mlongozgi wa nambala 7 wa Zambia From Wikipedia, the free encyclopedia
Hakainde Hichilema (wakababika pa 4 Juni 1962) ni munthu wa bizinesi, mulimi, na wandale wa ku Zambia uyo ni purezidenti wa nambara 7 wa Zambia kufuma pa 24 August 2021.[1] Wakati wavota kale pa mavoti ghankhondi mu 2006, 2008, 2011, 2015 na 2016, wakathereska pa mavoti gha 2021.[2] Wakulongozga chipani cha United Party for National Development kufuma mu chaka cha 2006 pamanyuma pa nyifwa ya Anderson Mazoka uyo wakambiska chipani ichi.
Hakainde Hichilema | |
---|---|
Hichilema | |
7th President of Zambia | |
Udindo wasono | |
Nyengo: 24 August 2021 | |
Wachiŵili kwa mlongozgi | Mutale Nalumango |
Kupokela | Edgar Lungu |
President of the UPND | |
Udindo wasono | |
Nyengo: 24 May 2006 | |
Wachiŵili kwa mlongozgi | Batuke Imenda |
Kupokela | Anderson Mazoka |
Umoyo wamunthu | |
Kubabika | Hachipona, Northern Rhodesia, Federation of Rhodesia and Nyasaland (now Monze District, Zambia) | 4 June 1962
Chipani | United Party for National Development |
Nthengwa | Mutinta Hichilema |
Ŵana | 3 |
Pambere wandasankhike, Hichilema wakaŵa mulwani mukuru wa Edgar Lungu, uyo wakaŵa purezidenti wa Zambia kufuma mu 2015 mpaka 2021. Pa 11 April 2017, Hichilema wakakakika na kupelekeka mulandu wa upusikizgi, ivyo Lungu wakawona kuti nchinthu cambura kuzomerezgeka kuti waleke kuyowoyapo vya ndyali.[3] Ku Zambia na ku vyaru vinyake, ŵanthu ŵanandi ŵakasuska ivyo vikachitika. Hichilema wakafumiskika mu jele pa 16 August 2017, ndipo mulandu wa upusikizgi ukadumulika. [4][5]
Hichilema wakababikira mu muzi wa Boma la Monze mu Zambia. Wakasanga mwaŵi wa kusambira pa Yunivesite ya Zambia ndipo wakamalizga masambiro ghake mu 1986. Pamanyuma pake wakasambira MBA mu vya ndalama na vyamalonda pa yunivesite ya Birmingham ku United Kingdom.[6]
Wakaŵa CEO wa Coopers na Lybrand Zambia (1994-1998) na Grant Thornton Zambia (1998-2006).[7]
Hichilema wali mu chipani cha United Party for National Development, chipani cha liberal. Pamanyuma pa nyifwa ya Anderson Mazoka mu 2006, wakasankhika kuŵa purezidenti wa chipani ichi. Wakateŵeteraso nga ni mulongozgi wa United Democratic Alliance (UDA), wupu wa vyaru vitatu vyandyali.
Mu 2006 chisankho, Hichilema wakaŵa wakwimilira chipani cha UDA ndipo wakathereska pulezidenti Levy Mwanawasa wa Movement for Multiparty Democracy and Patriotic Front Michael Sata. Wakazomerezgeka na pulezidenti Kenneth Kaunda. Chisankho chikachitika pa 28 September 2006 ndipo Hichilema wakatora malo ghachitatu na pafupifupi 25% ya mavoti.
Hichilema wakimilira nga ni munthu wa UPND pa chisankho cha 2008, icho chikachitika pamanyuma pa nyifwa ya President Levy Mwanawasa.[8] Wakaŵa wacitatu na mavoti 19.7%. Mu Juni 2009, chipani cha Hichilema, UPND, chikachita phangano na chipani cha Patriotic Front (PF) cha Michael Sata kuti chichitenge nawo chisankho cha 2011. Ndipouli, cifukwa ca kuleka kugomezga munthu uyo wakeneranga kunjira mu phangano ili, kweniso cifukwa ca kuyuyulika kwa mafuko ku vigaŵa vyose viŵiri, phangano ili likamara mu Malichi 2011. [9]
Wakaŵa yumoza wa ŵanthu ŵaŵiri awo ŵakasankhika pa mavoti gha boma mu Janyuwale 2015, ndipo wakatondeka pa mavoti 27,757 (1.66%) kwimikana na Edgar Lungu. Hichilema wakati mavoti agha ghakaŵa ghautesi ndipo wakachiska ŵanthu ŵake kuti ŵaŵe ŵakufwasa.[10][11] Wakathereskaso Lungu pakuŵa mulongozgi wa chipani cha opposition mu mavoti gha mu mwezi wa Ogasiti 2016.[12]
Mu Epulero 2017, wakakakika cifukwa ca kukayikira kuti wakwendera mphiska boma. [13] Wakakhala mu jere myezi yinayi pambere wandapeleke chilango. [14][15]
Hichilema wakakakika pa 11 April 2017. Mu usiku wa pa 11 Epulero 2017 ŵapolisi ŵa ku Zambia ŵakanjira mu nyumba ya Hichilema kuti ŵakake mulongozgi mukuru wa chipani chakususkana na boma la President Edgar Lungu [16][17][18] ndipo ŵakamupa mulandu wa upusikizgi wakati waŵika umoyo wa pulezidenti pangozi chifukwa chakuti ŵanthu awo ŵakendanga nayo ŵakakana kumupa malo munthu uyo wakendeskanga Lungu, [19] nkhani iyo ŵanthu ŵanandi ŵakawonanga kuti njacilendo[20][21] ndipo ni dango yayi ilo lingaŵa nga ni upusikizgi. Hichilema wakakana mulandu uwu, uwo ukupeleka chilango cha nyifwa. [22]
Ŵapolisi ŵakagwiliskira nchito nkhongono zinandi[23] ŵakanjira mu nyumba ya Hichilema na kunanga nyumba yake na katundu wake, ŵakatimba ŵantchito ŵake wose, kwiba ndalama, majuda, kweniso malaya ghamukati, skapato, ma speaker, mabulangete, matayipi na vyakurya mu khichini na kutuka pa bedi la Hichilema. [24][25]
Ŵakaponya mabomba gha mafuta gha masozi mu nyumba ya Hichilema[26] Wakagwiliskira nchito gasi Hichilema, muwoli wake, na ŵana ŵake, awo ŵakawa kanandi waka cifukwa ca kunyamura gasi.[27]
Hichilema wakati apo wakaŵa mu jele wakakhala mu jele kwa mazuŵa 8 kwambura chakurya, maji, ungweru, panji ŵanthu ŵakumuwona. [28]
Wakakakika mu chigaŵa cha The Stream TV cha Al Jazeera icho chili na mutu wakuti Is Zambia's Democracy in Danger[29] ilo likaŵa pa 30 May 2017.
Pulezidenti wakwamba wa ku Zambia, Kenneth Kaunda, ŵakamuwezga mu jele apo wakaluta kukawona Hichilema. [30]
Mmusi Maimane, mulongozgi wa Democratic Alliance (South Africa) nayo wakapokeka yayi na ŵapolisi ŵa ku Zambia apo wakiza ku Zambia kuzakawonelera mulandu wa Hichilema. Ŵakamukanizga kukhira mu ndege, ŵakamupoka foni, na kumutimba.[31] Ici cikapangiska kuti ofesi ya vyaru vyakuwaro ya South Africa yiceme Emmanuel Mwamba, uyo ni thenga la Zambia ku South Africa kuti wayowoyepo ivyo boma la Zambia likucita.
