Taurus (takımyıldız)

Taurus ya da Boğa takımyıldızı (sembolü: ), zodyak kuşağı takımyıldızlarından biridir. "Taurus" adı Latincede "boğa" anlamına gelir. Boğa, kuzey yarımkürede çıplak gözle dahi seçilebilecek kadar göze çarpan bir takımyıldızdır. Batısında "Koç", doğusunda "İkizler", kuzeyinde "Kahraman" ve "Arabacı", güneydoğusunda "Avcı", güneyinde "Irmak" ve güneybatısında "Balina" takımyıldızlarıyla çevrilidir.

Taurus

Takımyıldız
Taurus takımyıldızının haritası
Kısaltma	Tau
Tamlayan	Tauri
Sembolizm	Boğa
Bahar açısı	4
Yükselim	15
Alan	797 derece kare (17.)
Ana yıldızlar	7
Bayer/Flamsteed yıldızları	30
Gezegeni olduğu bilinen yıldızlar	3
Parlak yıldızlar (3,00m'den)	4
En parlak yıldız	Aldebaran (α Tau) (0.9m)
Yakın yıldızlar (10 pc içindeki)	2
En yakın yıldız	10 Tau (44.7 Iy)
Messier nesneleri	2
Göktaşı yağmurları	Taurids Beta Taurids
Çevreleyen takımyıldızlar	Auriga Perseus Aries Cetus Eridanus Orion Gemini
En iyi Ocak ayı saat 21:00'de +90° ve −65° enlemleri arasında görülebilir.

Özellikleri

Bu takımyıldızın en parlak yıldızı, turuncu renkli K5 III sınıfından bir dev yıldız^[1] olan Aldebaran'dır. Bu isim, Arapçada "takip eden, müteâkip" anlamına gelen sözcükten yerleşmiştir.^[2] Boğa'nın yüzünü V ya da A şeklinde görülebilecek bir yıldız deseni şekillendirir. Yüzün ana hatlarını, "Büyük Ayı" hareketli grubundan sonra belirgin en yakın yıldız kümesi^[3] olan Hyades'in parlak üyeleri belirler.^[4]

Bu tasvirde Aldebaran, boğanın "Avcıya (Orion, güneydoğusunda uzanan takımyıldız) tehditkâr biçimde ters ters bakan" kan çanağına dönmüş gözünü oluşturur.^[5]

Boğa takımyıldızı bölgesinin kuzeydoğusunda kalan çeyreğinde, en bilinen açık kümelerden olan ve çıplak gözle kolayca seçilebilen Pleiades açık kümesi bulunur. Bu kümenin en belirgin yedi yıldızı, en az altıncı kadirdendir, bu yüzden "yedi kızkardeşler" ve yalnızca Türkçede "Yedi kandilli süreyyâ" olarak da bilinir. Ne var ki, küçük bir teleskopla dahi bu kümenin yediden çok daha fazla yıldızı görülebilir.^[6] Aldebaran, gökkürenin hareketi esnasında gökyüzünde Pleiades'i izliyor olmasından ötürü "takip eden" anlamındaki adını almıştır.^[2]

Batısında Boğa'nın boynuzları, birbirinden 8° ayrık iki yıldız sistemi Beta (β) Tauri ve Zeta (ζ) Tauri tarafından oluşturulur. Beta Tauri beyaz, B7 III sınıfından dev bir yıldızdır. El Nath olarak da bilinir. Bu sözcük Arapçada "toslamak" anlamına gelir. Takımyıldızdaki en parlak ikinci yıldızdır ve Arabacı takımyıldızıyla Boğa takımyıldızının sınırındadır. Zeta Tauri 133 günde bir yörüngesini tamamlayan bir tutulan çift yıldızdır.^[1]

ζ Tau yıldızının bir derece kadar kuzeybatısında bir süpernova kalıntısı olan Yengeç bulutsusu (M1) bulunur. Bu genişleyen bulutsu, 4 Temmuz 1054 tarihinde Dünya'dan gözlenmiş bir Tip II süpernova patlaması sonucu oluşmuştur. Bu patlama, Çinlilere ait tarihi yazıtlarda da belirtildiği gibi, gündüz boyunca da görülebilecek kadar parlaktı. Süpernova en parlak zamanında -4 kadire ulaşmıştır fakat günümüzde bulutsunun parlaklığı 8.4 kadirdir ve gözlemek için bir teleskop gerekmektedir.^[7][8]

Taurus en iyi kasım - mart arası gökyüzünde görülebilir.

Tarihi ve mitolojisi

Boğa, Urania's Mirror'da16 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (1825'te Londra'da yayımlanmış bir takımyıldız kartları seti) tasvir edildiği şekilde.

Johannes Hevelius tarafından yapılmış Boğa takımyıldızı tasviri

Bu takımyıldızın boğayla ilişkilendirilmesi çok eskilere dayanmaktadır. Bakır çağında bu şekilde ilişkilendirildiği kesin olarak bilinmesine rağmen, bazı âlimler, bu ilişkilendirmenin yontma taş devri'nin sonlarına dayandırılabileceğini de söylüyorlar.

Münih Üniversitesi'nden Michael Rappenglück, Lascaux'deki (yaklaşık olarak M.Ö. 15.000 yılından kalma) mağaralardaki Boğalar Salonu'ndaki bir mağara resminde, Boğa'nın bir Pleiades tasviriyle birlikte yer aldığını düşünmektedir.^[9] Ne var ki bu iddialar geniş çaplı olarak kabul edilmiş değildir.^[10]

Boğa, bakır çağı ve erken tunç çağı'nda, ilkbahar ılım noktasını işaret etmiştir. M.Ö. 23'üncü yüzyıl yakınlarında Pleiades, gökyüzünde güneşe en çok ilkbahar ılımında yaklaşıyordu. Babil astronomisinde, bu takımyıldız MUL.APIN'de GU₄.AN.NA, "Cennetin (Göklerin) Boğası" olarak adlandırılmıştır.^[11] Akatça'da adı Shũr olarak geçer.^[12] Yunan mitolojisinde Boğa, efsanevî Fenikeli prenses Europa'yı kaçırmak için büyüleyici bir boğa şeklini almış Zeus ile ilişkilendirilir.