Mevâlî

Mevâli, İslam tarihinde cahiliye devrinde toplumdaki kişilerden birinin ya da çoğunluğunun isteğiyle kabileye katılan insanlara/kölelere verilen ad. Emevi ırkçı politikası olarak da bilinir. Mevâlî adı, İlk halifeler döneminde (632-661) Arap olmayan Müslümanların siyasi ve sosyal anlamda Kureyşliler'in hakimiyetindeki köleleri simgelemiştir. Mevâlî anlayışı Şiiliğin ilk yıllarındaki ayaklanmalarda etkili olmuştur. Emeviler döneminde ise etkileri artmıştır ve kapsamı genişlemiştir. Şuabiye hareketi ise Mevâlî ırkçı anlayışına bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. Abbasiler döneminde ise bu ırkçı yaklaşım zayıflamıştır.^[1] Mevâlî, yarı köle, azadlı, Arap olmayan Müslümanlar olarak tanımlandı ve Müslüman olmalarına rağmen Arap bir bir patrona vergi ödemek zorundaydılar.^[2]

Emeviler'de Mevâli anlayışı

Emeviler'den önceki Dört Halife döneminde halifeler istişare ve şura toplantıları ile başa gelirken Emeviler'de bu durum saltana dönüşmüş Abbâsîler'de ise devam etmiştir. Müslümanların Emeviler'den önceki fetih hareketleri dinsel sebeplere dayanmaktadır, Emeviler döneminde ise fetih hareketlerinin amaçları daha da farklılaştı. Emeviler, siyasi ve ekonomik güç elde etme için de fetih hareketlerine girmişler ve çeşitli bölgeleri hakimiyet altına almışlarıdır. Bir süre sonra ise ele geçirilen bölgelerdeki esirlere/kölelere Mevâlî demeye başlamışlardır. İlerleyen yıllarda ise Mevâlî anlayışı daha da genelleştirilerek özgür veya köle olma şartı aranmadan Müslüman olup fakat Arap olmayan herkes için verilmiş bir isim haline geldi. Bu anlayış doğrultusunda Arap milliyetçiliğinin temelleri de atılmış oldu. Başlangıçta sayıları az olan Mevâlî sınıfı İslamiyet'in yayılması ile Emeviler döneminde 20 bin kişiye ulaştı. Emeviler dönemindeki bu ırkçı yaklaşım, İslam dinine dayanmamakla beraber ilerleyen dönemlerde çıkan isyanlara da birer sebep haline geldi.^[3]

Kaynakça

1. Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, 1986, 16. cilt s.8082
2. "Arşivlenmiş kopya". 16 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2022.
3. Emeviler döneminde sosyal tabakalar 18 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Ali Aksu, Erişim tarihi: 01 Temmuz 2016