Tâzir

İslam Hukukunda tazir (Arapça ta'zeer veya ta'zir) belirli suçlar için hakimin (kadı) veya devlet yöneticisinin takdirine bağlı olarak yapılan cezalandırma anlamına gelir.^[1]

Tâzir; lügatte azarlama, aşağılama, tahkir gibi anlamlara gelir, fıkıh terminolojisinde fâsıklık olarak nitelendirilen, küçük günahların sürekli işlenmesi ya da daha büyük cezayı gerektirmeyen büyük günahlara belirli bir sınırı ve ölçüsü olmadan, hakim takdiri ile verilen cezaların adıdır. Tâzir cezalarında suçun kanıtlanması, şahitlik ve ispat gibi zorunluluklar bulunmamaktadır.^[2]

Şeriata göre hadd, kısas ve ta'zir den oluşan üç ana ceza veya yaptırım türünden biridir.^[3] Hadd suçlarının cezaları Kuran veya Hadis^[4] tarafından belirlenir, inanca göre "Tanrı tarafından tanımlanmıştır",^[5] kasten bedensel zarar verme durumlarında kısas uygulanır, ta'zir ise Kuran'da veya Hadis'te cezası belirtilmeyen veya kısas veya hudud ile cezalandırılmayan diğer suçlar için kişiye uygulanan cezaları ifade eder.^[6][7] Bu durum tâzir cezaları için kanunilik ilkesi bulunmadığı, suç ve cezanın tamamen hakim ya da siyasi otoritenin takdirine bağlı olduğu anlamına gelmektedir.^[8] Şiilikte meşru ve makbul kabul edilen mut'a, bir Ehl-i Sünnet mezhebi tarafından had cezası uygulanması gereken bir haramdır. Tâzir cezalarına konu olabilen büyük günah, farz, vacip, zekat, namaz, tesettür, sünnet, hadis gibi kavramlar her mezhep ve bölgede farklı anlayış, yorum ve uygulama şekilleri bulunan dinî kavramlardır.

Tazirde cezalar miktar, yöntem ve uygulaması hakimin takdirine bırakılan, toplum içinde azarlamadan sopa atmaya, sürgün, hapis ve idama kadar değişen cezalarıdır. Tâzir cezalarının namazın terki ve irtidat örneklerinde görülebileceği gibi hafif olması diye bir kural yoktur.

Genel bakış

Klasik İslam hukuk geleneği, modern hukukta olduğu gibi ceza hukuku için ayrı bir kategoriye sahip değildi.^[7] Klasik İslam hukuku tipik olarak şeriatın konusunu İbadetler, satışlar (muamelat), evlilik ve yaralanmalar (ukubat) olmak üzere dörde bölmüştü.^[3] Modern kullanımda, İslam ceza hukuku, bu klasik İslami hukuk literatüründen çıkarılmış ve üç kural kategorisine ayrılmıştır:^[3]

• Hadd (kelimenin tam anlamıyla "sınır"^[9]) Şeriat'ta, Kuran ve Hadislerde belirtilen ve ihlali İslam'da Tanrı'ya karşı bir suç olarak kabul edilen ve sabit bir ceza gerektiren kurallardır. Hadd suçları arasında^[10] hırsızlık, yasa dışı cinsel ilişki veya tecavüz, yasa dışı cinsel ilişkiye ilişkin kanıtlanmamış suçlamalarda bulunma, alkol, dinden dönme, yol kesme ve sarhoş edici maddeler içme sayılabilir.^[6][11]
• Kısas (kelimenin tam anlamıyla "ayni misilleme"^[12]) ve diya, دية) ("kan parası"), Şeriat'ın kısas veya parasal tazminatı^[13] belirlediği ikinci suç kategorisidir.^[13] Bu kategoriye, örneğin İslam hukukunun inananlar arasındaki bir medeni ihtilaf olarak baktığı cinayet de dahildir.^[14] Kısas ilkesinde bir Müslüman öldürüldüğünde, yaralandığında veya maddi zarara uğradığında mağdur veya mağdurun varisleri lehine sanık cezalandırılır.^[15] Cinayet halinde kısas, cinayet mağdurunun en yakın akrabasının veya ولي ) (velisinin) mahkemenin uygun görmesi halinde, katili öldürme veya onu öldürme hakkı anlamına gelir.^[16]

Ancak kısas ilkesinde suçlunun kendisinin cezalandırılacağı ve kasıt suçta kasıt kuralı bulunmuyor. Örneğin öldürülen kişinin bir kadın veya köle olması durumunda öldürenin erkek olması durumunda, bunun karşılığının öldürenin değil, öldürülene sosyal yönden eşdeğer bir kişinin canı olduğu kısas ayeti (Bakara 178) ile ifade ediliyor.

