Sâcoğulları

Sâciler veya Sâcoğulları, Azerbaycan'da^[1] hüküm sürmüş bir hanedandır. Sâcoğulları hanedanı, Azerbaycan'daki bir halife hükümdar soyu idi. Sâciler, Orta Asya'daki Uşrusana kentinden göç etmiş, İrani (Soğd)^[2][3][a] kökenli bir topluluk ya da Abbasi hizmetindeki Türk kökenli^{[5][6][7][8][9]} bir komutan olan Ebu's-Sâc Dîvdad b. Yûsuf Dîvdest'in ailesindendir.

ساجیان (Farsça) Sâcoğulları
889/890-942
Başkent	Maraga (889/890-901) Erdebil (901–942)
Yaygın dil(ler)	Farsça (Resmi)
Hükûmet	Monarşi
Emir
• 889/890-901 Muhammed el-Afşin • 929-942 Deysem
Tarihçe
• Kuruluşu 889/890 • Dağılışı 942
Para birimi	Dinar
Öncüller Ardıllar Abbâsî Halifeliği Müsafiriler

Tarihi

Azerbaycan hakimiyeti öncesi

Ebu's-Sâc muhtemelen 822–823 yıllarında, Ahmed b. Ebî Hâlid'in Uşrûsana'yı fethi üzerine ülkesini terk etmiştir.

Ebu's-Sâc'ın 879 yılında vefatı üzerine geride iki oğlu kalmıştı. Bunlar; Muhammed el-Afşin ve Yusuf idi.

Ebû Ubeydullah Muhammed el-Afşîn'e babasının ölümü üzerine 880'de Mekke valiliği ve Haremeyn verilmiştir. 878 yılından beri Mekke'nin kontrolünü elinde bulunduran Muhammed el-Mahzumi'yi 880 yılında yaptığı savaşla bu şehirden çıkarttı ve onun hâkimiyetinde bulunan Cidde şehrini aldı.

Sâcoğulları hükümdarları

Ana madde: Sâcoğulları hükümdarları listesi

Hükümdar	Portre	Tahta çıkışı	Tahttan inmesi	Ölüm
Muhammed ibn Ebu Sac 889/890-901[10]		889'ta Maraga'da [11][12][13]	901	901 Berde, Azerbaycan [14][15]
Yusuf 901–919 922-928[16]		901 yılının Ağustos ayı Erdebil'de[17][18]	927	927 yılının Aralık ayının 27'si Kufe, Irak [19][20]
Sebuk 919-922		919'da Erdebil'de	922
Feth b. Afşin 928–929		928'de Erdebil'de	929	929 Erdebil, Azerbaycan
Muflih es-Saci 928–935		929'da Erdebil'de	935	935
Deysem 935–942		929'da Erdebil'de	942

Not listesi

1. "In ca. 279/892 the caliph Moʿtażed appointed one of his generals, Moḥammad b. Abi’l-Sāj, an Iranian from Central Asia, as governor of Azerbaijan and Armenia, and the family of the Sajids"^[4]

