Pşımaho Kotse

Pşımaho Kotse (Kabardeyce: Куэцэ Пщымахуэ, Rusça: Пшемахо Коцев), Çerkes yazar, aktivist ve Kuzey Kafkasya Dağlık Cumhuriyeti hükûmetinin ikinci lideri. 1917-1920'de Kuzey Kafkasya'nın en önde gelen siyasî figürlerinden biriydi.^{[1][2][3][4][5]}

Pşımaho Kotse
Yerine geldiği	Abdülmecid Çermoy
Yerine gelen	General Halilov
Kişisel bilgiler
Doğum	12 Nisan 1884 Nalçik, Rusya İmparatorluğu
Ölüm	1962 İstanbul, Türkiye
Defin yeri	Feriköy Mezarlığı, İstanbul
Çocuk(lar)	Zaira Kotse

Biyografi

12 Nisan 1884'te Rus İmparatorluğu'nun Terek Bölgesi'nin Nalçik Bölgesi'nin Babukovo (şimdiki adı Sarmakovo) köyünde Kabardey asilzade Kotse Husinoqo Tamaşa'nın ailesinde doğdu. İlk eğitimini Pyatigorsk şehrinde aldı. 1905'te çalışmalarına başarıyla mezun olduğu Novorossiysk spor salonunda devam etti.

1910'da St. Petersburg Üniversitesi hukuk fakültesinden, imparatorluk Rus üniversitelerinin genel tüzüğünün sağladığı tüm haklara sahip bir birinci derece diploması sunarak mezun oldu. 22 Kasım 1910'da, Yekaterinodar şehrinin Novoçerkassk semtinde küçük bir adaydan avukata kadar çeşitli kademelerde bir saha düzenlediği Yekaterinodar şehrinde (şimdi Krasnodar) adlî memur olarak çalışmaya başladı.

Kuzey Kafkasya'daki sosyal ve politik olayların aktif bir katılımcısı ve dağ halklarının ulusal kurtuluş hareketinin organizatörlerinden biriydi.^[6] 1920'nin sonunda Türkiye'ye sürgün edildi ve daha sonra tarihî eserler yazdı: "Kuzey Kafkasya'da Devrim ve Sovyetleşme", "Kuzey Kafkasya: özgürlük ve bağımsızlık mücadelesinin tarihinin sayfaları".

Dağıstan'ın, Dağlık Cumhuriyet'in bağımsızlık savaşına yardım etmek üzere Osmanlı tarafından atanan Yusuf İzzet Paşa komutasındaki Kuzey Kafkasya Ordusu'nun desteğiyle Sovyet Rusya'dan alınmasının ardından Tiflis'ten Dağıstan'a geçerek millî heyetin çalışmalarına katıldı. Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Abdülmecid Çermoy'un istifası üzerine Cumhuriyet Birliği Parlamentosu tarafından yeni lider olarak seçildi. Hem Kızılların hem de Beyazların saldırdığı çok ağır bir dönemde istifa ettiği 12 Mayıs 1919'a kadar sürdü. Kızıl Ordu'nun ülkeyi işgalinden sonra 1920 yılının Mayıs ayında birçok aydın gibi Gürcistan'a kaçmak zorunda kaldı. 13 Ekim 1920'de Sovyet Hükûmetinin isteği üzerine Gürcistan Hükûmeti tarafından tutuklandı.^{[1][2][3][4][5]}

Haydar Bammate ve Alihan Kantemir gibi Kafkas milliyetçi yoldaşlarının çabalarıyla Tiflis'te serbest bırakıldı. Bir süre Trabzon ve Samsun'da yaşadıktan sonra 1921'in sonlarında Fransa'ya gitti ve bir süre orada yaşadı. 1923'ten sonra Türkiye'ye döndü ve İstanbul'a yerleşti. Kafkasya ile ilgili yazıları "Mücahit" (Ankara), "Kafkas Dergisi" (Münih) gibi dergilerde yayınlandı. Cumhuriyet döneminden uzun bir aradan sonra İstanbul'da kurulan ilk Kafkas örgütlerinden biri olan "Kuzey Kafkasya-Türk Kültür ve Dayanışma Derneği" nin (Bugünkü Birleşik Kafkasya Derneği) kurucularındandır. Bu dernek tarafından “Kuzey Kafkasya Özgürlük ve Kurtuluş Savaşı Tarihinden Sayfalar” adlı bir kitapçık yayınlandı.^{[1][2][3][4][5]}

1923'te İstanbul'da, eski bir Beyaz Muhafız subayı olan Ahmedhan Avarski ve Pşımaho Kotse, Anatoly ticaret şirketini kurdu. Firma, Kuzey Kafkasya'daki isyancılara (Gotsinsky liderliğindeki) maddî ve teknik yardım sağlamaya çalıştı. Sovyet hükûmeti, Kotse'nin çeşitli Bolşevik karşıtı göçmen komiteleriyle işbirliği yaptığına inanıyordu. Bolşevikler Eylül 1925'te Gotsinsky ayaklanmasını tasfiye ettikten sonra Pşımaho Kotse, Sovyet iktidarına karşı silahlı mücadeleye katılmayı bıraktı.

8 Ocak 1962'de İstanbul'da öldü. Şişli Camii'ndeki cenaze namazının ardından eski cumhurbaşkanları için düzenlenen resmî ve askerî törenle Kafkas kökenli kişilerin omuzlarında Feriköy Mezarlığı'na defnedildi.^{[1][2][3][4][5]}

Kaynakça

1. "PŞIMAHO KOTSE". www.kuzeykafkasyacumhuriyeti.org. 31 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2021.
2. Berzeg, Sefer E. (2011). Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Devlet Başkanı Pşımaho Kotse (Kosok), Yaşamı ve Gurbet Yazıları. Ankara : Kuban Yayıncılık.
3. Karmov, A.X. (2013). ДОРЕВОЛЮЦИОННАЯ ПУБЛИЦИСТИКА П.Т. КОЦЕВА. Известия Кабардино-Балкарского научного центра РАН, No : 4 (54), S:190-196. (DEVRİM ÖNCESİ GAZETECİ P.T. KOTSEVA. Rusya Bilimler Akademisi Kabardey-Balkar Bilim Merkezi'nin İzvestiyası).
4. Karmov, A.X. (2017). ДОРЕВОЛЮЦИОННАЯ ЭМИГРАНТСКАЯ ПУБЛИЦИСТИКА П.Т. КОЦЕВА. Вестник Института гуманитарных исследований Правительства Кабардино-Балкарской Республики и Кабардино-Балкарского Научного центра Российской академии наук. No : 3 (34), S: 19-33. (DEVRİMCİ GÖÇMEN GAZETECİ P.T. KOTSEVA. Kabardey-Balkar Cumhuriyeti Hükümeti İnsani Araştırma Enstitüsü ve Rusya Bilimler Akademisi Kabardey-Balkar Bilim Merkezi Bülteni)
5. Berzeg, Sefer E. (Ocak 2006). Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti 1917-1922, Sovyet Karanlığına Girerken (III. Cilt). İstanbul : Birleşik Kafkasya Derneği.
6. "Вопросы казачьей истории". 11 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2021.