Plazma

Plazma (yunança πλάσμα - äwälängän) - öleşçä yäki tulısınça ionlaşqan gaz, neytral atomnar, molekulalar yäki qorğılı kisäkçälärdän (ionnar, elektronnardan) tora.

Plazma lampası

Plazmanıñ töp üzlege - kvazineytrallek, çönki uñay häm tiskäre qorğılı kisäkçälärneñ külämle tığızlıqları bertigez.

Qayçaqta plazma - matdäneñ dürtençe agregat xaläte dip yörtelä.

İonlaşqan matdädä atomnar, molekulalarnıñ elektron sürülärennän kimendä ber elektron ayırıp alınğan.

Plazmanıñ kvazineytrallege - irekle qorğılar bulğanğa qaramastan (elektronnar, ionnar), ğomumi elektr qorğısı nul'ga tigez.

Plazmada irekle elektr qorğıları buluı säbäple plazma elektr ağımın ütkärä häm başqa agregat xalätlärgä qarağanda magnit, elektr qırları belän köçleräk tä'sir itä.

Plazma 1879 yılda Kruks tarafınnan açıla, 1928 yılda Lengmür qan plazmasına oxşaşlıq öçen agregat xalätne plazma itep yörtä.

Plazma törläre

Ğälämneñ barion matdäse massası buyınça 99.9% plazmadan tora.

Barlıq yoldızlar, yoldızara fäza plazmadan tora.

Plazma törläre
Yasalma plazma Lüministsent, neon lampalarda matdä Raketalar plazma yörtkeçe Ozon generatorı İdärä itelä torğan termotöş sintezı Duga lampası, duga erepep yabıştıruı Atom-töş şartlawınıñ sferası	Cirdäge tabiğät plazması Yäşen İzge Elm utları İonosfera Tönyaq balqışı Yalqın telläre (tübän temperaturalı plazma)	Ğälämi häm astrofizik plazma Qoyaş häm yoldızlar Qoyaş cile Ğälämi fäza Yoldızara tomanlıq

Plazmanıñ gazlardan ayırması

Üzlek	Gaz	Plazma
Elektr ütkärüçänlege	Bik keçkenä Hawa - yaxşı izolätor (30 kV/sm2 qädär).	Bik yuğarı
Kisäkçälär törläre sanı	Ber	Ber, ike. öç häm kübräk
Tizleklär buyınça büleneş	Makswell büleneşe	Makswell büleneşe häm bütän
Tä'sir iteşülär töre	Binar (ike kisäkçälek)	Kümäk (küp kisäkçälek)

Üzleklär

Här qorğılı kisäkçälär sisteması plazma bulmıy, plazma tübändägeçä üzleklärgä iä:

• Citärlek tığızlıq: qorğılı kisäkçälär ber-bersenä yaqın bulırğa tieş, här kisäkçä böten yaqın kisäkçälär sisteması belän tä'sir iteşä.

${\displaystyle r_{D}^{3}N\gg 1\,}$, ${\displaystyle ~N}$ — qorğılı kisäkçälär konsentratsiäse

• Eçke tä'sir iteşülär östen bula: Debay ekran qoru radiusı plazma zurlığınnan azraq bulırğa tieş, dimäk eçke tä'sir itüşülär öske effektlardan zurraq bula:

${\displaystyle {r_{D} \over L}\ll 1.}$

• Plazma yışlığı: kisäkçälär bäreleşläre arasındağı urtaça waqıt plazma tirbäneşennän zurraq bula, elektrodinamik üzleklär molekulär-dinamik üzleklärennän östen bula:

${\displaystyle \tau \omega _{pl}\gg 1.}$

Sıltamalar

• Лекции 2016 елның 13 сентябрь көнендә архивланган. кафедры физики плазмы Новосибирского государственного университета
• Статья Плазма в Физической энциклопедии
• Специализированная библиотека по физике плазмы и ионно-плазменным технологиям 2017 елның 23 ноябрь көнендә архивланган. на веб-портале Plasmaport
• YouTube сайтында О плазме в Киножурнале «Хочу всё знать»
• плазменные антенны