Философия (тыва ужуктер киирер херек)
From Wikipedia, the free encyclopedia
Филосо́фия (эрги грек дылда бурун-грек φιλοσοφία, ол олчаан — «ханы угаанга ынакшыл», «мерген угаанга ынакшыл») — эн-не ниити тайылбырлар, кызыгаарлыг кыска туннеттинген билиишкиннер база боттуг чуулдун, билип алыышкыннын кол принциптеринин, кижинин боттуг чуулунун, кижи-биле делегейнин хамаарылгазынын дугайында билиглер системазын будуруп турар делегейни билип алыр тускай хевир[1][2][3]. Делегей болгаш ниитилелдин хогжулдезинин бугу-ниити хоойлуларын шинчилээри, билип алыышкын болгаш угаазылал процезин бодун шинчилээри , анаа немей мозу-будуш билиглерин болгаш унелелдерин шинчилээри философиянын сорулгаларынга бугу оон тоогузунун дургузунда хамааржып турган. Философиянын эн-не кызыгаарлыг айтырыгларынын санынга хамааржыр чижек айтырыглар: "Делегей билип шыдаттынгыр бе?", "Бурган бар бе?", " Алыс шын деп чул?", "Эки деп чул?", "Кижи деп чул?", "Чуу шаг-шаандан турганыл - кижиниң медерелинден хамаарышпас боттуг чүүл азы медерел бе?" база оон-даа оске.[4][5].
Харын чамдыкта философияны элээн кызаа, тодаргай шинчилээр чуулдуг эртем кылдыр тодарадып турарын амгы уенин философтары удур саналдап турар. Амгы уенин философтары философия дээрге делегей коруушкуну деп саналдап турар. Ол дээрге бугу бар чуулду билип алырынче ниити критиктиг подход бооп турар, ону кандыг-даа объектиге азы концепцияга ажыглап болур. [6][7]. Бо уткада кижи бурузу оода ында-хаая философияны шинчилеп турар.[6].
Философия херек кырында хой ангы философ бот-боттарынга удурланышкак, ындыг болза-даа бот-боттарын немеп турар ооредиглер хевиринде тургустунуп турар.[9].
Философиянын иштинче дыка хой эртемниг талалар кирип турар: метафизика, эпистемология, этика, эстетика, политиктиг философия и эртем философиязындан эгелээш, дизайн философиязы болгаш кино философиязынга чедир.
Тода болгаш ажыл кылып шыдаар методологтуг парадигманы кылып ап шыдапкан эртем талалары философиядан тускай эртем дисциплиналары кылдыр ангыланып чорупкан, чижээ, физика, биология болгаш психология бодунун уезинде ангыланы бергеннер.[6][10].