Sabit oranlar yasası

Sabit oranlar yasası (bazen Proust yasası veya Sabit bileşim yasası olarak da adlandırılır), kimyada, belirli bir kimyasal bileşiğin her zaman aynı elementlerden, aynı kütle oranlarında oluştuğunu ve bu oranın bileşiğin kaynağına veya hazırlanma yöntemine bağlı olmadığını ifade eder. Örneğin, saf suyun herhangi bir örneğinde kütlenin yaklaşık 8/9'unu oksijen, geri kalan 1/9'unu ise hidrojen oluşturur; yani bir bileşikteki iki elementin kütleleri her zaman aynı oranda bulunur. Bu oran su ne şekilde elde edilmiş olursa olsun kesinlikle sabittir. Sabit Oranlar Yasası, Katlı oranlar yasası ile birlikte, stokiyometrinin temelini oluşturur.^[1]

Yasayı keşfeden Fransız kimyacı Joseph Proust

Tarihçe

Sabit Oranlar Yasası, 1797 yılında Joseph Proust tarafından İspanya'nın Segovia şehrinde ortaya koyulmuştur.^[2] Bu yasaya dair ilk gözlemler İngiliz ilahiyatçı ve kimyager Joseph Priestley ve yanma süreci üzerine çalışan Fransız asilzade ve kimyager Antoine Lavoisier tarafından yapılmıştır. Proust, bu yasayı 1794'te şu şekilde ifade etmiştir:^[3]

Yaptığım bu deneylerden, incelemenin başında belirttiğim prensibi çıkarsıyorum; yani demirin, birçok diğer metal gibi, her gerçek birleşmeyi yöneten doğa yasasına tabi olduğunu; kısaca iki sabit oranda oksijenle birleştiğini. Bu açıdan kalay, cıva ve kurşundan, diğer bir deyişle bilinen hemen her yanıcı maddeden farklı değildir.

— Joseph L. Proust, Recherches sur le bleu de Prusse, Journal de Physique...

Bu açıdan sabit oranlar yasası, modern bir kimyager için kimyasal bileşiğin tanımında yer alan, apaçık bir kavram gibi görünebilir. Ancak 18. yüzyılın sonunda, kimyasal bileşik kavramı henüz tam olarak geliştirilmemişken, bu yasa oldukça yenilikçilik arz ediyordu. Hatta ilk önerildiğinde o kadar tartışmalı bir ifadeydi ki başta Fransız kimyager Claude Louis Berthollet (1748 – 1822) olmak üzere, diğer kimyagerler tarafından karşı çıkılmıştı. Berthollet, tamamen karşıt olarak elementlerin herhangi bir oranda birleşebileceğini savunuyordu.^[4] Bu tartışmanın varlığı, o dönemde saf kimyasal bileşikler ile karışımlar arasındaki ayrımın henüz tam olarak oturmadığını göstermektedir.^[5]