Spartaküs

Başlığın diğer anlamları için Spartaküs (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Spartaküs (Yunanca: Σπάρτακος, Spártakos.; Latince: Spartacus^[1]) (MÖ 109 – MÖ 71), Roma Cumhuriyeti'nde yaşamış Trakyalı bir gladyatördür. Galyalı Crixus, Oenomayus ve Gannicus ile birlikte Üçüncü Köle Savaşı'nın kaçak köle liderlerinden biridir. Üçüncü Köle Savaşı Roma Cumhuriyeti'nin karşılaştığı büyük çaplı köle savaşları arasında yer alır. Spartaküs hakkında bilinenler ve tarihsel söylentilerden kalan veriler bazen çelişkili ve güvenilir olmayabilir. Fakat eldeki bütün kaynaklar Spartaküs'ün bir gladyatör ve başarılı bir askerî lider olduğunu doğrulamaktadır.

Spartaküs
Denis Foyatier'in Spartaküs heykeli (1830), Louvre Müzesi
Doğum	y. MÖ 109 Bugünkü Bulgaristan'da Strymon nehri yakınlarında
Ölüm	MÖ 71 (38 yaşında) Lucania, İtalya'da Sele Nehri yakınlarında
Hizmet yılları	MÖ 73-71
Komutası	Asi köle ordusu
Çatışma/savaşları	III. Köle Savaşı

Hayatı

Trakya bölgesinde doğduğu tahmin edilen Spartaküs MÖ 109 - MÖ 71 yılları arasında yaşamıştır. Roma ordusunda süvari bir asker olarak görev yapıyordu. Bu konuda kesin bir bilgi olmasa da bir savaşta üstlerinin kendi halkına saldırması emrine karşı gelmiş ve bu nedenle Roma'da köle statüsüne düşmüştür. Roma Spartaküs'ü yakalama emri çıkartınca Roma ordusundan arkadaşlarıyla beraber kaçmıştır. Bir süre karısıyla beraber dağlarda, mağaralarda hayatını sürdürmüştür. Ancak Roma'dan kaçamadı ve bir gece uykusundayken Romalı bir birliğin baskınıyla karısıyla birlikte ele geçirildi.

Spartaküs İtalya'da Capua kentindeki Ludus Batiatus adlı gladyatör okuluna satıldıktan sonra halkın eğlencesini sağlamak amacıyla arenalarda dövüştürüldü. Bu dövüşlerde kazandığı zaferlerden sonra halkın gözünde şöhret kazandı. Bu süreçte gladyatör okulundaki en yakın dostu Varro'yu ve karısını kaybetti. Bu olaylardan sonra intikam için ant içen Spartaküs kendisiyle birlikte Capua'daki Quintus Lentulus Batiatus'un gladyatör okulundan kaçan 78 arkadaşıyla Vezüv Yanardağı'na sığındı. Gaius Claudius Glaber himayesindeki 3000 kişilik Roma ordusunca kuşatılan Spartaküs ve yoldaşları, asma dallarından yaptıkları halatlarla uçurumdan aşağı inerek Romalı askerleri şaşırtıp mağlup etti.^[2]

Spartaküs, kendisine katılan ve sayıları 100 bine ulaşan kaçak köle ve gladyatörlerle Lucania'ya doğru yürüdü. Amansız bir çatışma sonucunda Publius Varinius'u yendi ve Thuria ile Metapontion kentlerini yağmaladı. Spartaküs artık Güney İtalya'ya egemen olmuştu. Roma Senatosu birden tehlikenin farkına vardı. MÖ 72'de iki konsülün yönetimindeki güçler Spartaküs'ün üzerine gönderildi. Spartaküs onları yendikten sonra kuzeye, Alpler'e doğru ilerledi. Gallia Cisalpina valisi onu durdurmaya çalıştıysa da yenilgiye uğradı. Köle ordusu artık Alpler'i geçebilir ve güvenlik içinde dağılabilirdi. Ne var ki, kimse İtalya'dan ayrılmak istemedi. Spartaküs, ister istemez güneye yürümek zorunda kaldı. Lucinia'ya geri dönen ordu, orada ilk kez Marcus Crassus'a yenildi. Spartaküs, Sicilya'ya geçmeyi tasarlayarak Messina'ya çekildi. Onları kaçırmaya söz veren korsanlar sözlerinde durmadı. Crassus, köleleri kuşattıysa da Spartaküs kuşatmayı yararak çekildi.

Daha sonra, MÖ 71'de ya savaştan sağ kurtulup Roma'yı terk etti ya da Romalılar tarafından savaşta öldürüldü. Savaşta öldürülüp tanınmaz hâle gelme ihtimalinden dolayı bulunamamış olma ihtimali de vardır ancak cesedine ulaşılamamıştır. Romalı general Pompeius, Spartaküs'ün ordusundaki çok sayıda kaçağı yakalayıp öldürdü. 6 bin kişiyi tutsak alan Crassus, Appia Yolu boyunca tümünü çarmıha gerdirdi. O dönemdeki inanışa göre tanrıların onu yanına aldığı, koruduğu gibi dedikodular yayıldı. Ancak Spartaküs'e ne olduğu öğrenilemedi.

Spartacus'ün Ölümü, Hermann Vogel (1882)

Etkileri

Spartaküs, köle ve yoksullardan oluşan ordusuyla yıllarca İtalya yarımadasında bağımsız bir şekilde var olmuş ve zamanın yöneticilerine sorun olmuştur. Kendilerine karşı gönderilen birçok orduyu yenmiş ve Roma Cumhuriyeti'nin yönetim sistemini sarsmıştır. İsyanının eşitlikçi ve özgürlükçü karakteri nedeniyle sol literatürde sahip çıkılan bir kişidir.

Siyasi etkileri

Almanya'da I. Dünya Savaşı'ndan sonra 1918 yılında yaşanan devrimden sonra 1919 yılında Karl Liebknecht ve Rosa Luxemburg önderliğinde silahlı ayaklanma düzenleyen ve adı daha sonra Almanya Komünist Partisi olan grubun ilk adı Spartaküs Birliği'dir.

Sanat alanındaki etkileri

• Howard Fast'ın Spartacus adıyla yazmış olduğu roman, daha sonra aynı isimle sinemaya aktarılmıştır; Spartaküs (Spartacus), (1960)
• Aram İlyiç Haçaturyan'ın Spartacus adında bir bale eseri mevcuttur.
• Howard Fast'ın Spartacus adıyla yazmış olduğu roman Starz adlı Amerikan dizi ve sinema kanalı tarafından dizi hâline dönüştürülmüştür. Spartacus: Blood and Sand, (2010) Spartacus: Gods of the Arena, (2011) Spartacus: Vengeance, (2012) Spartacus: War of the Damned, (2013)