Remove ads
Рафаэль Мәсәгутов, Рафаэль Зиннур улы Мәсәгутов (укр. Рафаель Зейнурович Масаутов, тат. Рафаэль Зиннур улы Мәсәгутов; 21 декабрь 1934, Кече Чапурин, Кызыл Армия районы, Сталинград крае, РСФСР, СССР) — татар чыгышлы совет һәм украин рәссамы. Украинаның халык рәссамы (1993), Украина ССРның атказанган рәссамы (1985). Н. А. Островский исемендәге ЛКСМУ республика премиясе лауреат (1982).
| Рафаэль Мәсәгутов | |
|---|---|
 | |
| Туган телдә исем | укр. Рафаель Зейнурович Масаутов |
| Туган | 21 декабрь 1934 (89 яшь) Кече Чапурин, Большечапурниковское сельское поселение[d], Светлый Яр районы |
| Ватандашлыгы |  СССР Украина |
| Әлма-матер | Казан сынлы сәнгать укуханәсе һәм Сынлы сәнгать һәм мигъмарият милли академиясе[d] |
| Һөнәре | рәссам, җәмәгать эшлеклесе |
Remove ads
Рафаэль Зиннур улы Мәсәгутов 1934 елның 21 декабрендә Сталинград крае Кече Чапурники авылында туган[1].
Милләте буенча — татар борынгы ыруыннан, ул Болгар кенәзе Масаут Могутка барып тоташа, аның ставкасы Чернигов[2] ягында булуы билгеле. Кайбер мәгълүматлар буенча, 1552 елда берничә татар гаиләсе Казан ханлыгыннан көнчыгышка кача, ләкин тотыла һәм хәзерге Волгоград өлкәсе территориясендә урнаша, Шулай итеп Кече Чапурин барлыкка килә[3]. Әтисе Зиннур Шәрәфетдин улы (1902—1983)[4], авыл мәктәбендә укыта, картиналар, музыка һәм шигырьләр яза, скрипкада уйный һәм үзе скрипка остасы була[5]. Әнисе Хәния Юныс кызы (1909—1986)[4], Акчуралар[6] нәселеннән, Чапурникларда беренче комсмол була[7], авыл советы рәисе булып эшли[8], татар теле һәм әдәбияты, тарих укытучысы булган[5][9].
Балачактан туган телен ярата һәм сәнгатькә кушыла[9], рәсем ясарга ярата[8], шуңа бәйле рәвештә алга таба түбәндәгеләрне билгеләп үтә: «әти-әнием мине тормыш билгеләнешен фаразлаган кебек атаганнар». Бөек Ватан сугышы башланганнан соң әтисе фронтка китә, ә әнисе Сталинградның оборона корылмалары төзелешендә парторг була, ә кечкенә Рафаэль Сталинград фронтының 38-нче мотоукчылар дивизиясе разведка ротасына эләгә[10][5]. Анда ул Ф. М. Ильченко командалыгы астында хезмәт итә, разведкага йөри, солдатларга су ташый, Светлый Яр аша чыгуда ярдәм итә[11][5]. Шулай ук Мәсәгутов терлекләрне нацистларга эләкмәсен өчен Идел ар ягына чыгруда катнаша[12][8]. Берничә хәрби бүләк алып, ул арыганлыктан Волга аръягы хәрби лазаретына эләгә, ә сугыш тәмамланганнан соң авылга кайта һәм укуын мәктәптә дәвам итә[10][8].
1949 елда [6] 7-нче нче сыйныфтан соң Казан күченеп, сәнгать училищесы укырга керә, анда В. С. Подгурскийда укый[5]. 1954 елда училищены тәмамлап, Киевка китә һәм сәнгать институтыа укырга керә, анда И. Н. Плещинский һәм В. С. Болдыревларда укый[6][13]. Параллель рәвештә, 1956 елдан Киевның берничә нәшриятында штаттан тыш рәссам булып эшли, мәсәлән, «Молодь», «Український письменник[uk]», «Веселка» нәшриятларында[14][1]. Диплом эше буларак 1958 елда басылган А. А. Блокның «Двенадцать» поэмасына иллюстрацияләр әзерли[15][16]. 1960 елда институтны тәмамлый, аннан соң реклама буенча республика идарәсе баш рәссамы булып эшли (1960—1964)[17][6]. 1965—1967 елларда «Дніпро[uk]» нәшриятында баш рәссам вазифасын башкара[18][17]. 1972 елда Рәссамнар берлеге әгъзасы итеп кабул ителә[19][13]. 1976—1978 елларда Украина ССР-ы нәшрият эшләре буенча дәүләт комитеты каршындагы Халыкара китап күргәзмәләре һәм ярминкәләр дирекциясенең баш рәссамы була[6][20].
Җәмәгать эшчәнлеге белән актив шөгыльләнә. 199 елда Украина мәдәният фонды[uk] каршындагы яңа оештырылган төрки телле халыклар республика мәдәни үзәге идарәсе рәисе булып тора, татар, казах, башкорт, кырымтатар, әзербайҗан, үзбәк, караим, гагауз, төркмән, кыргыз һәм гарәп җәмгыятләрен берләштерә[4][21]. 1992 елдан «Украина — Төркия» халыкара ширкәте президенты вазифасын башкара, шулай ук Украина милләтләр советы рәисе (1992—1994), Украина милләтләр ассамблеясының мактаулы рәисе (1995 елдан), Украина министрлар кабинеты каршындагы милләтләр һәм миграция эшләре буенча консультатив совет рәисе (1996 елдан) була[4][1]. 1998 елда партиясез үз-үзен тәкъдим итүче буларак Николаев өлкәсе 29-нчы бер мандатлы сайлау округыннан Югары Радага сайлауларда катнаша, әмма депутат булып китә алмый[22][23].
1985 елда Украина ССР-ының атказанган рәссамы исемен ала[24], шул ук елда Халыклар Дустылыгы ордены белән бүләкләнә[6], ә 1993 елда Украинаның халык рәссамы исеме белән бүләкләнә[18], бу вазифада мөстәкыйль Украинада беренче сәнгать эшлеклеләренең берсе була[11]. Шулай [17] Н. А. Островский исемендәге ЛКСМУның (1982) [18], В. И. Касиян (1989) исемендәге республика премиясе лауреаты булып тора. 2017 елда Украина халыклары тарихы һәм мәдәнияте тарихына багышланган станок графикасы, рәсем сәнгате һәм дизайн өлкәсендә эш циклы өчен Т. Шевченко исемендәге Украина милли премиясенә тәкъдим ителә[11].
Remove ads
Китап графикасы өлкәсендә Украинаның әйдәп баручы рәссамнарының берсе булып тора, 60 елдан артык эшчәнлегендә 400дән артык украин һәм башка язучыларның китапларын бизәгән һәм иллюстрацияләгән. Иҗади юлы башында балалар китабы белән эшли, аерым алганда, М.Рр. Анандның «Җиде ел» (1959) китабын иллюстрацияли, анда Һиндстанның миниатюраларын һәм заманча рәсемен иҗади рәвештә үзгәртә. М.Җәлил (1988) һәм Г. Тукай (1990, Ю. Г. Буряк тәрҗемәсе) юбилейларына украин һәм татар телләрендә бүләк басмалары өстендә эшләве аеруча билгеләп үтелә. Шулай ук «Антология української поезії» (Будапешт, 1972) китаплары, еллык шигърият альманахлары (1967—1987), «Молодая поэзия Украины» (10 т.), «Грузинская поэзия» (12 т.), «Мифы стародавней Греции» (5 т.) җыентыклары дизайнеры. Шулай ук аның Шәмси Баштуның «Шан кызы турында хикәя» (1991) борынгы Болгар эпосына һәм 1992 елда Шевченков премиясенә лаек булган И. И. Билыкның «Алтын Ра» хикәясенә, Геродотның хикәяләр җыентыгына (1989) иллюстрацияләр өстендә эшләвенә зур игътибар бирелә.
Remove ads
- Украинаның халык рәссамы (1993 ел) [6] дигән Мактаулы исем.
- Украина ССР-ының атказанган рәссамы (1985) [24].
- Халыклар Дуслыгы ордены (1985 ел)[13].
- Н. А. Островский исемендәге ЛКСМУның республика премиясе (1982 ел) [25].
- В. И. Касиян исемендәге республика премиясе (1989 ел)[1].
- ЮНЕСКО «Тынычлык елы» алтын медале (1987 ел) [6].
- ЮНЕСКО премиясе (1980 ел)[1].
Хатыны Тамара Ивановна (1938 елда туган), И. И. Нехода кызы, музыка мәктәбе педагогы[4][8]. Улы — Тимур (1962 елда туган), Киев сәнгать институтын тәмамлаган, рәссам һәм графикачы[26][8]. Украин һәм татар телләрен белә[27]. Киевың Пушкин урамында яши[28].
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads