Remove ads
Nikolay Gavriloviç Çernişevski (Rusça: Николай Гаврилович Чернышевский; 24 Temmuz 1828 - 29 Ekim 1889) Rus gazeteci, devrimci demokrat, materyalist filozof, eleştirmen ve sosyalist. Bazıları tarafından bir ütopik sosyalist olarak değerlendirilmiştir. 1860'larda devrimci demokratik hareketin önderi konumundaydı. Sovyetler Birliği'nin kurucusu Vladimir Lenin, Emma Goldman gibi önemli isimleri etkilemiştir.
| Nikolay Çernışevski | |
|---|---|
 | |
| Tam adı | Nikolay Gavriloviç Çernışevski |
| Doğumu | 24 Temmuz 1828 |
| Ölümü | 29 Ekim 1889 (61 yaşında) |
| İlgi alanları | Sosyalizm, Materyalizm, Narodizm |
| Önemli fikirleri | Narodizm |
| İmzası |  |
Yoksul bir papazın oğlu olarak Saratov'da 1828'de doğdu. 1846'ya kadar burada kaldı. İlk eğitimini 14 yaşına kadar babasından aldı. Daha sonra dünyaya bakışını derinden etkileyen Fransız bir özel öğretmen tarafından eğitildi. Çocukluğunda, çevresindekiler ona "kitap yiyici" lakabını taktılar.
Çernişevski'nin sahip olduğu bilgi Petersburg Üniversitesi'ne tarih ve filoloji bölümüne kabul edilmesini sağladı.[1] Toprak köleliğinin Tanrısal bir kökene dayandırıldığının anlatıldığı, felsefenin tamamen yasaklandığı ve baskıcı bir tutumu benimseyen Sankt-Peterburg Üniversitesinde eğitim alırken büyük bir hayal kırıklığı yaşadı. Bu yıllarda kararlı bir devrimci-demokrat haline geldi. Politik görüşlerinin temelini, Antik çağın yanı sıra 17. ve 18. yüzyıl Fransız ve İngiliz materyalistlerinin eserleri oluşturdu.[1] Kendi imkanlarıyla bilhassa felsefe alanında okumalar yapan Çernişevski, Vissarion Belinski ve Alexander Herzen’in eserleriyle yakından ilgilenmiştir. Bu farkındalıklar ışığında Çernişevski, dönemin Rus toplumundaki yozlaşmışlıkları ve adaletsizlikleri daha iyi anlamış, bu nedenle devrimin kaçınılmaz bir tercih olduğuna inanmıştır. Bu düşüncelerini paylaştığı yazılarla Çernişevski, Çar II. Aleksandr ve yönetimin dikkatini çekmiştir.[2] 1850'de Sankt-Peterburg Üniversitesi'nden mezun olduktan sonra, Saratov'da bir lisede (gymnasium) öğretmenlik yapmıştır. 1853'te evlendi ve ardından Saint Petersburg'a taşındı, burada İkinci Kadet Okulu'nda öğretmenlik yapmaya başladı. Ancak bu görevde başarılı olamayarak, emekli olmak zorunda kaldı.[1] 1862'ye kadar Sankt-Peterburg'da yaşamıştır.
1853 yılından itibaren Çernişevski'nin ismi, "Sankt-Peterburg Vedomostları" ve "Vatan Kayıtları" gibi dergilerde kısa makalelerle yer almaya başladı. 1854 yılından itibaren ise kalıcı olarak Sovremennik' (Çağdaş) dergisine geçti; baş editör oldu. Burada, Nikolay Nekrasov ve Nikolay Dobrolyubov ile aktif bir şekilde işbirliği yaptı. Çernişevski, dergiyi devrimci demokrasinin sesi haline getirmeyi amaçlıyordu. 1855 yılında, "Sanatın Gerçeklikle Estetik İlişkileri" başlıklı yüksek lisans tezini savundu; bu tez, devrimci bir çıkış olarak değerlendirildi. Dönemin eğitim bakanı, Nikolay Gavriloviç'in akademik unvanını verme işlemini geciktirdi.[1]
1858 yılında Çernişevski, "Askeri Derleme" dergisinin ilk editörü oldu. Yayının çalışmaları, orduyu devrime katılmaya teşvik etmeyi amaçlayan Herzen ve Ogaryov tarafından takdir edildi. Zamanla Çernişevski, Rus materyalist felsefesinin önde gelen halkla ilişkiler lideri haline geldi. "Zemlya i Volya" (Toprak ve Özgürlük) adlı gizli devrimci topluluğunun üyesi olmasa da, bu topluluğun ilham kaynağı rolünü üstlendi. Çernişevski, polis tarafından gizli izlemeye alındı ve "Velikoruss" (Büyük Ruslar) bildirisi ve diğer hükümete karşı bildirileri hazırlamakla suçlandı. Mayıs 1862'de, "Sovremennik" dergisi sekiz ay süreyle kapatıldı. Ancak dergi yeniden yayımlandığında, içinde Çernişevski'nin "Nasıl Yapmalı?" adlı romanı yer aldı.[1] 1863 yılında yazdığı Nasıl Yapmalı? ve 1867-69 yıllarında yazdığı Prolog adlı romanlarında sosyalist idealleri işlemiştir. Çernişevskiy Nasıl Yapmalı'yı 4 Aralık 1862 ile 4 Nisan 1863 arasını kapsayan dört aylık sürede, Petropavlovsk zindanında yazmıştır.[3] Daha sonra birçok Rus devrimcisine ilham kaynağı olacak roman, barındırdığı düşünceler açısından Robert Owen, Charles Fourier Fourier ve William Godwin gibi isimlerin etkilerini taşır denilebilir.
