Дэзмонд Туту

Дэзмонд Мпило Туту (ингл. Desmond Mpilo Tutu, 1931 елның 7 октябрендә туган- 2021) Көньяк Африка Англикан дин әһеле һәм анти-апартеид хәрәкәте һәм кеше хокуклары буенча эше өчен мәгълүм теолог. Ул 1985 елдан 1986 елга бирле Йоханнесбургның епископы һәм 1986 елдан 1996 елга Кейптаун архиепископы булган, ике очракта да шул вазифаны башкарган беренче кара тәнле кеше булган. Теологик рәвештә ул Африка теологиясе белән кара идеологияне катыштырган; сәяси рәвештә ул үзен, социалист дип идентификацияли. Тынычлык өчен Нобель премиясе лауреаты (1984).

Дэзмонд Туту
Туган телдә исем	Дэзмонд Мпило Туту
Туган	7 октябрь 1931(1931-10-07)[1][2][3][…] Клеркскдорп, Трансвааль Провинциясе, Көньяк Африка Берлеге
Үлгән	26 декабрь 2021(2021-12-26)[4][5] (90 яшь) Кейптаун, Көньяк Африка Җөмһүрияте[6]
Үлем сәбәбе	простата яман шеше
Күмү урыны	St. George's Cathedral[d][7]
Ватандашлыгы	Көньяк Африка Җөмһүрияте
Әлма-матер	Бейтс көллияте[d], Һәмилтон көллияте[d], Көньяк Африка университеты[d], Лондон король көллияте[d] һәм St. Martin's School[d]
Һөнәре	Кейптаунның Англикан чиркәвенең архиепискобы
Эш бирүче	Национальный университет Лесото[d]
Җефет	Номализо Ли Туту[d]
Балалар	Мфо Андреа Туту[d]
Бүләк һәм премияләре	Тынычлык буенча Нобель премиясе (1984) Дан Компаньоннары Ордены
Дэзмонд Туту Викиҗыентыкта

Тәрҗемәи хәле

Туту Клерксдорпта, Көньяк Африка Берлегендә катнаш Кһоса һәм Тсвана мираслы ярлы гаиләдә туган. Олыгайгач, ул укытучы буларак укыган һәм Номазило Леаһка өйләнгән, аның белән берничә баласы булган. 1960 елда ул Англикан каһин булып билгеләнгән булган һәм 1962 елда ул Берләшкән Корольлеккә Лондон Патша Колледжына укырга барган. 1966 елда ул көньяк Африкага кайткан һәм Көньяк Африка Теология Семинариясендә һәм шуннан соң Ботсвана, Лесото һәм Свазиленд Университетында укыган. 1972 елда ул Африка өчен Теология Белеме Фонды мөдире булган, бу позиция Лондонда булган, әмма Африка континентына регуляр сәяхәтләр таләп иткән.

1975 елда кире көньяк Африкага кайтып, ул башта Йоһаннесбургта  Изге Мэри Кәшишханәсендә декан һәм шуннан соң Йоһаннесбургта һәм Лесото епискобы булган һәм Көньяк Африканың апартеиды системасының раса сегрегациясе һәм Ак Тәнле Көньяк Африкалылар хөкеменә каршы чыгуда роль уйнаган. 1978 елдан 1985 елга кадәр ул Көньяк Африка Чиркәүләр Шурасының генераль сәркатибе булган, һәм Көньяк Африканың иң мәшһүр анти-апартеид активистларның берсе булган. Гәрчә Милли Фиркане апартеидта ярсулык раса-ара көч куллануга күтәрүгә, активист буларак ул көч куллануга каршы протестларны һәм Галәм суффражизмы булсын дип чит ил икътисади басымын ассызыклаган.

1985 елда, Туту Йоһаннесбург епискобы булган һәм 1986 елда Кейп Таун архиепискобы булган, бу Көньяк Африканың Англикан иерархиясендә иң өлкән вазифа. Бу позициядә ул җитәкчелекнең консенсус төзү моделен ассызыклаган һәм  Англикан Берлеге хатыннары тәртибен күзәткән. Шулай ук 1986 елда ул , Бөтен Африка Чиркәүләре Конференциясенең президенты булган, моның нәтиҗәсендә ул кыйтга буенча тагын турлар ясаган. Президент F. W. de Klerk анти-апартеид активисты Нельсон Манделаны 1990 елда төрмәдән чыгарып һәм апартеидны бетерү һәм мульти-раса демократиясен кертү булгач, Туту көндәш кара фракцияләре арасында арадаш вазифасын үтәгән. 1994 елда Гомуми Көньяк Африка гомуми сайлауларыннан соң Манделаның Милли Берлек Хөкүмәте хөкемгә килгәч, соңгысы Тутуны Хакыйкать һәм Килешү Комиссиясенең үткәндә кеше хокукларыны про- һәм анти- апартеид төркемнәре тарафыннан өйрәнүен тикшерүче сәркатип буларак билгеләнгән булган. Апартеид беткәннән соң Туту LGBT җәмәгате хокукларын яклаган һәм күп темаларга сөйләшкән, алар арасында Израиль-Фәләстыйн конфликты, Гыйрак Сугышына оппозиция һәм Көньяк Африка Президентлары Тһаб Мбеки һәм Джейкоб Зуманы тәнкыйтьләү. 2010 елда ул җәмәгать эшеннән ваз кичкән.

Туту 1970-нче елларда мәшһүр булып киткәч фикерне полярлаштырган. Апартеидны тәэмин иткән хөрмәт итмәүче ак консерваторлар аны хөрмәт итмәгәннәр, шул ук вакытта күп ак Klerksdorp, либераллар аны артык радикаль дип таныганнар; күп кара радикаллар аны артык тыйнак булуда һәм акларның яхшы ихтиярында гаепләгәннәр, шул ук вакытта Марксист-Ленинистлар аны анти-коммунист фикерендә гаепләгәннәр. Ул Көньяк Африка кара күпчелеге арасында киң популяр булган һәм анти-апартеид активизмы өчен халыкара мәшһүр булган күп бүләкләр алган, алар арасында Нобель Тынычлык Премиясе. Ул шулай ук дәгъвалары һәм чыгышларын берничә китап итеп туплаган.

Тышкы сылтамалар

Искәрмәләр

1. Encyclopædia Britannica

   https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741https://wikidata.org/wiki/Track:P1417https://wikidata.org/wiki/Track:P2450
2. Dictionary of African Biography / E. K. Akyeampong, Henry Louis Gates, Jr. — NYC: OUP, 2012.

   https://wikidata.org/wiki/Track:Q217595https://wikidata.org/wiki/Track:Q60https://wikidata.org/wiki/Track:Q561458https://wikidata.org/wiki/Track:Q46002746https://wikidata.org/wiki/Track:Q18353479
3. filmportal.de — 2005.

   https://wikidata.org/wiki/Track:P2639https://wikidata.org/wiki/Track:Q15706812
4. South Africa's Archbishop Desmond Tutu dies at 90 — BBC, 2021.

   https://wikidata.org/wiki/Track:Q9531
5. Nobel Prize-winning anti-apartheid hero Desmond Tutu dies aged 90 — 2021.

   https://wikidata.org/wiki/Track:Q130879
6. https://www.elmundo.es/internacional/2021/12/26/61c813dbfc6c83a27b8b45bc.html
7. https://www.parismatch.com/Actu/International/Afrique-du-Sud-le-cercueil-de-Desmond-Tutu-dans-la-cathedrale-du-Cap-1778756