From Wikipedia, the free encyclopedia
Александр Иванович Опарин (1894 елның 18 феврале (2 марты), Углич, Ярославль губернасы, Россия империясе — 1980 елның 21 апреле, Мәскәү, ССРБ) — совет биологы һәм биохимигы. Җирдә абиотик компонентлардан тормыш барлыкка килү теориясен уйлап табучы. ССРБ ФА академигы (1946; 1939 елдан әгъза-корреспондент). Социалистик Хезмәт Каһарманы (1969), Ленин премиясе лауреаты.
Александр Опарин | |
---|---|
Туган | 2 март 1894[1][2][3][…] Углич, Ярыслау гөбернәсе, Россия империясе[4] |
Үлгән | 21 апрель 1980[5][2][1][…] (86 яшь) Мәскәү, СССР |
Күмү урыны | Новодевичи зираты[d] |
Ватандашлыгы | СССР |
Әлма-матер | Мәскәү дәүләт университеты |
Һөнәре | биолог, тереклек химиячесе, химик |
Эш бирүче | Мәскәү дәүләт университеты[6] һәм РФА Биохимия институты[d] |
Гыйльми дәрәҗә: | биология фәннәре докторы[d] һәм физика-математика фәннәре докторы[d] |
Гыйльми исем: | академик АН СССР[d] |
1894 елның 18 февралендә (2 мартында) Ярославль губернасының Углич шәһәрендә сәүдәгәрләр гаиләсендә туа. Тиздән әти-әнисе белән Кокаево авылына (Угличтан ерак түгел) күчә[7]. Абыйсы — Дмитрий, рус һәм совет экономисты.
1912 елда — 2 нче Мәскәү гимназиясен, 1917 елда — Мәскәү дәүләт университетының физика-математика факультетының табигать бүлеген тәмамлый. 1925 елда МДУда «Тормыш процессларының химик нигезләре» дигән лекцияләр курсы укый башлый; 1931 елда — техник биохимия курсы. 1930—1931 елларда Мәскәү химия-технология институтының техник биохимия кафедрасы һәм Мәскәү ашлык һәм он технологияләре институтының техник биохимия кафедрасы профессоры була.
Александр Опаринның беренче эксперименталь тикшеренүләре сулыш химизмына багышланган була. Аларда ул хлороген серкәнең күзәнәктә оксидлашу-кайтару реакцияләренең мөһим компоненты булуын күрсәткән[8].
1934 елда, диссертация якламыйча, биология фәннәре докторы исемендә раслана.
1935 елның башыннан Опарин Алексей Бах белән бергә нигез салган ССРБ фәннәр академиясенең биохимия институтында эшли башлый. Институтка нигез салынганнан бирле Опарин энзимология лабораториясен җитәкли, ул киләчәктә эволюцион биохимия һәм субклетка структуралары лабораториясенә әверелә. 1946 елга кадәр ул директор урынбасары, А. Н. Бах үлгәннән соң — әлеге институт директоры булып эшли.
1924 елның 3 маенда Рус ботаника җәмгыяте җыелышында «Тормыш барлыкка килү турында» доклады белән чыгыш ясый, анда органик матдәләрнең беренчел «шулпа»сыннан тормыш килеп чыгу теориясен тәкъдим итә.
Бөек Ватан сугышы елларында Опарин төрле технологик процессларның биохимиясен өйрәнү, азык-төлек продуктларын рациональ эшкәртү һәм куллану юлларын эзләү буенча эшләр белән җитәкчелек итә. Опарин тупас тарттырылган онны үзләштерү проблемалары белән шөгыльләнә[9].
1942—1960 елларда Опарин МДУның үсемлекләр биохимиясе кафедрасын җитәкли, анда гомуми биохимия, техник биохимия буенча лекцияләр, энзимология һәм тормыш проблемасы буенча махсус курслар укыган.
1951 елда, Сергей Вавилов вафатыннан соң, «Знание» Бөтенсоюз мәгърифәтчелек җәмгыяте идарәсенең 2 нче рәисе була.
1970 елда Тормыш барлыкка килүне өйрәнү буенча халыкара фәнни җәмгыять (International Society for the Study of the Origin of Life) оештырыла, беренче президент, ә аннары мактаулы президент итеп Опарин сайлана. ISSOL башкарма комитеты 1977 елда А. И. Опарин исемендәге бу өлкәдә мөһим эксперименталь тикшеренүләр өчен бирелә торган алтын медальне гамәлгә куя.
1973 елда «Правда» газетасына галимнәрнең «академик А. Д. Сахаровның үз-үзен тотышын» гаепләгән хатын имзалаган ССРБ ФА академикларының берсе була. Хатта Сахаров «дәүләт төзелешен, Советлар Союзының тышкы һәм эчке сәясәтен бозучы гаризалар белән чыгыш ясау өчен» гаепләнә, ә аның хокук саклау эшчәнлеген академиклар «совет галименең намусын һәм абруен боза торган» дип бәяләгәннәр[10][11].
1980 елның 21 апрелендә Мәскәүдә вафат була. Мәскәүдә Новодевичье зиратына җирләнгән[12].
Лысенковщина чорында Опарин, үз сүзләренә караганда, репрессияләрдән куркып, Лысенко ягын кабул иткән, әмма, цитолог Владимир Александров раслаганча:[13]
… Опарин 1955 елның ахырында Лысенконың гына түгел, ә Лепешинскаяның ялган фәнен ныклап яклавын дәвам итә, бу вакытка аларның мәгълүматларын ачыклаучы мәкаләләр күп булуга карамастан һәм чын фәннең хакыйкатен яклаган өчен репрессияләрдән куркырга нигезләр булмасада.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.