• Tazir (kelimenin tam anlamıyla "cezalandırmak",^[9] bazen taazir, ti'zar, tazar, ta'azar olarak yazıldığından) üçüncü kategoridir ve Kuran'da veya Hadislerde bahsedilen, ancak ne Kuran'ın ne de Hadisler bir ceza tayini yapmadığı eylemler için uygulanır.^[1][17] Tazir davalarında ceza, devletin, hükümdarın veya kadı (kadı),^[5][18] veya hükümdar adına hareket eden mahkemenin takdirindedir.^[3] Tazir cezası, İslam'da günah olarak kabul edilen, Müslüman toplumu baltalayan veya İslami yönetim sırasında kamu düzenini tehdit eden, ancak hadd veya kısas suçu olarak cezalandırılmayan fiiller içindir.^[19] Bu yetkinin kullanılmasına ilişkin yasal kısıtlamalar Kuran'da veya Hadislerde belirtilmemiştir ve değişiklik göstermektedir.^[6] Hakim, uygun bir ceza şekline karar verme serbestliğine sahiptir ve cezanın sanıklar arasında veya zaman içinde tutarlı olması gerekmez.^[3][6] Hükümdar veya kadı da tazir suçlarını affetme yetkisine sahiptir.^[6]

Nass

Tazir kelimesi Kuran'da veya Hadis'te modern İslam ceza hukukunun kullandığı anlamda kullanılmaz.^[20] Kuran'ın birçok ayetinde suçlar tanımlanmış, sanığın cezası belirtilmiş, ancak belirli bir ceza tanımlanmamıştır. Bu örnekler, erken dönem İslam bilginlerini, Kuran'ı belirli suçların, yani Tazir'in isteğe bağlı olarak cezalandırılmasını gerektirdiği şeklinde yorumlamaya yöneltti.^[20] Kur'an'dan tazir'i destekleyen belirli ayetlere örnek,^[20] İçinizden iki erkek fuhuş/livata yaparsa onlara eziyet ediniz; eğer tövbe edip uslanırlarsa, artık onlara eziyetten vazgeçiniz.... (4ː16)

Kaynakça

1. Tazir 8 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Oxford Islamic Studies, Oxford University Press
2. Ertuğrul Gazi TUNCAY (2017). "İslam Hukukunda Sınırı Belirlenmemiş Cezalar" (PDF). İslam Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 3. s. 85. 21 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020.
3. Mark Cammack (2012), Islamic Law and Crime in Contemporary Courts, BERKELEY J. OF MIDDLE EASTERN & ISLAMIC LAW, Vol. 4, No.1, pp. 1-7
4. "Hadd" 5 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Oxford Islamic Studies
5. The application of Islamic criminal law in Pakistan Sharia in practice. Brill Academic. 2009. s. xix, 72–73. ISBN 978-90-04-17225-8.
6. Punishment In Islamic Law. American Trust Publications. 1993. ss. 1-68. ISBN 978-0892591428.
7. Wael Hallaq (2009), SHARI’A: THEORY, PRACTICE, TRANSFORMATIONS, Cambridge University Press, 978-0521678742, pp. 309, 551-558
8. Ertuğrul Gazi TUNCAY (2017). "İslam Hukukunda Sınırı Belirlenmemiş Cezalar" (PDF). İslam Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 3. s. 85. 21 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020.
9. Women, Autobiography, Theory : a Reader. University of Wisconsin Press. 1998. s. 124. ISBN 978-0-299-15844-6.
10. "Hadd" 5 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Oxford Islamic Studies, Oxford University Press
11. The Oxford Handbook of Criminal Law (Ed: Markus D. Dubber and Tatjana Hornle). Oxford University Press. 2015. ss. 251-253. ISBN 978-0199673599.
12. Mohamed S. El-Awa (1993), Punishment In Islamic Law, American Trust Publications, 978-0892591428
13. Christie S. Warren, Islamic Criminal Law, Oxford University Press, Qisas 8 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
14. The application of Islamic criminal law in Pakistan Sharia in practice. Brill Academic. 2009. ss. 283-288. ISBN 978-90-04-17225-8.
15. Tahir Wasti (2009), The Application of Islamic Criminal Law in Pakistan: Sharia in Practice, Brill Academic, 978-9004172258, pp. 12-13
16. Encyclopædia Britannica, Qisas 5 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (2012)
17. The application of Islamic criminal law in Pakistan Sharia in practice. Brill Academic. 2009. s. xix. ISBN 978-90-04-17225-8.
18. "Qadi" 22 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Encyclopædia Britannica
19. Introduction to Islamic law : principles of civil, criminal, and international law under the Shari'a. 2013. s. 121. ISBN 978-0-9845182-5-8.
20. Policing Muslim communities comparative international context. New York: Springer. 2012. ss. 16-20. ISBN 978-1-4614-3551-8.