Loading AI tools
Linux tabanlı bir işletim sistemi Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Ubuntu, Linux tabanlı özgür ve ücretsiz bir işletim sistemidir. Bilgisayarlar, sunucular ve akıllı telefonlara yönelik olarak geliştirilmektedir. Ubuntu projesi Linux ve özgür yazılımın, bilgisayar kullanıcılarının günlük yaşamının bir parçası haline gelmesi amacıyla başlatılmış[2] olup ilk kararlı masaüstü sürümü Ekim 2004'te yayınlanmıştır. Ubuntu’nun masaüstü sürümü günümüzde 40 milyonu[3] aşkın kullanıcı sayısıyla dünyanın en yaygın kullanılan masaüstü Linux dağıtımı konumundadır.[4]
 | |
 Ubuntu 23.04 "Lunar Lobster" | |
| Geliştirici(ler) | Canonical Ltd. ve Ubuntu topluluğu |
|---|---|
| İşletim sistemi ailesi | Unix benzeri (Debian GNU/Linux) |
| Paket yöneticisi | APT, dpkg, Snap |
| Üretime hazır olduğu tarih | 20 Ekim 2004[1] |
| Son kararlı sürümü | 24.04 LTS (25 Nisan 2024) |
| Kaynak türü | Açık kaynak |
| Lisans | Başta GPL ve diğer özgür yazılım lisansları |
| Çekirdek türü | Monolitik (Linux) |
| Güncelleme yöntemi | APT (arayüz mevcut) |
| Platform desteği | IA-32, x86-64, lpia, SPARC, PowerPC, ARM, IA-64 |
| Kullanıcı arayüzü | GNOME Cinnamon KDE Plasma 5 LXDE LXQt MATE Xfce |
| Web sitesi | www.ubuntu.com |
| Dil sayısı | Çokdilli (Türkçe dahil) |
Ubuntu, herkesin özgürce kullanabildiği; yayınlamakta, kopyalamakta ve kodlarını değiştirip geliştirebilmekte özgür olduğu yazılımlardan oluşur. Bunların çoğu GNU Genel Kamu Lisansı ile güvence altına alınmış, özgür yazılım / açık kaynak yazılımlardır.
Ubuntu Güney Afrikalı girişimci Mark Shuttleworth ve şirketi Canonical Ltd. tarafından finanse edilmektedir. Canonical, Ubuntu'yu bireysel ve kurumsal tüm kullanıcılara tamamen ücretsiz olarak sunmakta, teknik destek almak isteyen kuruluşlara destek vererek gelir elde etmeyi amaçlamaktadır. Canonical Ubuntu'yu açık kaynak kodlu ve özgür yazılım olarak sunduğu için, dünya çapında bu işletim sistemini kullanan ve geliştiren gönüllü kullanıcıları sayesinde, tüm bir işletim sistemini tek başına geliştirmek zorunda kalmaz. Diğer Linux katkıcılarının yaptığı geliştirmeler, onu temel alan Ubuntu'yu da doğrudan geliştirir.
Ubuntu'nun altı ayda bir yeni sürümünü yayınlanmaktadır. Canonical, iki yılda bir yayınlanan LTS (Uzun Süreli Destek; Long Term Support) sürümlerine, hem masaüstü için hem de sunucu ortamlarında 5 yıl boyunca güncelleme desteği sunmaktadır. Ara sürümler için ise 9 ay boyunca güvenlik yamaları, geliştirmeleri ve yazılım güncelleştirmeleri desteği sunulmaktadır.[5]
Canonical; Ubuntu Desktop, Ubuntu Server, Ubuntu Cloud, Ubuntu Core türevlerini resmî olarak geliştirmekte ve kullanıcılarını desteklemektedir. Çin Halk Cumhuriyeti ile 2013 yılında yapılan anlaşma gereğince[6][7] Çin'e yönelik olarak yerelleştirilmiş UbuntuKylin sürümünü yayınlamaktadır. Ayrıca Ubuntu benzeri Ubuntu GNOME, Ubuntu MATE, Kubuntu, Xubuntu, Lubuntu, Ubuntu Budgie, Edubuntu, Ubuntu Studio ve Mythbuntu isimli masaüstü türevlerini de geliştirmektedir. Bu türevler resmî olarak Canonical tarafından yayınlanmakla birlikte kullanıcıları resmî olarak desteklememektedir.[8][9][10] Bu türevleri kullanan kullanıcılar ilgili gönüllü topluluklardan destek alabilirler.
