۇرە ياسىن	41	36	سۇرە رۇم	84	30
سۇرە ڧۇرقان	42	25	سۇرە ئەنكەبۇت	85	29
سۇرە ڧاتىر	43	35	سۇرە مۇتاڧڧىڧىن	86	83

مەدەنىي سۇرەلەر

سۇرە ئاتى	نۇزۇل تەرتىبى	مۇسھەڧتىكى تەرتىبى	سۇرە ئاتى	نۇزۇل تەرتىبى	مۇسھەڧتىكى تەرتىبى
سۇرە بەقەرە	87	2	سۇرە ھاشىر	101	59
سۇرە ئەنڧال	88	8	سۇرە نۇر	102	24
سۇرە ئال ئىمران	89	3	سۇرە ھەج	103	22
سۇرە ئەھزاب	90	33	سۇرە مۇناڧىقۇن	104	63
سۇرە مۇمتەھىنە	91	60	سۇرە مۇجادىلە	105	58
سۇرە نىسا	92	4	سۇرە ھۇجۇرات	106	49
سۇرە زىلزىلە	93	99	سۇرە تەھرىم	107	66
سۇرە ھەدىد	94	57	سۇرە تەغابۇن	108	64
سۇرە مۇھەممەد	95	47	سۇرە ساڧ	109	61
سۇرە رەئد	96	13	سۇرە جۇمئە	110	62
سۇرە راھمان	97	55	سۇرە ڧەتىھ	111	48
سۇرە ئىنسان	98	76	سۇرە مائىدە	112	5
سۇرە تالاق	99	65	سۇرە تالاق	113	9
سۇرە بەييىنە	100	98	سۇرە ناسر	114	110