Loading AI tools
Parçacık fiziğinde şu anda bilinen ve kuramsal olan temel parçacıkları ve bu parçacıklarla oluşturulabilen bileşik parçacıkları içeren listedir.
Temel parçacıklar ölçülebilir bir iç yapı içermeyen parçacıklardır, yani daha küçük parçacıklardan oluşmamışlardır. Kuantum alan teorisinin temel yapıtaşlarıdırlar. Temel parçacıklar spinlerine göre sınıflandırılabilirler. Fermiyonların spini ½ iken, bozon(kuvvetlerin) spini 1'dir.
Standart Model
Parçacık fiziğinde Standart Model temel parçacıklarının fiziksel yapılarının günümüzde anlaşılan şeklidir. Higgs bozonu dahil tüm standart model parçacıkları gözlenebilmiştir.
Fermiyonlar (yarım spin)
Fermiyonların yarı-tam sayı spinleri vardır, bilinen tüm temel fermiyonlar içinse bu değer ½ dir. Her fermiyonun ayrı bir zıt parçacığı bulunur. Fermiyonlar maddenin temel yapıtaşıdır. Renk kuvveti ile etkileşimlerine göre sınıflandırılırlar. Standart model'de 12 temel fermiyon bulunur : altı kuark ve altı lepton.
Kuarklar
Kuarklar renk kuvveti ile etkileşirler. Kendi zıt parçacıkları antikuark olarak bilinir. Kuarkların altı farklı çeşnisi vardır:
Leptonlar
Leptonlar renk kuvveti ile etkileşirler. Kendi anti-parçacıkları antilepton olarak bilinir (elektronun antiparçacığı tarihsel nedenlerle pozitron olarak bilinir). Altı lepton vardır. Uygun zıt parçacıklarıyla:
- Elektron ve pozitron
- Elektron nötrino ve elektron antinötrino
- Müon ve antimüon
- Müon nötrino ve müon antinötrino
- Tau lepton ve antitauon
- Tau nötrino ve tau antinötrino
Bozon (tam sayı spin)
Bozonların tam sayı spinleri vardır. Doğanın temel kuvvetleri ayar bozonları tarafından sağlanır, kütle ise Higgs bozonu tarafından kullanılacak şekilde varsayılmıştır. Standart Modele (ve gravitonu sağlamak için hem doğrusallaştırılmış genel görelilik hem de doğrusallaştırılmış sicim kuramına) göre temel bozonlar :
İsim Yük (e) Spin Kütle (GeV) Aracı kuvvet Varlık Foton 0 1 0 Elektromanyetizma Onaylanmış W± ±1 1 80.4 Zayıf çekirdek kuvveti Onaylanmış Z0 0 1 91.2 Zayıf çekirdek kuvveti Onaylanmış Gluon 0 1 0 Güçlü çekirdek kuvveti Onaylanmış Graviton 0 2 0 Yerçekimi Onaylanmamış Higgs 0 0 >112 Aşağı bakınız Onaylanmış
Higgs bozonu (spin-0) elektrozayıf kuram tarafından parçacık kütlelerinin kökenini açıklamak için gereklidir. Higgs mekanizması olarak bilinen bir süreçle Higgs bozonu ve diğer Standart Model fermiyonları SU(2) ayar simetrisinin kendiliğinden simetri kırılması ile kütle kazanır. Ancak dikkat edilmelidir ki, kütlenin kökenini açıklayan, Higgs mekanizması ve bazı diğer kuramlar, Higgs bozonunun varlığını açıklayamamaktadır. (graviton henüz gözlemlenememiştir). CERN'de Higgs bozonu 14 Mart 2013'te 126,5GeV enerji seviyesinde 5-sigma doğruluğunda (yani 99,4%) gözlemlenmiştir.
Kuramsal parçacıklar
Süpersimetri kuramı daha fazla parçacığın varlığını önermektedir, 2008 itibarıyla hiçbiri deneysel olarak onaylanmamıştır.
- Fotino (spin-½) fotonun süpereşidir.
- Gluino (spin-½) gluonun süpereşidir.
- Gravitino (spin-3⁄2) süperyerçekimi kuramında yer alan gravitonun süpereşidir.
- Nötralino (spin-½) birkaç nötr Standart Model parçacığının süpereşinin süperkonumudur. Karanlık madde için başı çeken adaydır. Yüklü bozonların eşlerine chargino ismi verilir.
- Steril nötrinolar Standart Model'e birçok eklentiyle gelmiştir ve LSND sonuçlarını açıklamak için gerekli olabilir.
- Sleptonlar ve Skuarklar (spin-0) Standart Model'deki fermiyonların süpersimetrik eşleridir.
Diğer teoriler ek bozonların varlığını öngörmektedir.
- Higgs (spin-0) kütlenin kökeninin SU(2) ayar simetrisinin kendiliğinden simetri kırılması ile oluştuğunu ileri sürer.
- Graviton (spin-2) kuantum kütleçekimi kuramlarında kütleçekimini açıklamak için öne sürülmüş bir parçacık türüdür.
- Graviskalar (spin-0) and gravifoton (spin-1).
- Aksiyon (spin-0) Peccei-Quinn Kuramı'nda güçlü CP sorununu çözmek için öne sürülmüş pseudoskalar parçacıktır.
- Aksiyino and saksiyon, süpersimetrik genişlemın erinde aksiyon ile birlikte bir süperçokluluk oluşturmaktadırlar.
- Branon bran uzayı modellerinde olduğu varsayılan parçacıktır.
- X ve Y bozonuları Büyük Birleşim Kuram'ları tarafından önesürülen W ve Z bozonlarının daha ağır eşleridirler.
- Manyetik foton.
- Majoron, nötrino kütlesini açıklayabilmek için önesürülmüş parçacık.
Aynal parçacıklar kutup simetrisini içeren kuramlar tarafından önesürülen parçacıklardır.
Manyetik monopoller manyetik yükü sıfırdan farklı olan parçacıklardır, bazı
Takyon ışık hızını alarında yer alırlar. Şan teorik sanal parçacıktır, kütlesi yoktur.
Preon kuark ve leptonların altyapıtaşı olduğu söylenen parçacıktır ama bilinen bütün çarpıştırıcı deneyleri bunun aksini göstermiştir.
Yüksek enerji parçacık fiziğinin eşitlikleri dikkat çekecek şekilde yoğun madde fiziğinin denklemleri ile benzerlik göstermektedir. Bunun sonucu olarak parçacık fiziğine ait pek çok kuram yoğun madde fiziğinde de işlev görmektedir. quasi-parçacık olarak adlandırılan eksitasyon seçilimi yaratılabilir ve keşfedilebilir. Bunlar :
- Fononlar kristal kafesler içerisinde var olan titreşim kipleri olarak tanımlanırlar.
- Eksitonlar elektron ve elektron boşluğunun bileşik hali olarak tanımlanırlar.
- Plasmonlar bir plazmanın uyumlu eksitasyonlarıdırlar.
- Polariton fotonlar ile diğer quasi-parçacıkların karışımlarıdır.
- Polaron bir materyalin içerisinde ionlar tarafından çevrilmiş hareket halinde olan yüklü (quasi-) parçacıklardır.
- Magnonlar bir materyalin içerisinde elektron spinlerinin uyumlu eksistasyonlarıdır.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