Ubuntu'nun akıllı telefon ve tabletlere yönelik olarak geliştirilmiş Ubuntu Touch isimli türevi ise ilk kez Şubat 2015'te piyasaya sürülmüştür. BQ ve Meizu firmalarının birkaç telefon modelinde ve BQ'nun bir tablet modelinde kullanılmıştır. 5 Nisan 2017'de Ubuntu Touch projesine artık yatırım yapılmayacağı, projenin sona ereceği duyurulmuştur.[11]
Ubuntu sözcüğü, Zulu dilinde "insanlık" anlamına gelir, aynı zamanda "başkalarına karşı merhametli, şefkatli, iyiliksever" olmak gibi insani değerlerin temel alındığı bir dünya görüşüdür.[12] Buradan hareketle Ubuntu, İnsanlık için Linux (Linux For Human Beings) sloganını kullanır.
Linux, sunucu pazarında 2004 yılına kadar zaten geniş bir yer edinmişti ancak özgür yazılım, bilgisayar kullanıcıları için günlük yaşamın bir parçası haline gelememişti. Bu nedenle Mark Shuttleworth Linux tabanlı Debian projesinde çalışan geliştiricilerden küçük bir grup oluşturarak kullanımı kolay Ubuntu Linux masaüstü sistemini oluşturmuştur.[2]
Debian Linux dağıtımı temel alınarak yola çıkılan ilk Ubuntu sürümü, 20 Kasım 2004 tarihinde yayımlanmıştır. O zamandan beri her 6 ayda bir yeni sürüm yayımlanmaktadır.
MEPIS, Xandros, Linspire, Progeny ve Libranet gibi diğer Debian tabanlı işletim sistemlerinin aksine Ubuntu, Debian'ın felsefesine sadık kalmış ve özgür bir yazılım olarak yoluna devam etmiştir.
Mark Shuttleworth, 8 Temmuz 2005'te, Ubuntu'nun uzun vadede geleceğinin korunması ve gelişiminin sürdürülebilmesi için Ubuntu Vakfı'nı kurmuştur ve başlangıç fonu olarak 10 milyon dolarlık bir bağışda bulunmuştur.[13][14]
Ubuntu logosu ilk sürümden beri değişmemiştir. Elde çizilmiş ve şimdi ubuntu-title adlı bir yazıtipi olan bu logo, Andy Fitzsimon tarafından yapılmıştır. Logoda işlenen tema, insanlar arasındaki eşitliğe ve kardeşliğe dikkat çekmektedir. Ubuntu logosu, el ele tutuşmuş insanları temsil eder. Ubuntu 10.04 Lucid Lynx sürümüyle birlikte logo güncellenerek yeniden tasarlanmıştır.
Ubuntu paketlerinin çoğunluğu Debian tasarısının kararsız bölümünden derlenir. Ubuntu ve tüm resmi türevleri .deb paketleri ve APT/Synaptic tabanlı paket yöneticisi kullanır.
Ubuntu tasarısı, paketlerle ilgili bazı konularda Debian ile ortak çalışmaktadır. Ubuntu'ya yüklenen paketler Debian'ın kararlılık seviyesi için bir deneme ortamı yaratmaktadır. Öte yandan Ubuntu ve Debian çok sayıda kişi tarafından yeterince beraber çalışmamakla suçlanmaktadır; zira Ubuntu .deb'leri ve Debian .deb'leri birbiriyle uyumlu değildir. Her ne kadar çok sayıda Debian geliştiricisi aynı zamanda Ubuntu'nun gelişimine yardım ediyor olsa da Debian'ın kurucusu Ian Murdock, Ubuntu'nun ayrı bir proje olduğunu ve Debian ile yeterince ortak noktaya sahip olmadığını belirtmiştir.
Ubuntu, 11.04 sürümüne kadar GNOME arayüzünü kullanmış, bu sürümle birlikte GNOME masaüstü ortamına, Ubuntu'ya özgü Unity kabuğu eklenmiştir. Ancak 2018 Nisan ayında çıkması planlanan Ubuntu 18.04 sürümünde Unity yerine tekrar GNOME arayüzüne dönüş yapılacağı duyurulmuştur.[11] Yine aynı duyuru ile Ubuntu Touch, Mir görüntüsü sunucusu ve Unity projelerine son verileceği bildirilmiştir.
Ubuntu, başta Linux işletim sistemi çekirdeği olmak üzere, çok sayıda yazılım paketinden oluşmaktadır. Büyük çoğunluğu bir özgür yazılım lisansı altında dağıtılan bu bileşenler içinde tek istisna, bazı özel donanım sürücüleridir.[15] Ubuntu'da kullanılan ana lisans, GNU Genel Kamu Lisansı (GNU GPL) ile birlikte GNU Kısıtlı Genel Kamu Lisansı (GNU LGPL)'dır. Bu özgür lisanslar, yazılımın kullanıcısına ve yazılımın kodlarını kullanmak isteyen kimselere kopyalama, dağıtma, üzerinde çalışma, değiştirme, geliştirme gibi çeşitli hak ve özgürlükler vermektedir.
Ubuntu ile birlikte LibreOffice ofis seti, Mozilla Firefox İnternet tarayıcı, Mozilla Thunderbird e-posta istemcisi gibi yaygın kullanılan özgür yazılım araçlarının yanı sıra müzik çalar, video oynatıcı, sohbet iletişim aracı, CD/DVD yazdırıcı, PDF görüntüleyici, çeşitli hafif oyunlar (örneğin, sudoku ve satranç gibi) gibi geniş bir yazılım yelpazesi yüklü olarak gelmektedir. Ayrıca Ubuntu Software arayüzü üzerinden Ubuntu paket depolarında yer alan binlerce yazılım ücretsiz olarak kolayca indirilip kullanılabilir.
Ubuntu aynı zamanda canlı sistem (DVD/USB) özelliklidir. Bir başka deyişle, Ubuntu bilgisayara kurulmadan, bilgisayarınızdaki mevcut işletim sistemine ve belgelere zarar vermeden doğrudan DVD ya da USB bellek üzerinden çalıştırılarak denenebilir. Böylece kullanıcılar Ubuntu'yu kurmadan Ubuntu'nun genel işleyişi hakkında fikir sahibi olabilirler ve donanım uyumluluklarını kontrol edebilirler.
Ubuntu'nun sistem kurulum aracı olan Ubiquity yükleyicisi, kullanıcının canlı sistem ortamını terk etmeden Ubuntu kurulumuna başlatıp tamamlamasına da olanak vermektedir.
UNIX ve Linux tabanlı sistemlerde bu sistemlerin mimarisinden kaynaklanan nedenlerle virüslerin bilgisayarlar arasında yayılması çok güçtür. Ubuntu Linux mimarisini kullanarak bu korunaklı ortamı kullanıcılara aynen sunmaktadır.
Ubuntu için tavsiye edilen minimum sistem gereksinimleri şöyledir:[16]
Gerekli minimum sistem gereksinimlerini karşılayamayan eski bilgisayarlar için, resmî olarak tanınan Ubuntu türevlerinden Lubuntu ya da Xubuntu kullanılabilir. Bu türevleri, hafif bir masaüstü ortamı (LXQt, Xfce) ile geldiklerinden dolayı epey düşük sistem kaynağı tüketirler.
Ubuntu, temel masaüstü kullanıcılarını hedefleyen bir işletim sistemi olması itibarıyla kurulum kolaylığına ayrıca önem vermektedir. Kurulum sırasında ihtiyaç duyulacak olan sabit disk yapısı, saat grubu, kullanıcı adı ve parolası gibi gerekli bilgileri kuruluma başlamadan önce girmenizi ister ve kurulum başladıktan sonra bitene kadar sizi oyalamaz. Böylece isterseniz kurulumu bir an önce başlattıktan sonra diğer ilgilenilmesi gereken işlerinize geri dönebilirsiniz.