Pulezidenti wakale wa Nigeria, Olusegun Obasanjo wakaluta kukawona Hichilema mu jere. [32]
Secretary General wa Commonwealth, Baroness Patricia Scotland, wakaluta kaŵiri kukawona Hichilema mu jere.[33]
Apo Hichilema wakaŵa mu jere, Pulezidenti Lungu wakaŵika dango lakucitapo kanthu mwaluŵiro,[34] Ŵanthu ŵakususka ŵakawona kuti ni nthowa yakuti wakhozge mazaza ghake.[35]
Ŵanthu ŵanandi ŵakasuska ivyo Hichilema wakacita. Boma la United States, [36] European Union, [37] ndipo Nyumba ya Malamulo ya ku Europe[38] wakayowoyapo yayi kuti ŵakamukora. Wupu wakuwona vya wanangwa wa ŵanthu ku Africa (African Liberal Network) ukasuska kukakika kwa Lungu, ndipo ukati ni kuyezga kukanizga ŵanthu awo ŵakususka. [39] Ŵabishopu ŵa Katolika ŵakasuska comene ivyo vikacitika ndipo ŵakati Zambia wazgoka muwuso wa wupu wakulongozgeka na pulezidenti Edgar Lungu.[40] Julius Malema, mulongozgi wa chipani cha EFF ku South Africa, wakapa mulandu pulezidenti wa Zambia Edgar Lungu kuti wakusuzga ŵanthu chifukwa cha kukaka Hichilema pa mulandu wa upusikizgi[41] ndipo wakamuchema pulezidenti Lungu kuti ni "munthu wankhaza". [42] Mmusi Maimane, mulongozgi wa chipani cha DA ku South Africa, uyo wakakanika kunjira mu Zambia kuti wakawone Hichilema mu jele[43] (wakakanizgika kufuma mu ndege pa Lusaka's Kenneth Kaunda International Airport) wakususka chomene milandu yautesi iyo yikususkana na Hichilema. [44]
Ku Zambia, South Africa, [45], na United Kingdom [46]ŵanthu ŵakamba kususka. Ŵakapempha kuti Hichilema wafwatulike na kususka muwuso wa Edgar Lungu na kunangika kwa wanangwa wa ŵanthu mu Zambia.
Pa 16 August 2017, pakaŵa viphikiro vinandi mu Zambia apo Hichilema wakafumiskikanga mu jele. Ŵanthu ŵanandi ŵakimilira mu misewu ya Lusaka kuti ŵamuwone. [47]
Kofi Annan, mulembi mukuru wakale wa UN, wakawonga boma la Zambia cifukwa ca kulekeska mulandu wa Hichilema na kumufumiska mu jere. [48]
Mapemphero gha kuwonga ghakachitika kuti Hichilema wafume mu jele pa Cathedral of Holy Cross ku Lusaka pa 29 August 2017 ndipo Hichilema wakaŵapo pa chiphikiro icho chikakopa ŵanthu ŵanandi ndipo chikapharazgika pa wayilesi. Ungano uwu ukeneranga kuchitika pa Ogasiti 24, kweni ŵapolisi awo ŵakaŵa na vilwero vikuru ŵakawulekeska.
Hichilema wakati wafwatulika, ŵanthu ŵakamba kumutemwa chomene ndipo wakapokera chawanangwa cha Africa Freedom Award ku Johannesburg, South Africa. Wakacemeka kuti wayowoye pa Catham House mu London, ndipo wakacemekaso ku South Africa na mamembara gha Democratic Alliance.[49]
Buku ilo likulongosora vya nyengo iyo Hichilema wakakhala mu jele lakuchemeka Hakainde Hichilema's Prison Diary [50] wakafumiskika pa 29 September 2017 na mulembi Fredrick Misebezi. [51] Hichilema wakazomerezga buku ili na kuchiska ŵanthu kuti ŵaliŵazge. [52]
Pa 23 Disembala 2020, Hichilema wakapokera chenjezgo na chenjezgo ku ofesi yikuru ya ŵapolisi ku Zambia ku Lusaka chifukwa cha mulandu wa "kupangana kuti wapange upusikizgi wakususkana na chigaŵa cha 313 cha Criminal Code, Chap 87 cha malango gha Zambia", wakukhwaskana na kugura katundu mu 2004.[53] Apo Hichilema wakafikanga kuti ŵakamufumbenge mafumbo, ŵapolisi ŵakakumana na ŵanthu ŵakukolerana na UPND. Pakukhumba kutimbanizga wumba, ŵapolisi ŵakakoma wapolisi na movwiri wa UPND. [54]
Hichilema wakaluta ku mavoti kuti waŵe pulezidenti ka 6 pa chisankho icho chikachitika pa 12 August 2021. Wapampando wa komiti ya vyakusankha Esau Chulu wakapharazga kuti watonda pa maora ghakwambilira pa Ogasiti 16. [55][56]
Wakati watonda, Hichilema wakayowoya kuti wakukhumba kusankha ŵanthu ŵakwenelera ŵa ku Zambia kuti ŵateŵetere mu boma lake. Pa ŵanthu awo wakasora pakaŵa Sylvia Masebo, Situmbeko Musokotwane, na Jito Kayumba.
Hichilema wakapokera chawanangwa cha Africa Freedom Award kufuma ku Friedrich Naumann Foundation for Freedom pa 27 October 2017 pa chiphikiro icho chikachitika ku Johannesburg, South Africa.[57]
Hichilema wakawonekeranga pa TV ya BBC pa HARDtalk pa 1 November 2017 ndipo wakafumbika na Stephen Sackur. [58] Wakaŵa mulongozgi wakwamba wa ndyali wa Zambia uyo wakawoneska pa HARDtalk ndipo wakaŵa waciŵiri kufuma kwa pulezidenti wakale Levy Mwanawasa.
Pa 17 Disembala 2017, Hichilema wakawonekera pa Sunday Interview ya ZNBC, kumupangiska kuŵa mulongozgi wakwamba wa chipani chakususka uyo wakachitiska pa pulogiramu iyi.[59] Ivi vikachitika pamanyuma pakuti wupu wa ZNBC wazomerezga pempho la UPND kwizira mwa muyowoyeri wawo, Charles Kakoma uyo wakalembera kalata Director General wa ZNBC Richard Mwanza kupempha kuti Mr. Hichilema wakuwoneka pa Sunday Interview pa 17 December.[60][61] Ungano uwu ukaŵa kuti walembeka kale pa Chitatu cha zuŵa lakulondezgapo pa 10:30 ndipo ukayowoyeka pa Sabata mise.[62][63]
Hichilema wakacemeka kuti wayowoye pa The Royal Institute of International Affairs, iyo yikumanyikwa na zina lakuti Chatham House, pa Okutobala 31, 2017. [64] Wakawelera ku Chatham House pamanyuma pakusankhika kuŵa President, pa 5 November 2021.[65]
Hichilema wali kutengwa kwa Mutinta ndipo wali na ŵana ŵatatu. [66] Iyo wali kubapatizika mu mpingo wa Seventh-Day Adventist[67][68] Ndipo pa Disembala 12, 2020, iyo na muwoli wake ŵakasankhika kuŵa ŵalongozgi mu Lusaka.[69] Hichilema ni mulimi wa viŵeto waciŵiri mu Zambia. [70]
Mu Disembala 2014, wakakana kuti ni Muyuda ndipo wakati ŵanthu awo ŵakamususkanga ŵakaŵa ŵaheni. [71] Kweniso wakadandawura kwa Bishop Edward Chomba wa Eastern Orthodox Church cifukwa ca kumupa mulandu wa kusesa zina lake. [72]
Hichilema wakacemeka mu Panama Papers, ndipo mu nkhani iyo yikayowoyeka, wakati wakaŵa mulara wa kampani ya ku Bermuda yakucemeka AfNat Resources Ltd kufuma mu Malichi mpaka Ogasiti 2006. Kampani iyi yikaŵa na ntchito ya kupenja nikele mu Zambia na vyaru vinyake vya mu Africa. Wupu wa International Consortium of Investigative Journalists ukati, "kampani iyi yikaŵa pa msika wa London's Alternative Investment Market m'paka mu 2010, apo yikagulika na kampani ya ku Canada yakuchemeka Axmin pa mtengo wa madola 14 miliyoni". [73][74]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.