Хант-Манси — Югра автономияле округы (рус. Ха́нты-Манси́йский автоно́мный о́круг — Югра́) — Россия Федерациясенең субъекты (Төмән өлкәсе составында). Урал федераль округына керә.
| Хант-Манси — Югра автономияле округы | |
| рус. Ханты-Мансийский автономный округ — Югра | |
| Байрак[d] | Илтамга[d] |
 | .svg) |
| Нигезләнү датасы | 10 декабрь 1930 |
|---|---|
 | |
| Кыскача исем | ХМАО — Югра |
| Рәсми тел | рус теле, Хант теле һәм Манси теле |
| Гимн | Гимн Ханты-Мансийского автономного округа — Югры[d] |
| Дәүләт |
 Россия |
| Башкала | Ханты-Мансийск |
| Административ-территориаль берәмлек | Төмән өлкәсе |
| Сәгать поясы | YEKT[d] һәм Азия/Екатеринбург[d][1] |
| Геомәгълүматлар | Data:Russia/Khanty-Mansiy.map |
| Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы | губернатор Ханты-Мансийского автономного округа — Югры[d] |
| Хөкүмәт башлыгы | Руслан Кухарук[d] |
| Канунбирү органы | Дума Ханты-Мансийского автономного округа — Югры[d] |
| Халык саны | 1 759 356 (2024) |
| Кардәш шәһәр | Новороссийск[2] |
| Нәрсә белән чиктәш | Коми Республикасы, Ямал-Ненец автономияле бүлгесе, Красноярск крае, Тум өлкәсе, Төмән өлкәсе һәм Свердловск өлкәсе |
| Алыштырган | Тубыл округы[d] |
| Мәйдан | 534 500 км² |
| Рәсми веб-сайт | admhmao.ru(рус.) |
_-_Khanty-Mansi_Autonomous_Okrug_(Crimea_disputed).svg) | |
| |
| Тематик география | география Ханты-Мансийского автономного округа — Югры[d] |
| Феноменның икътисады | economy of Khantia-Mansia[d] |
| Номер тамгасы коды | 86 һәм 186 |
| Монда җирләнгәннәр төркеме | [d] |
 | |
 Хант-Манси — Югра автономияле округы Викиҗыентыкта | |
Административ үзәге — Ханты-Мансийск шәһәре.
География
Чиктәшлек
| Як | Регион |
|---|---|
| Төньяк | Ямал-Ненец автономияле округы |
| Көнчыгыш | Красноярск крае |
| Көньяк-көнчыгыш | Тум өлкәсе |
| Көньяк | Төмән өлкәсе |
| Көньяк-көнбатыш | Свердловск өлкәсе |
| Көнбатыш | Коми Республикасы |
ХМАО Көнбатыш Себер тигезлегенең үзәк өлешендә, Об һәм Иртеш елгаларның түбән агымында урнашкан. Көнбатышта чиге Урал таулары буйлап үтә. Нефть һәм газның эре чыганаклары бар.
Климат континенталь. Гыйнварның уртача температурасы -18°…-23°С, июльнең уртача температурасы +16°…+19°С. Еллык явым 400– 500 ммны тәшкил итә. Вегетация дәвере — 130 көн.
Төп елгалар — Об һәм аның кушылдыклары (Иртеш, Төньяк Сосьва, Вах, Пим, Лямин, Назым, Казым). Күлләр күп (1500 дән артык), шуларның кайберләре системаларны хасил итәләр. Шактый өлешне сазлыклар алып торалар. Туфраклар — торф-сазлык, көлсу һәм аллювиаль.
Чыршы, нарат, эрбет, каен үсә. Кыргый хайваннардан йоклач, кеш, себер көзәне, төлке, ак куян, сусар һ.б. бар. Кошларның ике йөзгә якын төре, шул исәптә боҗыр, суер, көртлек бар. Елгаларда һәм күлләрдә җалык (сөләйман балыгы, ала балык, мәрсин балыгы һ.б.) күп.