Kaynakça

1. Azerbaycan Tarihi (Azerice). Bakü: Azerbaycan Devlet Yayınları. 1994. s. 276. 9'cu yüzyılda Hilafete karşı direniş zemininde Azerbaycan'da meydana gelen feodel devletlerden birisi de merkezi Erdebil şehri olan Saciler devleti idi.
2. Clifford Edmund Bosworth, The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual, Columbia University, 1996. pg 147: "The Sajids were a line of caliphal governors in north-western Persia, the family of a commander in the 'Abbasid service of Soghdian descent which became culturally Arabised."
3. V. Minorsky, Studies in Caucasian history, Cambridge University Press, 1957. pg 111
5. C. Defrémery, “Mémoire sur la famille des Sadjides Journal Asiaticque : 410 CI Huert Saciler Mad
6. Azerbaycan Tarihi (Azerice). Bakü: Azerbaycan Devlet Yayınları. 1994. s. 276. sülalenin mümessili sayılan Ebu Sac Divdad adlı sanlı türk komutanlarından biri olarak Hilafet ordusun savaşlarında defalarca sınanmıştı.
7. Yazıcı, Nesimi (1992). İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları. s. 50. Uşrusana kökenli bir türk, Ebu Ubeydullah Muhammed el-Afşin'in kurduğu Sacoğullarının tarihini, değerli araştırmacı Hakkı D. Yıldız'ın 1976'dan itibaren neşrettiği çalışmaları sayesinde bugün oldukça da yeterli bir biçimde öğrenmiş bulunuyoruz.
8. Yazıcı, Nesimi (1992). İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları. s. 55. Geniş İslam devleti sınırları içerisinde bulunmakla birlikte, iç ve dış siyasetlerinde tamamen müstakil hareket eden Sacoğulları, dönem olarak Mısır'daki Tolunoğulları (868-905) ile Ihşıdiler (935-969) arasında yer alan ikinci Türk hanedanıdır.
9. Bünyadov, Ziya (2007). Azerbaycan 7-9'cu yüzyılda (Azerice). Bakü: Şark-Garb. s. 228. P. K. Juze'nin de belirttiği gibi Sacoğulları 9'cu yüzyılda ortaya çıkmış, Azerbaycan ve Ermenistan'a birkaç becerikli hükümdar vermiş olan türk sülalesindendiler.
10. Yazıcı, Nesimi (1992). İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları. s. 51.
11. Azerbaycan Tarihi (Azerice). Bakü: Azerbaycan Devlet Yayınları. 1994. s. 276. Hizmetleri ile halifenin rağbetini kazandığından dolayı 889'cu yılda Muhammed Azerbaycan hakimi tayin edildi.
12. Büyük Sovyet Ansiklopedisi (Rusça). Moskova. 1955. ss. cilt 37, sayfa 582. O'nun oğlu Muhammed Afşin 889 yılında Azerbaycan'ı yönetmeğe başladı.
13. Yazıcı, Nesimi (1992). İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları. s. 52. İşte bu çekilişle eski bölgelerini kaybeden Muhammed el-Afşin'e Muvafak, Azerbaycan valiliğini verdi. 276/889-890
14. Azerbaycan Tarihi (Azerice). Bakü: Azerbaycan Devlet Yayınları. 1994. s. 276. Aynı yılın Mart ayında Berde şehrinde Muhammed de bu hastalıktan vefat etti.
15. Yazıcı, Nesimi (1992). İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları. s. 53. Muhammed el-Afşin, Sacoğulları hanedanının mümessili olarak Azerbaycan ve Ermeniyye'de 11 sene süren yarı bağımsız bir valilikten sonra 288/901'de öldü.
16. Yazıcı, Nesimi (1992). İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları. s. 53.
17. Azerbaycan Tarihi (Azerice). Bakü: Azerbaycan Devlet Yayınları. 1994. s. 276. Aynı yılın Ağustos ayında Yusuf halifenin Azerbaycan hakimi ve valisi oldu.
18. Yazıcı, Nesimi (1992). İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları. s. 53. Muhammed el-Afşin, Sacoğulları hanedanının mümessili olarak Azerbaycan ve Ermeniyye'de 11 sene süren yarı bağımsız bir valilikten sonra 288/901'de öldü. Afşin kendisinden sonra oğlunun başa geçmesini vasiyet etmişti. Ancak onun arzusu hilafına yerine kardeşi Yusuf geçti.
19. Azerbaycan Tarihi (Azerice). Bakü: Azerbaycan Devlet Yayınları. 1994. s. 277. 927'ci yılın Aralık ayının 27'de Kufe şehri yakınlığındaki savaş zamanı Yusufun ordusu mağlup oldu. O kendisi yaralanarak esir alındı ve öldürüldü.
20. Yazıcı, Nesimi (1992). İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları. s. 54. Kufe önündeki savaşta Yusuf, zaferin mutlak kendinde olduğunu düşündüğü bir sırada Ebu Tahir Süleyman el-Karmati'ye esir düştü. (8 Aralık 927) Sonuçta onun tarafından idam edildi.