Aynı bilgisayarda Windows ve Ubuntu'nun bir arada kullanılması da mümkündür. Aynı bilgisayara Windows ve Ubuntu kurulması durumunda bilgisayarın açılış ekranında, kullanıcıya hangi işletim sistemini açmak istediğini soran bir menü eklenir. Böylece kullanıcılar bilgisayarı her yeniden başlattığında bu menü üzerinden dilediği işletim sistemini seçip kullanabilir. Bu şekilde çift işletim sistemi kullanıldığında iki sistem aynı anda çalışmadığı için bilgisayarın çalışma performansına herhangi bir olumsuz etkisi olmaz.
Ubuntu kalıp dosyası, bir DVD'ye yazdırılarak DVD üzerinden kurulabileceği gibi bir DVD sürücüsü olmayan bilgisayarlar için, kurulum kalıp dosyası bir USB belleğe yazdırılarak USB bellek üzerinden de kurulum gerçekleştirilebilir.
Ubuntu'nun ücretsiz olarak nasıl indirileceği, bir DVD ya da USB belleğe nasıl yazdırılacağı ve bilgisayara nasıl kurulacağı konuları, Ubuntu Türkiye Wiki[17] sayfalarında detaylı olarak yer almaktadır.
Ubuntu'da yazılımlar Windows'tan farklı olarak, *.exe değil, *.deb ya da .snap uzantılı paketler/dosyalar halinde sunulur.
Ubuntu'da yazılım kurmak için Ubuntu Software paket yöneticisi kullanılır. Bu aracın arayüzünde yer alan arama kutucuğu kullanılarak ya da listelenen kategoriler (Örn. eğitim, grafik, internet gibi) arasında gezinerek ihtiyaç duyulan bir program bulunur ve ardından Kur düğmesine tıklanır. Bu şekilde indirme ve yükleme işleme işlemi başlatılmış olur. Seçilen paketler internetteki depo sunucularından indirilir ve otomatik olarak bilgisayara kurulur.
Canonical tarafından oluşturulmuş Snap Paket Yöneticisi sayesinde yazılım merkezi (snap store), snapcraft.io (web sitesi) veya terminal aracılığıyla da ($snap install {paketismi}) kolayca yazılımlar indirilip kurulabilir.
Ubuntu, özgür olmayan ticari ve kapalı kaynaklı bazı yazılımları doğrudan bünyesinde barındırmamaktadır.[15] Bunların bir kısmı aşağıda sıralanmıştır:
Lisans kısıtlamaları nedeniyle Ubuntu ile birlikte gelmeyen bu yazılımlar kurulumdan sonra ubuntu-restricted-extras paketinin yüklenmesiyle kolayca edinilebilir.
| Özgür yazılım | Özel mülk yazılım | |
| Desteklenen | Main (ana depo) | Restricted |
| Desteklenmeyen | Universe (evrensel) | Multiverse |
Ubuntu yazılım depoları, dört sınıfa ayrılmaktadır.
Main: Canonical tarafından destekli özgür yazılımları barındıran depodur. Ana depo niteliğindedir.
Universe: Ubuntu topluluğu tarafından bakılan özgür yazılımları barındıran depodur.
Restricted: Bazı donanımlar için gerekli kapalı kaynak sürücüleri barındıran paketler bu depoda yer almaktadır.
Multiverse: Telif haklarıyla veya yasal sorunlar nedeniyle kısıtlanmış olan yazılımlar bu depoda yer almaktadır.
Tüm bu depolar Ubuntu'nun resmî yazılım depoları olmakla birlikte "Main ve Restricted" depolarındaki yazılımlar Ubuntu tarafından desteklenirken "Universe ve Multiverse" depolarındaki yazılımlar Ubuntu tarafından desteklenmemektedir. Bir yazılımın "desteklenmiyor" olması o yazılımın "önerilmediği" anlamına gelmez. Bir yazılımın Ubuntu tarafından desteklenmiyor olması o yazılımın güncelleştirmelerinin resmî olarak Ubuntu tarafından, ancak Ubuntu toplulukları tarafından sunulabileceği ile ilgilidir.
Ubuntu'nun altı ayda bir yeni sürümünü yayınlanmaktadır, ayrıca Canonical iki yılda bir yayınlanan ve LTS (Uzun Süreli Destek; Long Term Support) sürümlere, hem masaüstü için hem de sunucu ortamlarında 5 yıl boyunca güncelleme desteği sunmaktadır. Altı ayda bir yayınlanan ara sürümler için ise 9 ay boyunca güvenlik yamaları, geliştirmeleri ve yazılım güncelleştirmeleri desteği sunulmaktadır.[5]
Ubuntu'nun sürüm numaraları, çıktığı yıl ve ayı işaret eder. Örnek olarak Ubuntu 4.10, 2004 yılının 10. ayında sunulmuştu.
Sürümün kod adları belirlenirken birinci sözcük sıfat, ikinci sözcük de kimi zaman mitolojik özellikler taşıyan bir hayvan adı olarak belirlenmektedir. Ayrıca sıfat ve isim aynı harfle başlamaktadır. Birkaç örnek: Hoary Hedgehog (Saygıdeğer Kirpi), Breezy Badger (Umursamaz Porsuk), Hardy Heron (Cüretkâr Balıkçıl), Natty Narwhal (Zarif Denizgergedanı). Bu isimler, sıralamayı hatırlamayı kolaylaştırmak amacıyla, her bir sürümde alfabenin bir sonraki harfiyle başlamaktadır.
| Sürüm no | Kod adı | Sürüm tarihi | Son destek tarihi | Özellikler ve bazı değişiklikler |
|---|---|---|---|---|
| 4.10 | Warthy Warthog
(Siğilli Domuz) |
20 Ekim 2004[1] | 30 Nisan 2006[18] |
|
| 5.04 | Hoary Hedgehog
(Saygıdeğer Kirpi) |
8 Nisan 2005[21] | 31 Ekim 2006[22] | |
| 5.10 | Breezy Badger
(Umursamaz Porsuk) |
13 Ekim 2005[25][26] | 13 Nisan 2007[27] | |
| 6.06 LTS | Dapper Drake
(Zarif Suna) |
1 Haziran 2006[28][29] | Temmuz 2009 (masaüstü) |
|
| Temmuz 2011 (sunucu) | ||||
| 6.10 | Edgy Eft
(Huysuz Semender) |
26 Ekim 2006[30][31] | 25 Nisan 2008 | |
| 7.04 | Feisty Fawn
(Atılgan Karaca) |
19 Nisan 2007[32] | Ekim 2008 |
|
| 7.10 | Gutsy Gibbon
(Yürekli Jibon) |
18 Ekim 2007[33][34] | Nisan 2009 |
|
| 8.04 LTS | Hardy Heron
(Cüretkâr Balıkçıl) |
24 Nisan 2008[39] | Nisan 2011 (masaüstü) |
|
| Nisan 2013 (sunucu) | ||||
| 8.10 | Intrepid Ibex
(Yılmaz Dağ Keçisi) |
30 Ekim 2008 | Nisan 2010 | |
| 9.04 | Jaunty Jackalope
(Neşeli Antilop Tavşanı) |
23 Nisan 2009 | Ekim 2010 |
|
| 9.10 | Karmic Koala
(Karma Keseli Ayı) |
29 Ekim 2009 | Nisan 2011 |
|
| 10.04 LTS | Lucid Lynx
(Berrak Vaşak) |
29 Nisan 2010 | Nisan 2013 (masaüstü) |
|
| Nisan 2015 (sunucu) | ||||
| 10.10 | Maverick Meerkat[46]
(Asi Mirket) |
10 Ekim 2010 | Nisan 2012 |
|
| 11.04 | Natty Narwhal[47]
(Süslü Deniz Gergedanı) |
28 Nisan 2011 | Ekim 2012 |
|
| 11.10 | Oneiric Ocelot[48]
(Cüce Leopar) |
13 Ekim 2011 | Nisan 2013 |
|
| 12.04 LTS | Precise Pangolin[49]
(Hassas Pangolin) |
26 Nisan 2012[50] | Nisan 2017 |
|
| 12.10 | Quantal Quetzal[51]
(Tutarlı Kuetzal) |
18 Ekim 2012[50] | Nisan 2014 |
|
| 13.04 | Raring Ringtail[52]