«Кече Сосьва», «Юган» тыюлыклары, «Нумто», «Себер Уваллары» табигый парклары, «Конда күлләре», «Югары Конда» заказлыклары бор.
Тарих
хант-Вогул милли округы 1930 елның 10 декабрьдә барлыкка килгән. 1940 елның 23 октябрьдә исемен Хант-Манси милли округына алыштыра. 1978 елдан — Хант-Манси автономияле округы; 2003 елдан — Хант-Манси — Югра автономияле округы.
1930–1934 елларда Урал өлкәсе составында, 1934 елда — Обь-Иртеш өлкәсе составында, 1934–1944 — Омск өлкәсендә. 1944 елдан Төмән өлкәсе составында, 1993 елдан — Россия Федерациясенең мөстәкыйль субъекты.
Халык
Халык саны 1 558 004 кеше (2012 елына прогноз). Шәһәрәрдә халыкның 91,5 % өлеше яши (2009 ел).
Халыкның табигый үсеше: 9,6 (1000 кешегә, 2010)
Милли состав
| Халык | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 (* 2012 елның 26 гыйнвар көнендә архивланган.) | 2010 ел[3] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Руслар | 67 616 (72,5%) | 89 813 (72,5%) | 208 500 (76,9%) | 423 792 (74,3%) | 850 297 (66,3%) | 946 590 (66,1%) | 973 978 (68,1%) |
| Татарлар | 2 227 (2,4 %) | 2 938 (2,4 %) | 14 046 (5,2 %) | 36 898 (6,5 %) | 97 689 (7,6 %) | 107 637 (7,5 %) | 108 899 (7,6 %) |
| Украиннар | 1 111 (1,2 %) | 4 363 (3,5 %) | 9 986 (3,7 %) | 45 484 (8,0 %) | 148 317 (11,6 %) | 123 238 (8,6 %) | 91 323 (6,4 %) |
| Башкортлар | 9 (0,0 %) | 91 (0,1 %) | 1 244 (0,5 %) | 7 522 (1,3 %) | 31 151 (2,4 %) | 35 807 (2,5 %) | 35 428 (2,5 %) |
| Әзериләр | — (0,0 %) | — (0,0 %) | 136 (0,0 %) | 1 263 (0,2 %) | 12 846 (1,0 %) | 25 088 (1,8 %) | 26 037 (1,8 %) |
| Хантлар | 12 238 (13,1 %) | 11 435 (9,2 %) | 12 222 (4,5 %) | 11 219 (2,0 %) | 11 892 (0,9 %) | 17 128 (1,2 %) | 19 068 (1,3 %) |
| Беларуслар | 141 (0,2 %) | 1 281 (1,0 %) | 3 362 (1,2 %) | 7 555 (1,3 %) | 27 775 (2,2 %) | 20 518 (1,4 %) | 14 703 (1,0 %) |
| Комыклар | — (0,0 %) | — (0,0 %) | 5 (0,0 %) | 89 (0,0 %) | … | 9 554 (0,7 %) | 13 849 (1,0 %) |
| Чуашлар | 45 (0,0 %) | 289 (0,2 %) | 1 929 (0,7 %) | 4 739 (0,8 %) | … | 15 261 (1,1 %) | 13 596 (0,9 %) |
| Ләзгиләр | — (0,0 %) | — (0,0 %) | 44 (0,0 %) | 216 (0,0 %) | … | 8 580 (0,6 %) | 13 335 (0,9 %) |
| Мансилар | 5 768 (6,2 %) | 5 644 (4,6 %) | 6 684 (2,5 %) | 6 156 (1,1 %) | 6 562 (0,5 %) | 9 894 (0,7 %) | 10 977 (0,8 %) |
