From Wikipedia, the free encyclopedia
{{Күрүне |Тыва ады = Казахстан Республиказы |Тургустунганы = 1465 чыл — Казах хааннал |Хамаарылганың падежи = Казахстанның |Үндезин ады = каз. {{{1}}}
Казахстан (каз. Qazaqstan, албан ёзузу-биле Казахстан Республиказы (каз. Қазақстан Республикасы) — Төп Евразияда күрүне. Найысылал хоорайы – Астана (каз. Астана). Казахстанның Президентизи – Касым-Жомарт Кемел оглу Токаев (каз. Қасым-Жомарт Кемелұлы Токаев). Девискээрниң улуг кезээ Азияда, а биче кезээ – Европада. Чурттакчы чону – 18 117 641 кижи.
Тургустунганы | 1465 чыл – Казах хаанныг күрүне |
Аңгыланганы | 1991 чылдың декабрь 16 (ССРЭ-ден) |
Дылдары | казах дыл – күрүне дылы, орус дыл – албан дылы |
Найысылал хоорайы | Астана |
Улуг хоорайлары | Алматы, Астана, Шымкент, Караганда |
Чагырга хевири | президент республика, президент-парламент республика |
Президентизи | Касым-Жомарт Токаев |
Эреңгей сайыды | Аскар Мамин |
Парламентизи | Мажилис (Хурал) |
Девискээри | делегейде 9 дугаар
|
Шажыны | ислам |
Чурттакчы чону |
|
Акша демдээ | теңге (KZT, уруңу 398) |
Телефон уруңу | +7 |
Девискээрниң шөлү – 2 724 902 км2, Аргентинадан арай-ла бичии болуп турар. Делегейде девискээрлер аразында 9-ку черни ээлеп турар, Хамаарышпас Күрүнелер Каттыжылгазының (орус. Содрýжество Незави́симых Госудáрств) чурттарының аразында 2-ги черни (Россияның соонда) ээлеп турар. Чурттакчы чонунуң саны-биле 64 дугаар черде чоруп турар.
Чурттуң найысылал хоорайы – Астана. 1,8 сая чурттакчы чоннуг улуг хоорайы – Алматы. Күрүне дылы – казах дыл. А албан дылы – орус дыл (күрүне дылы-биле дең).
Эрге-чагырга биле девискээр хамаарылгазы 14 можулардан болгаш республиканың 2 чугула хоорайлары-биле (Астана, Алматы) чардынган. Оон аңгыда Байконур деп тускай эрге-байдалдыг хоорай бар. Ол хоорайны Россия 2050 чылга чедир хөлезилеп алган. Россия-биле хөлезилеп алган черлерниң ниити шөлү – 111 913 км2 (чурттуң 4,1% девискээри). Экономик-географтыг талазы-биле Казахстан Төп, Барыын, Чөөн, Айтмаматов Дамирбек кот
Каспий далай, Адаккы Поволжье, Урал, Сибирь, Кыдат, Ортаа Азияның аразында турар. Соңгу биле барыын чүкте – Россия-биле (кызыгаарның узуну – 7548,1 км), чөөн чүкте – Кыдат-биле (1782,8 км), мурнуу чүкте – Кыргызстан (1241,6 км), Узбекистан (2351,4 км) болгаш Түркменистан-биле (426 км) кызыгаарлажып турар. Кургаг чер кызыгаарының ниити хемчээли – 13392,6 км. Чөөн чүктен барыын чүкче кызыгаарның хемчээли 2963 км болуп турар, а соңгу чүктен мурнуу чүкче – 1652 км. Түрк Чөвүлелинде улуг девискээрлиг чурт. Каспий болгаш Арал далайның суу чуй хап чыдар. Далайже үнмейн турар күрүне.
«Казах Совет Социалистиг Республика» деп адалганы 1991 чылдың декабрь 10-да «Казахстан Республиказы» кылдыр өскерткен.
Амгы Казахстанның төөгүзүн үелерге аңгылаары:
Казахстан – президент хевир чагыргалыг каттышкан күрүне. Чурттуң баштыңы болгаш дээди кол командылакчызы – Президент.
Казахстан Республиказының Президентизин назы четкен Казахстанның хамаатылары соңгуур.
Президентиниң эрге хуусаазы – 5 чыл, ол-ла чаңгыс кижи ийиден хөй катап соңгудуп болбас. Ынчалза-даа ол кызыгаарлаашкын Казахстанның Бирги Президентизинге нептеревес.
Күүседилге эрге-чагыргазын күрүнениң Чазаа боттандырып турар. Ол эрге-чагырганың система органнары яамылардан, албаннардан болгаш агентилелдерден тургустунуп турар. Чазактың удуртукчузу – премьер-сайыт.
Ол эрге-чагырганы Парламент боттандырып турар. Парламент ийи Палаталардан тургустунар: Сенат (үстүкү), Мажилис (адаккы).
Сенаттың депутаттары конституциялыг хоойлу аайы-биле мындыг корум-дүрүм-биле томуйладыыр: областардан, республиканың 2 чугула хоорайларындан (14 областар, 2 хоорай) ийи кижиден, база Сенатка эргежок чугула национал-культурлуг болгаш оон-даа өске ниитилелдиң чугула сонуургалын хандырары-биле Республиканың Президентизи 15 депутатты томуйлаар.
Мажилис чүс чеди депутаттардан тургустунуп турар, олар конституциялыг хоойлу аайы-биле чонга соңгудар.
Парламентиниң Депутады чаңгыс угда ийи Палаталарның кежигүнү болуп болбас. Сенат депутадының эрге хуусаазы – 6 чыл, а Мажилис депутадының эрге хуусаазы – 5 чыл.
Тускайлаң чорук чарлаан соонда (1991 чылдың декабрь 16-да), дээди хоойлу үндүрер орган Казах ССР-ниң Дээди Чөвүлели турган. 1993 чылдың декабрь айда Дээди Чөвүлел боду-ла дүжүртүнген. Бирги парламент соңгулдаларын 1994 чылда эрттирген.
Ол эрге-чагырганы Дээди Суд, можунуң, шеригниң, хоорайның, районнуң болгаш тускай угланыышкынның судтары боттандырып турар.
Дээди Суд хамааты, кеземче болгаш оон-даа өске херектерниң дээди судтуг органы болур. Ол кассациялыг чаданың хүлээлгезин боттандырып турар.
Дээди Судтуң даргазын болгаш шииткекчизин Дээди Суд Чөвүлелиниң дагдынылгазы аайы-биле Сенаттың депутаттары соңгуур.
Тус черниң суду болгаш өске судтарның коллегияларын Президент боду томуйлаар.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.