Çernişevski 1862 yılının Haziran ayında tutuklanarak Petropavlovsk Kalesi cezaevine koyuldu. Tutuklanmasının sebebi, "Barshık Köylülerine Dostlarından Selam" başlıklı bildirgeydi. Soruşturma bir buçuk yıl sürdü. Şubat 1864'te yazar, 14 yıl süresince ağır cezaya çarptırıldı ve sonrasında Sibirya'ya ömür boyu sürgün gönderilmek üzere hüküm giydi. II. Aleksandr, Çernişevski'yi kısmen affederek, ceza süresini yedi yıla indirdi. Ancak yetkililer bu cezayı yeterli görmediler ve 31 Mayıs 1864'te, Mytninskaya Meydanı'nda, mahkumun bir de sivil infazını (alay(cı) idam) gerçekleştirdiler. Çernişevski, toplamda 20 yılı aşkın bir süreyi zorla çalıştırma kamplarında ve cezaevlerinde geçirdi.[1]
Devrimciler, Çernişevski'yi cezaevinden kurtarmak için birkaç kez girişimde bulundular, ancak başarılı olamadılar. Ancak 1883 yılında, yetkililer ona Rusya'nın Avrupa kısmına geri dönme izni verdiler. Yazarın ikametgahı olarak Astrahan seçildi. Oğlu Mihail, Haziran 1889'da babasının Saratov'a taşınmasına izin verilmesini sağladı. Ancak burada kalışı kısa sürdü. Aynı yılın Ekim ayında, Çernişevski sıtma hastalığına yakalandı ve 29 Ekim'de beyin kanamasından hayatını kaybetti. Sara¬tov şehrindeki Voskresenski Mezarlığı'na defnedildi.[1]
Çernişevski'nin çalışmaları, daha sonra Bolşevikler tarafından, Rusya'daki Marksizm öncesi devrimci demokrasinin en tutarlı temsilcisi olarak sahiplenilmiştir. Çernişevski Rus popülizmi, Narodizm'in kurucusudur. Kamuoyunu otokrasinin bir devrim ile devrilmesi ve sosyalist bir toplumun yaratılması için çalışmaya davet etmiştir. Düşüncesi eski köylü komününü temel alan bir sosyalizm yaratmaktı. Herzen, Belinsky ve Feuerbach fikirlerini büyük ölçüde etkilemiştir. Felsefi anlamda bir maddeci (materyalist) idi.
Karl Marx, Çernişevski'yi, "burjuva iktisadının iflasını ustaca ortaya koyan büyük Rus araştırmacısı ve eleştirmeni" olarak tanımlar. Ancak Çernişevski bir marksist değildi, daha doğrusu marksist yazından habersizdi.
Çernişevski'ye büyük hayranlık duyan Lenin ise onun Rusya'daki devrimci düşünce ve hareketin gelişimindeki rolünü şöyle açıklar; "...Herzen'den sonra Narodnik görüşleri geliştiren Çernişevski, Herzen'le karşılaştırıldığında büyük bir sıçrama yapmıştır. Çernişevski çok daha tutarlı ve militan bir demokrattı, onun yazıları sınıf mücadelesi ruhunu esinlendirir. O, liberalizmin ikiyüzlülüğünü teşhir etme yolunu kararlılıkla izlemiştir... Ütopik sosyalist görüşlerine rağmen, O, kapitalizmin dikkat çekici biçimde derin bir eleştirmeniydi." (Rusya'da İşçi Basınının Tarihinden)
Remove ads
- Nasıl Yapmalı? (Rusça: Что делать?, Chto délat'?) -orijinal adı Ne Yapmalı?- (1863)
- Prolog (Rusça: Пролог) (1867-1870)
- Sanatta Gerçeklikle Estetik İlişkileri
- Rus Edebiyatında Gogol Dönemi Üzerine Yazılar
- Ortak Mülkiyete Karşı Felsefi Önyargıların Eleştirisi
- Felsefede Antropolojik İlke
- İnsan Bilgisinin Doğası
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads