Berençe çeçen suğışı

Berençe çeçen suğışı yä İçkeriä bäysezlege öçen suğış yä Çeçen Cömhüriätendä RF konstitutsion tärtiben torğızu — Rusiä ğäskärläre häm tanılmağan İçkeriä Cömhüriäte arasında 1994-1996 yılda bulğan suğış.

Berençe çeçen suğışı 1994 — 1996
Data	11 dekäber 1994 — 31 avgust 1996
Urın	Çeçenstan, İnguşetiä, Dağstan, Stavropol krayı
Näticä	Xäsäwyort kileşüläre, Rusiä ğäskärlären çığaru
Üzgäreşlär	çınında İçkeriä bäysezlege
Köndäşlär	Rusiä qorallı ğäskärläre, Çeçen Cömhüriäte İçkeriä
Rusiä ğäskär başlığı	Yeltsin, Graçev
Çeçen ğäskär başlığı	Cäwhär Dudayev
Yaqlar köçläre	Rusiä: 95 000 (qorallı köçlär) Çeçenstan: 3000 (gvardiä, irekçelär)
Yuğaltular	Rusiä: 5552 (räsmi rus.çığ.), 14 meñ (Ana komitetı), 80 meñ (çeç. xäbäre) Çeçenstan: 17 391 (räsmi rus.çığ.), 40 meñ çaması (tınıç xalıq belän)
Үрнәк: Карау • Бәхәс • Үзгәртү

Cimerelgän Groznıy şähärendä çeçen keşese namaz uqıy, 1995 yıl

Suğış İçkeriädä häm Tönyaq Qawqaz qayber töbäklärendä bulğan.

Tarix

1991 yılda Sovet Berlege tarqalğannan soñ bar elekke Sovet Cömhüriätläre üz bäysezlegen iğlan itälär, şul uq Çeçen Moxtari Cömhüriäte möstäqillegen iğlan itä.

Läkin Boris Yeltsin citäkçesendäge Rusiä xökümäte başqa Sovet cömhüriätlären irekkä çığarıp cibärep RSFSR eçendäge bulğan töbäklären azat itmi.

Rusiä xökümäte milli azatlıq xäräkäten ğäskärlär belän bastırırğa çişä.

1990 yılda ğomumçeçen kongressınıñ citäkçese Cäwhär Dudayev bulıp saylanğan. Ul töp maqsatın — bäysez Çeçenstan buldırırğa itep quyğan.

1991 yılda Dudayev Çeçenstan bätsezlegen iğlan itä.

1991-1994 yılda Çeçenstan çınında bäysez bula.

1993 yılda Çeçenstanda eçke säyäsi köräş başlana. Rusiä xökümäte şuşı köräştä uñışsız qısılırğa tırışa, Dudayevka qarşı köçlären yaqlıy, läkin şuşı oppozitsiä ciñelä.

Suğış başlanuı

1994 yılnıñ 1 dekaberendä Rusiä hawa köçläre baş Çeçnä hawa alannarın bombağa tota.

11 dekaberdä Yeltsin 2169 nomerlı Ukaznı imzalıy, yağni Çeçenstanğa qarşı suğışnı iğlan itä.

31 dekaberdä Groznıy şähären qanlı höcüm başlana.

1994 yıldan 1996 yılğa qädär Berençe çeçen suğışı näticäsendä küp qorban belän Xäsäwyort şartnamäse imzalanğan. Rusiä ğäskärläre Çeçnädän çığalar, de fakto ciñelälär.

Berençe çeçen suğışı näticäsendä Çeçen Cömhüriäte İçkeriä çınında möstäqillekkä ireşä.

Berençe çeçen suğışınnan soñ Rusiä ğäskärläre Çeçenstannan kitälär häm Rusiädä küp terroristik aktlar bulğannar.

Monı da qarağız

• İkençe çeçen suğışı

Sıltamalar

• Россия и СССР в войнах XX века. Вооружённые конфликты на Северном Кавказе (1920—2000 гг.) 2008 елның 4 май көнендә архивланган. — подробная статистика потерь федеральных сил
• Первая чеченская война: миф о «маленькой победоносной войне» рассеивается (март-июнь 1995 г.)