Mapuçeler (Mapudungun lisânında "Mapu" toprağın, "Çe" de insan kelimelerinden türetilmiştir ve "toprağın insanı" anlamına gelir.) orta ve güney Şili ile güney Arjantin'de yaşayan yerli kızılderili halk.
 Mapuçe | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Diller | |
| Din | |
Kendi dinleri ve Katoliklik |
İspanyolca'da araucanos (Araukanyalı) olarak da bilinirler. Yaygın inancın aksine, Quechua dilindeki arauco (isyan) kelimesi araucano kelimesinin kökeni değildir, daha çok balçıklı su anlamına gelen Arauco kelimesinden türemiştir.
Mapuçeler'in en önemli geçim kaynağı tarımdır. Toplumsal yapı "lonko" adı verilen bir lider veya şefin idaresindeki geniş ailelerden oluşmuştur. Bununla beraber savaş zamanlarında daha büyük topluluklar hâlinde toplanırlar ve aralarından komutan olarak "toqui" ('balta-taşıyıcı') seçerler.
Mapuçeler dinî, iktisâdî ve lisân açısından ortak bir kültüre sâhip olan farklı etnik topluluklardan oluşmaktadır. Etkileri Aconcagua Nehri ve Arjantin steplerine kadar yayılmıştır. Bu farklı topluluklardan arasında orta ve kuzey Şili'nin vadilerinde yaşayan Picunçeler; İtatiaia ve Toltén nehirleri arasındaki vadilerde yaşayan Mapuçeler; Huilliçeler, Lafkençeler ve Pehuençeler ile Aonikenkler, Ferdinand Magellan tarafından Patagonlar adı altında bir olarak kabul edilmişlerdi.
Tarihi
Mapuçeler ülke çapında örgütlenmemelerine rağmen İnka İmparatorluğu'nun hüküm altına alma çabalarına karşı birçok kez başarılı bir şekilde direnmişler.
Mapuçeler, Bío-Bío Nehri'ni doğal bir sınır olarak kullanarak İspanyollar'a karşı da savaşmışlar, 1500'lerden 19'uncu yüzyıla kadar kolonileştirilmeye direnmişler. Bu savaş Arauco Savaşı olarak bilinir ve Alonso de Ercilla'nın destansı şiiri La Araucana'da ölümsüzleşmiştir. Şili İspanyol hükümdarlığından ayrıldığında, bazı Mapuçe şefleri kolonistlerin tarafında olmuşlar. Şili'nin İspanya'dan bağımsızlığını kazanmasından sonra, Mapuçeler komşuları ile beraber yaşamış ve ticaret yapmaya devam etmişler. Kolonistler daha çok Bío-Bío'nun kuzeyinde tedbirli bir şekilde yaşamaktaydılar, nadiren de olsa küçük çarpışmalar olmaktaydı.
Sonunda Fransız maceracı Orelie-Antoine de Tounens'nın kendisini Araukanya kralı ilan etmesi, Mapuçelere motivasyon sağlamıştır. Şili ordusu 1880'lerde Arauco Savaşı'na otomatik tüfek gibi modern teknolojilerin sayesine bir son vermiştir. Kuvvet ve diplomasinin birlikte kullanılması ile Şili hükûmeti ve Mapuçe liderleri arasında Araukanya topraklarının Şili ile birleştirilmesi için bir antlaşma imzalanmıştır. Savaş sonucunda, sağ kalanların gözaltına alınması ve harabe gibi küçük yerlerde açlık ve hastalıklarla yaşamaya zorlanmaları nedeniyle Mapuçelerin nüfusu bir nesil içinde yarım milyondan 25.000'e düşmüştür.[1]
Mapuçelerin soyundan gelenler şu anda Güney Şili ve Arjantin çevresinde yaşamaktadırlar. Bazıları hâlen geleneklerine göre ve tarımla yaşamaya devam etmektedirler fakat büyük bir kısmı şehirlere daha iyi ekonomik imkânlar bulma umuduyla göç etmektedir. Son yıllarda Şili hükûmeti geçmişte olan haksızlıkları düzeltme yoluna gitmiştir, örneğin Temuco çevresinde bulunan ilkokullarda müfredat programına Mapudungun dilini ve kültürünü dahil ederek onaylamıştır.
Kültür
Şili istatistiklerine göre, çoğu Şilili Mapuçe az derecede yerli olmayan kökene sahiptir ve her ne kadar birçoğu kabul etmese de Şili'nin yerlisi olmayan kişilerin %90'ından fazlası değişen oranlarda Kızılderili kökene sahiptir. 2002 nüfus sayımına göre 604.349 Mapuçe vardır, bu Şili'nin nüfusunun yaklaşık %4'üdür. Bunun yanında yaklaşık 300.000 kişi And Dağları'nın diğer tarafında Arjantin'de yaşamaktadır. Topraklarını kaybetmelerinden dolayı, birçok Mapuçe Santiago gibi büyük şehirlerde fakir durumlarda yaşamlarını sürdürmektedirler. Mapuçe direnişi devam etmektedir, özellikle büyük ormancılık şirketlerinin geleneksel topraklarını yok etmesine ve Pinochet devrinin anti-terörizm kanunlarının son yıllarda topluluk liderlerine karşı sıkça kullanmasına karşı.
Mapuçeler taş aletlerde çok yeteneklidirler, bu yetenekleri sayesinde kendilerine kaleler ve karışık savunma binaları yapabilirler. Hızlı bir şekilde metal işlerine ve at sürmeye alışmışlardır. Avrupalıların kendi saldırı stratejilerini Avrupalılara karşı kullanmışlardır. Daha barışçıl benimsemeler ise buğday ve koyundur. Mapuçe yapımı gümüşler ve dokumların fiyatları çok yüksektir.
Genellikle bir kadın olan şaman veya "machi" Mapuçe kültürünün çok önemli bir parçasıdır. Machi kötülüklerin savuşturulması, yağmur yağması, hastalıkların iyileştirilmesi için ayinler yapar, Şili'nin şifalı bitkileri hakkında büyük bilgiye sahiptir ve bu bilgileri çok zor geçen çıraklığı zamanında öğrenir. Tüm kökenlerden ve sınıflardan Şililerin Mapuçeler tarafından bilinen geleneksel şifalı bitkilerin kullanımını da bilmektedirler.
Mapuçe dilleri Şili'de ve az derecede Arjantin'de konuşulur. İki dalı vardır, Huilliçe ve Mapudungun. Quechua ile ilişkili olmasa da biraz sözcüksel etki fark edilebilir. Tahmini olarak Şili'de yaklaşık 200.000 tam akıcı olarak konuşabilen kişi vardır ve hâlâ eğitim sisteminden yalnızca simgesel olarak destek görmektedir.
Ayrıca bakınız
- Lautaro
- Galvarino
- Colocolo
- Arauco Savaşı
- Araucaria
- Araukanya ve Patagonya Krallığı
- Araucanía
Kaynakça
Dış bağlantılar
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
