From Wikipedia, the free encyclopedia
Сэр Тимоти Джон Бернерс-Ли (англ. Sir Timothy John «Tim» Berners-Lee; 1955ч 6а 8х төр., Лондон) — британ эртемден, URI, URL, HTTP, HTML база Делегей четкизи (Роберт Кайо-биле кады) деп чүүлдерниң чогаадыкчызы, Делегей четкизиниң Консорциумнуң амгы баштыңы. Семантиктиг четки концепциязының автору. Оон өске янзы-бүрү медээлел технологияларның чогаадылгаларның автору.
Ада-иези — Конуэй Бернерс-Ли биле Мэри Ли Вудс — математиктер, «Марк I» деп бир дугаар компьютерлерниң бирээзин чогаадып турганнар.
Уондсуэртке Эмануэль школазынга өөренип эгелээш, оксфордтуң Хаан колледжинче уламчылаан. Ынчан ол бодунуң бир дугаар компьютерин M6800 процессорга даянып, монитор орнунга телевизор кожуп чыгган. Бир катап Тип бир эжи-биле хакерлеп турда туттурганнар, ол дээш университеттиң компьютерлерин ажыглаар эргезин казыттырганнар.
1976 чылда Оксфорд университедин физиканың бакалавр деңнелин дээди демдекке Бернерс-Ли дооскаш, Дорсет графствозунда «Plessey Telecommunications Ltd» компанияже ажылдап кирген, аңаа 2 чыл ишти хувааттырган транзакциялар системалар-биле колдууна ажылдаан.
1978 чылда Бернерс-Ли «D.G Nash Ltd» компанияже шилчээш, принтерлерге программалар-биле ажылдап, хөй сорулгалыг операциялар системазын чогааткан.
Дараазында ЦЕРН деп ядрону шинчилээр Европаның лабораториязынга (Женева, Швейцария) программа-биле хандырар консультант кылдыр бир чыл чартык ажылдаан. Ынчан ол бодунуң херээнге ажыглаар дээш Enquire деп магаттыг ассоциациялар ажыглаар программаны бижээн, ынчалдыр Бүгү делегей четкизиниң концептуал өзээн тургускан.
1981-1984 чылдарда Тим Бернерс-Ли «Image Computer Systems Ltd» компанияга система архитектору кылдыр ажылдап турган.
1984 чылда CERN деп черге стипендия алгаш, эртем билиглери чыыры-биле хувааттырган системалар шинчилеп эгелээн. Ынчан «FASTBUS» системазы-биле ажылдап тургаш, бодунуң Remote Procedure Call деп системазын ажыдып тургускан.
1989 чылда, CERN иштинге документилер-биле үлежир Enquire деп иштики система-биле ажылдап тургаш, Бернерс-Ли глобалдыг гиперсөзүглелдиг төлевилел саналдаан, ам ону Делегей четкизи деп делгерээн. Төлевилелди ажылынга бадыткаан, оон күүсеткен.
1991-1993 чылдарда Тим Бернерс-Ли Делегей четкизи-биле ажылдаан хевээр. Ажыглакчыларның саналдарын чыып, Четкиниң ажылын удуртуп турган. Ынчан ол бир дугаар шупту ажыглакчылар-биле баштайгы URI, HTTP база HTML деп спецификацияларны сайгарып эгелээн.
1994 чылда Бернерс-Ли МIT-тиң Информатика лабораториязында 3Com-нуң Тургузукчуларының кафедразының Баштыңы апарган. Ам болза кафедраның мурнакчы шинчилекчизи бооп турар. MIT-тиң Информатика лаботаториязы биле Кылымал угаан лабораториязы каттышканында Информатика болгаш кылымал угаан лабораториязы тургустунган.
1994 чылда MIT-тиң Информатика лабораториязынга (англ. Laboratory for Computer Science, LCS) Делегей четкизиниң Консорциумун тургускан. Ол хевээр Тим Бернерс-Ли консорциумну баштаан хевээр. Консорциум Интернеттиң стандарттарын чогаадып, ажыглалче киирип турар. Консорциум бодунуң сорулгазы кылдыр Делегей четкизиниң потенциал күжүн ажытпышаан, стандарттарының туруштуун дүрген сайзыралы-биле таарыштырарын салып алган.
2004 чылдың декабрьда Тим Бернерс-Ли Саутгемптон университединиң профессору апарган. Университеттиң шыңгыы деткимчези-биле семантиктиг четкиниң төлевилелин болбаазырадыр деп идегеп турар.
Ам сэр Тим Бостон хоорайның чоок кавызында кадайы биле ийи ажы-төлдүг чурттавышаан, бүгү делегей кезип чоруп турар.
1989 чылда CERN-ге ажылдап тургаш, Бернерс-Ли Делегей четкизи (англ. World Wide Web) деп адаттынар төлевилелди саналдаан. Төлевилелдиң аайы-биле гипершөлүглдер-биле холбаалыг гиперсөзүглелдиг документилерни үндүрүп чарлаар, ынчалдыр оларның дилээри болгаш чыыры белен болган. Четки төлевилели CERN эртемденнеринге херек болгаш CERN-ниң иштики четкизинге ажыглаттынып турган. Төлевилелди күүседир дээш Тим Бернерс-Ли (дузалакчылары-биле кады) URI идентификаторларны (ооң бир хевири – URL), протокол HTTP база HTML дылды чогааткан. Ук технологиялар Делегей четкизиниң өзээнче кирген. 1991-1993 чылдарда Бернерс-Ли стандарттарның техниктиг тускайларын экижиткеш, оларны чарлап үндүрген.
Бернерс-Ли төлевилелдиң аайы-биле NeXT компьютерге тааржыр «httpd» четки-сервери биле делегейде бирги гиперсөзүглелдиг четки-браузерни бижээн – ооң адын баштай «WorldWideWeb» диген (технологияның ады-биле («Делегей четкизи») браузерниң ады будалбазын дээш «Nexus» деп браузерни адаан). Ук браузер хары үгде WYSIWYG-эдикчи бооп турган (англ. WYSIWYG от What You See Is What You Get, «что видишь, то и получишь»), ооң чогаадылгазы 1990 чылдың октябрьдан декабрьга чедир болган. «NeXTStep» деп средага программа ажылдап турган, а оон 1991 чылдың чайдан эгелеп ол Интернетке тарап эгелээн года.
Бернерс-Ли делегейде бирги четки-сайтыны http://info.cern.ch (ам болза архивте чыдар) деп адреске чогааткан. Ук сайт Интернет четкизинге 1991ч 08а 6х тывылган. Ук сайтыга Делегей четкизиниң тодарадылгазын, четки-серверни тургузарын, браузерни кайыын алырын дээш о.д.ө. бижип кааш турган. Ол сайт делегейниң бирги интернет-каталог болуп турган, чүге дизе Тим Бернерс-Ли аңаа өске сайтыларже шөлүглер даңзызын чыып аап, немеп турган.
Бернерс-Линиң кол чогаалы — «Четкини дузактап: Делегей четкизиниң эгези болгаш келир үези» (англ. «Weaving the Web: Origins and Future of the World Wide Web», Texere Publishing, 1999, ISBN 0-7528-2090-7). Ол номда Четкиниң чогаатканын, концепциязын болгаш бодунуң Интернеттиң сайзыралынче көрүжүн тайылбырлаан. Ооң ол ажылында автор кезек кол принциптерин тайылбырлаан:
Бернерс-Ли «Семантиктиг четкини өрүүвүшаан: Делегей четкизиниң долу күжүн ажыдары» (англ. «Spinning the Semantic Web: Bringing the World Wide Web to Its Full Potential», The MIT Press, 2005, ISBN 0-262-56212-X) деп номунуң эгезинде Интернеттиң келир үези болур семантиктиг четкиниң концпециязын ажытпышаан киирилдени бижээн.
Семантиктиг четки — Делегей четкизиниң кырында немелде чүүл-дүр, ооң сорулгазы болза четкиде медээлелди компьютерлерге оон-даа билдингир кылыры. Ынчалдыр кижиниң дылынга бижээн курлавыры компьютерге тодаргай тайылбырлыг болур. Семантиктиг четки платформалар азы программа дылдары хамаанчок кылган капсырылгаларга тааржыр ыяк тода тургускан медээлелге чедимни ажыдар. Программалар херек курлавырларны боттары тып, бердингеннерни класстап, логиктиг харылзаазын тодарадып, түңнел үндүрүп база түңнелдерге даянып шиитпир кылып болур. Калбаа-биле ону ажыглап, таптыг киирзе семантиктиг четки Интернетке хувискаады үнүдрүп болур.
Сэр Тимоти Джон Бернерс-Ли дараазында университеттерниң хүндүлүг профессору бооп турар:
Тим Бернерс-Ли Британияның компьютер ниитилелиниң Шылгараңгай кежигүнү, Электроинженерлер институдунуң Хүндүлүг кежигүнү, Техниктиг харылзаалар ниитилелиниң Хүндүлүг кежигүнү, Гильермо Маркониниң Фондузунуң кежигүнү, Американың уран чүүл болгаш эртемнер академиязының кежигүнү[31], Хаан ниитилелиниң (2001) база Хаанның инженерлер академиязының кежигүнү, Американың философтуг ниитилели кежигүнү, АКШтың национал эртемнер академии (2009) кежигүнү бооп турар.
Тим Бернерс-Ли көвей янзы-бүрү шаңналдарга төлептиг болган, ооң аразында делегей чергелиг-даа бар. Адаанда чамдык кезиин көргүскен.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.