Domates

Morfolojik özellikleri

10 veya 15 cm boya sahip olan domates bitkisinin hafif odunsu bir gövdesi vardır. 10–25 cm uzunluğunda olan yapraklarının^{[kaynak belirtilmeli]} üzerinde 5-9 yaprakçık bulunur. Yaprakları tüylüdür. 1–2 cm uzunluğunda ve genellikle sarı olan domates çiçekleri bir sap üzerinde 3-12 adettir. Genellikle kırmızı, yenilebilen meyvesi yabani bitkilerde 1–2 cm çapında iken, kültür bitkilerinde daha büyüktür. Çoğu vitamin bu meyvede bulunur ve kanseri önleyici yapısı vardır. Bu vitamin ve önleyici mineraller domatesin kabuğunda bulunur.

Tarihçe

Özetle

Bakış açısı

ABD'de 1893 yılında mahkeme sebzelerle birlikte saklanıp yenildiğinden onu sebze diye sınıflandırmıştır fakat gerçekte meyvedir. Domatesin ilginç bir tarihi vardır. Bolivya ve Peru'da yabani sarı renkli bir domates türü bulunmuş ve sonra Meksika'da yetiştirilip, Kristof Kolomb'un Amerika'yı keşfinden sonra Avrupa'ya gemilerle gönderilmiştir. İtalyanlar sarı renginden ötürü onu altın elma olarak adlandırdı, ama çok geçmeden kırmızı türleri ortaya çıktı. Domates ABD'de ilk defa Thomas Jefferson tarafından yetiştirildi. Ama pek çok insan zehirli olduğuna inanarak yemeyi reddetti, ta ki 1900'e kadar. Uzun zaman önce, pek çok Avrupalı için aşk elmasıydı, çünkü insanları romantik yaptığına inanıyordu. Domates adı İspanyolca tomateden, gelmektedir, bu isim de Nahuatl dilinde tomatotldan alınmıştır.^[3]

Halk dilinde domates manasında alaganta, azak, banadura (banader), cırtatan, cırtlavuk, domatiz, dongurak, eyrim, firek (fıreng), frenk elması, gafete (kafete), gırmuzu, gille, göğ baldırcan, hambalcan, herim, hülek, kalmi, kardoş, kavanez, kıldır, lalik (lolik), mamador (manator), mamya (maye, mamye, maniya), menize, misir, mülye, solik, şamik, tevris, tıkıl (tıhıl), tomat (tomati, domat), topalak ve topul gibi sözler de kullanılmaktadır.^[4]

Üretim

Dünya domates ekim alanında 2021 yılında %22 ile Çin en büyük paya sahiptir. Çin'den sonra sırasıyla %16,4 ile Hindistan ve Nijerya, %3,3 ile Pakistan ve %3,2 ile Türkiye gelmektedir. Bu beş ülke dünya domates ekim alanının yaklaşık %61,2'sini oluşturmaktadır. 2021'de dünya domates ekim alanının bir önceki yıla göre %3,2 artmasında Çin, Hindistan ve Pakistan'da domates ekim alanlarının bir önceki yıla göre artması etkin rol oynamaktadır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Domates üreten ülkeler-2012 (milyon ton)
Çin	61,6
Hindistan	19,3
ABD	13,2
Türkiye	12,1
Mısır	8,6
İran	6,0
İtalya	5,1
İspanya	4,0
Brezilya	3,8
Meksika	3,4
Dünya toplamı	152,956,115
Kaynak: Birleşmiş Milletler gıda & tarım organizasyonu (FAO) 19 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Türkiye'de çeşitleri

Ayaş domatesi 05.10.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Ankara için coğrafi işaret almıştır.^[5]
Boyabat Gazidere domatesi 12.04.2019 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Sinop için coğrafi işaret almıştır.^[6]
Çanakkale domatesi 13.07.2023 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Çanakkale için coğrafi işaret almıştır.^[7]
Guldar domatesi 26.07.2023 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Bingöl için coğrafi işaret almıştır.^[8]
Koyulhisar domatesi 20.01.2021 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Sivas için coğrafi işaret almıştır.^[9]
Kozluk domatesi 07.12.2023 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Batman için coğrafi işaret almıştır.^[10]
Safranbolu Maniye domatesi 18.08.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Karabük için coğrafi işaret almıştır.^[11]
Simav Eynal domatesi 08.09.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Kütahya için coğrafi işaret almıştır.^[12]
Sof domatesi 25.12.2023 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Gaziantep için coğrafi işaret almıştır.^[13]

Morfolojik özellikleri

Tarihçe

Üretim

Türkiye'de çeşitleri

Resimler

Kaynakça

Dış bağlantılar

Wikiwand - on