| Үзбәкләр | 2 (0,0 %) | — (0,0 %) | 57 (0,0 %) | 216 (0,0 %) | … | 5 182 (0,4 %) | 9 970 (0,7 %) |
| Таҗиклар | — (0,0 %) | — (0,0 %) | 23 (0,0 %) | 94 (0,0 %) | … | 5 651 (0,4 %) | 9 793 (0,7 %) |
| Молдаваннар | — (0,0 %) | 564 (0,5 %) | 579 (0,2 %) | 1 735 (0,3 %) | … | 10 861 (0,8 %) | 9 476 (0,7 %) |
| Лаклар | — (0,0 %) | — (0,0 %) | 10 (0,0 %) | 45 (0,0 %) | … | 8 005 (0,6 %) | н.д. |
| Чирмешләр | 34 (0,0 %) | 54 (0,0 %) | 712 (0,3 %) | 1 791 (0,3 %) | … | 7 309 (0,5 %) | 7 289 (0,5 %) |
| Чеченнар | 5 (0,0 %) | — (0,0 %) | 68 (0,0 %) | 269 (0,0 %) | … | 6 943 (0,5 %) | 6 889 (0,5 %) |
| Алманнар | 177 (0,2 %) | 2 059 (1,7 %) | 2 069 (0,8 %) | 3 499 (0,6 %) | … | 7 846 (0,6 %) | 6 828 (0,5 %) |
| Әрмәннәр | 5 (0,0 %) | — (0,0 %) | 147 (0,0 %) | 893 (0,2 %) | … | 6 471 (0,5 %) | 6 343 (0,4 %) |
| Мордва | 64 (0,1 %) | 125 (0,1 %) | 1 162 (0,4 %) | 3 155 (0,6 %) | … | 6 386 (0,5 %) | н.д. |
| Казакълар | 89 (0,1 %) | 103 (0,1 %) | 179 (0,1 %) | 563 (0,1 %) | … | 4 258 (0,3 %) | н.д. |
| Удмуртлар | 36 (0,0 %) | 71 (0,1 %) | 1 304 (0,5 %) | 2 029 (0,4 %) | … | 3 670 (0,3 %) | н.д. |
| Коми | 2 436 (2,6 %) | 2 803 (2,3 %) | 3 150 (1,2 %) | 3 105 (0,5 %) | … | 3 081 (0,2 %) | 2 364 (0,2 %) |
| Коми-пермяклар | — (0,0 %) | 18 (0,0 %) | 466 (0,2 %) | 1 335 (0,2 %) | … | 2 704 (0,2 %) | н.д. |
| Милләтен билгеләнмәгәннәр | 16 (0,0 %) | 4 (0,0 %) | 5 (0,0 %) | 4 (0,0 %) | … | 13 210 (0,9 %) | 102 138 (0,0 %) |
Статистика
| Халык саны, мең кеше | Туулар | Үлемнәр | Үзгәрешләр | Туучылар саны (1000 кешегә) | Үлүчеләр саны (1000 кешегә) | Үзгәрешләр (1000 кешегә) | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1970 | 281 | 5 959 | 2 025 | 3 934 | 21.2 | 7.2 | 14.0 |
| 1975 | 415 | 9 450 | 2 572 | 6 878 | 22.8 | 6.2 | 16.6 |
| 1980 | 649 | 13 901 | 4 116 | 9 785 | 21.4 | 6.3 | 15.1 |
| 1985 | 1 041 | 25 130 | 4 863 | 20 267 | 24.1 | 4.7 | 19.5 |
| 1990 | 1 274 | 21 812 | 5 354 | 16 458 | 17.1 | 4.2 | 12.9 |
| 1991 | 1 276 | 19 060 | 5 884 | 13 176 | 14.9 | 4.6 | 10.3 |
| 1992 | 1 270 | 15 849 | 7 132 | 8 717 | 12.5 | 5.6 | 6.9 |
| 1993 | 1 274 | 14 531 | 9 401 | 5 130 | 11.4 | 7.4 | 4.0 |
| 1994 | 1 286 | 15 120 | 9 937 | 5 183 | 11.8 | 7.7 | 4.0 |