(Can Atan Halkalı Kuyruk) |
25 Nisan 2013[50] | Ocak 2014[53] |
|
| 13.10 | Saucy Salamander (Şımarık Semender) |
17 Ekim 2013 | Haziran 2014 | |
| 14.04 LTS | Trusty Tahr (Güvenilir Keçi) |
17 Nisan 2014[55] | Nisan 2019 |
|
| 14.10 | Utopic Unicorn (Ütopik Tekboynuz) |
23 Ekim 2014[56] | Temmuz 2015 |
|
| 15.04 | Vivid Vervet[57] (Hayat Dolu Maymun) |
23 Nisan 2015[58] | Ocak 2016 |
|
| 15.10 | Wily Werewolf (Kurnaz Kurt Adam) |
22 Ekim 2015 | Temmuz 2016 |
|
| 16.04 LTS | Xenial Xerus (Misafirperver Zemin Sincabı) |
21 Nisan 2016 | Nisan 2021 |
|
| 16.10 | Yakkety Yak (Boşboğaz Tibet Sığırı) |
20 Ekim 2016 | Temmuz 2017 |
|
| 17.04 | Zesty Zapus (Lezzetli Zıplayan Fare) |
13 Nisan 2017 | Ocak 2018 |
|
| 17.10 | Artful Aardvark (Becerikli Karıncayiyen) |
19 Ekim 2017 | Temmuz 2018 |
|
| 18.04 LTS | Bionic Beaver (Biyonik Kunduz) |
26 Nisan 2018 | Nisan 2023 |
|
| 18.10 | Cosmic Cuttlefish (Kozmik Mürekkep Balığı) |
Ekim 2018 | Temmuz 2019 |
|
| 19.04 | Disco Dingo (Disko Dingo) |
18 Nisan 2019 | Ocak 2020 |
|
| 19.10 | Eoan Ermine (Şark Gelinciği) |
18 Ekim 2019 | Temmuz 2020 |
|
| 20.04 LTS | Focal Fossa (Önemli Misk Kedisi) |
23 Nisan 2020 | Nisan 2025 |
|
| 20.10 | Groovy Gorilla (Muhteşem Goril) |
22 Ekim 2020 | Temmuz 2021 |
|
| 21.04 | Hirsute Hippo (Tüylü Suaygırı) |
22 Nisan 2021 | Ocak 2022 |
|
| 21.10 | Impish Idri (Afacan Lemur) |
14 Ekim 2021 | Temmuz 2022 |
|
| 22.04 LTS | Jammy Jellyfish (Şanslı Denizanası) |
21 Nisan 2022 | Haziran 2027[59] |
|
| 22.10 | Kinetic Kudu (Hareketli Kudu) |
20 Ekim 2022 | Temmuz 2023 |
|
| 23.04 | Lunar Lobster (Ay Istakozu) |
20 Nisan 2023 | Ocak 2024 |
|
| 23.10 | Mantic Minotaur (Kahin Minotor) |
12 Ekim 2023 | Temmuz 2024 |
|
| 24.04 LTS | Noble Numbat (Asil Numbat) |
25 Nisan 2024 | Mayıs 2029 |
| Renkler ve anlamları: | Eski sürüm; desteklenmiyor | Eski sürüm; hâlâ destekleniyor | Güncel sürüm | Gelecek sürüm |
 |
 |
Ubuntu resmî web sitesinde Ubuntu'nun 40 milyonu aşkın kullanıcıya sahip olduğu yazmaktadır.[3] Alttaki kaynaklarda, Ubuntu'nun dünya çapında en yaygın kullanılan Linux dağıtımı olduğunu doğrulayan bazı istatistikler bulabilirsiniz:
Canonical, geçmişte kullandığı Unity arayüzünde yer alan bazı seçke menüsü (Dash) bileşenleri yüzünden Richard Stallman ve Özgür Yazılım Vakfı tarafından sertçe eleştirildi. Ubuntu'nun seçke menüsü aracılığıyla aradığınız herhangi bir bilgi, anonimleştirilerek de olsa, Amazon'a gitmektedir.[67]
Eleştiriler sonrasında çevrimiçi arama özelliği Ubuntu 16.04 LTS sürümü ile beraber öntanımlı olarak kapalı konumda gelmeye başladı.[68]
|
|
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
