Yunan mitolojisinde Proteus (/ˈproʊtiəs,-tjuːs/;[1]Eski Yunanca:Πρωτεύς, Prōteus ), Homer'in " Denizin Yaşlı Adamı " (hálios gérôn) olarak adlandırdığı birkaç tanrıdan biri olan kahindeniz tanrısı veya nehirler ve okyanus su kütlelerinin tanrısıdır.[2] Kimi yazarlar ise onu denizin sürekli değişen doğası nedeniyle "deniz değişiminin" tanrısı olarak adlandırır. Geleceği önceden tahmin edebilmektedir. Bir mitte bundan kaçınmak için şeklini değiştirerek sadece onu yakalayabilenlere cevap vermektedir. Proteus'un bu özelliğinden dolayı, "çok yönlü", "değişken" veya "birçok biçim alabilen" anlamına gelen proteansıfatı türemiştir. "Protean" sıfatı; esneklik, çok yönlülük ve uyarlanabilirlik gibi olumlu çağrışımlara sahiptir.
Proteus'un adı "ilk" anlamına gelir (Grekçe:πρῶτος " prōtos, "ilk"), prōtogonos olarak (Grekçe:πρωτόγονος ) "ilkel" veya "ilk doğan" anlamında kullanılır. Bunun ne anlama geldiği kesin değildir ancak Poseidon'un oğlu olduğu mitlerde, muhtemelen Poseidon'un diğer oğlu deniz tanrısı Triton'dan yaşça daha büyük olduğuna atıfta bulunuluyor. İsmin ilk kanıtı Miken Uygarlığındadır ancak Linear B'de tanrıya mı yoksa insan bir kişiye mi atıfta bulunduğu kesin değildir.[3][4][5]
Proteus genellikle deniz tanrısı Poseidon'un[6] ve Fenike Kralı Phoenix'in kızı olan Phoenice'nin[7] oğlu olarak kabul edilirdi.[8]
Phlegra'lı Torone'den (Chrysone) Proteus'un çocukları Polygonus (Tmolus) ve Telegonus idi. Her ikisi de Hera'nın emriyle Herakles'e meydan okudular ve onun tarafından öldürüldüler.[9] Proteus'un diğer oğlu Eioneus; Frigya kralı Dymas'ın babasıdır.[10]NereidPsamathe ile evliliğinden, Theoclymenos ve Theonoe'nun[11] (Eidothea[12] veya Eurynome[13]) babasıdır. Cabeiri'nin annesi ve Hephaestus'un üç Cabeirian perisi olan Cabeiro'ya Proteus'un kızı da deniyordu.[14] Diğer kızları, Troas'taki Rhoiteion şehrine adını veren Rhoiteia,[15] Mısır'daki Thebes'in adını alan Thebe[16] ve Nympheus'a annelik yapan Thaicrucia idi.[17]
Proteus, kehanetci deniz tanrısı
Homeros'a göre (Odyssey iv: 355), Nil Deltası'nın kıyısında yer alan kumlu Pharos adası denizin kehanet sunan Yaşlı Adamı ve deniz canavarlarının çobanı Proteus'un eviydi. Odysseia'daMenelaus, Telemachus'aTruva Savaşı'ndan eve dönerken burada tuzağa düşürüldüğünü anlatır. Proteus'un kızı Eidothea'dan ("Tanrıça'nın görüntüsü"), babasını yakalayabilirse bu sayede hangi tanrıları gücendirdiğini ve onları nasıl yatıştırıp eve dönebileceğini açıklamaya zorlayabileceğini öğrendi. Proteus, fok kolonisinin arasında uyumak için denizden çıktı ve bu sırada Menelaus onu tutmayı başardı, ancak Proteus bir aslan, yılan, leopar, domuz, hatta su veya ağaç şeklini aldı. Proteus daha sonra sorulara cevap verdi ve Menelaus'a kardeşi Agamemnon'un eve dönerken öldürüldüğünü, Küçük Ajax'ın gemi kazası geçirdiğini ve öldürüldüğünü ve Odysseus'unCalypso'nun Ogygia Adası'nda mahsur kaldığını bildirdi.
E. Prioux, «Géographie symbolique des errances de Protée: un mythe et sa relecture politique à l'époque impériale», A. Rolet'te (dir.), Protée en trompe-l'œil.Genèse et survivances d'un mythe, d'Homère à Bouchardon (Paris, PUR, 2009), s.139-164 (Girişimler).
Tzetzes, John, Book of Histories, Book II-IV, T. Kiessling'in 1826 tarihli orijinal Yunanca baskısından Gary Berkowitz tarafından çevrilmiştir. Theio.com adresinde çevrimiçi sürüm25 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
_Rivier-_en_zeegoden_(serietitel)_Semideorum_Marinorum_amnicorumque_sigillariae_imagines_perelegantes_(serietitel),_RP-P-1898-A-19949.jpg)