| 1995 | 1 298 | 14 418 | 10 041 | 4 377 | 11.1 | 7.7 | 3.4 |
| 1996 | 1 310 | 14 469 | 9 508 | 4 961 | 11.0 | 7.3 | 3.8 |
| 1997 | 1 330 | 14 640 | 8 497 | 6 143 | 11.0 | 6.4 | 4.6 |
| 1998 | 1 351 | 15 600 | 8 164 | 7 436 | 11.5 | 6.0 | 5.5 |
| 1999 | 1 359 | 14 728 | 8 476 | 6 252 | 10.8 | 6.2 | 4.6 |
| 2000 | 1 372 | 15 579 | 9 426 | 6 153 | 11.4 | 6.9 | 4.5 |
| 2001 | 1 398 | 17 130 | 9 863 | 7 267 | 12.3 | 7.1 | 5.2 |
| 2002 | 1 426 | 19 051 | 9 829 | 9 222 | 13.4 | 6.9 | 6.5 |
| 2003 | 1 445 | 19 883 | 10 000 | 9 883 | 13.8 | 6.9 | 6.8 |
| 2004 | 1 456 | 20 377 | 9 828 | 10 549 | 14.0 | 6.8 | 7.2 |
| 2005 | 1 466 | 19 958 | 10 415 | 9 543 | 13.6 | 7.1 | 6.5 |
| 2006 | 1 476 | 20 366 | 10 077 | 10 289 | 13.8 | 6.8 | 7.0 |
| 2007 | 1 487 | 21 887 | 10 093 | 11 794 | 14.7 | 6.8 | 7.9 |
| 2008 | 1 500 | 23 197 | 10 215 | 12 982 | 15.5 | 6.8 | 8.7 |
| 2009 | 1 513 | 23 840 | 10 107 | 13 733 | 15.8 | 6.7 | 9.1 |
| 2010 | 1 527 | 25 089 | 10 447 | 14 642 | 16.4 | 6.8 | 9.6 |
Торак пунктлары
Ханты-Мансийск автономияле округның эре шәһәрләре
| № | Шәһәр | Халык саны | № | Шәһәр | Халык саны | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Соргыт | 306 703 | 11 | Урай | 39 435 | |||||
| 2 | Түбән Варта | 251 860 | 12 | Лянтор | 38 922 | |||||
| 3 | Нефтеюганск | 123 276 | 13 | Югорск | 39 066 | |||||
| 4 | Ханты-Мансийск | 79 410 | 14 | Советский | 26 434 | |||||
| 5 | Когалым | 58 192 | 15 | Пойковский | 25 589 | |||||
| 6 | Нягань | 54 903 | 16 | Фёдоровский | 20 292 | |||||
| 7 | Мегион | 49 471 | 17 | Белоярский | 20 283 | |||||
| 8 | Радужный | 43 394 | 18 | Излучинск | 17 418 | |||||
| 9 | Лангепас | 41 675 | 19 | Покачи | 17 053 | |||||
| 10 | Пыть-Ях | 41 453 | 20 | Нижнесортымский | 15 200 (2007 ел) | |||||
| 2010 елның җанисәбе буенча | ||||||||||
Административ бүленеше
Округ буйсынудагы шәһәрләр:
- Белоярский
- Когалым
- Лангепас
- Лянтор
- Мегион
- Нефтеюганск
- Түбән Варта
- Нягань
- Покачи
- Пыть-Ях
- Радужный
- Советский
- Соргыт
- Урай
- Ханты-Мансийск
- Югорск
Районнар:
Округта туганнар
- Мәскәү мэры Сергей Собянин Няксимволь авылында туган.
- Актёр Николай Мерзликин Сартынья авылында туган.
Искәрмәләр
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
