Remove ads
Kültür devrimi, Sovyet Rusya ve Sovyetler Birliği'nde yürütülen ve toplumun kültürel ve ideolojik yaşamının radikal bir şekilde yeniden yapılandırılmasını amaçlayan bir dizi faaliyetti. Amaç, sosyalist bir toplumun inşasının bir parçası olarak, aydınlar içerisinde proleter sınıftan olan insanların oranının artırılmasını da içeren yeni bir kültür türü oluşturmaktı.[1][2][3]
Pratikte ulusal kültürün dönüştürülmesine yönelik odaklanmış bir program olarak Sovyetler Birliği'ndeki kültür devrimi genellikle duraklamış ve yalnızca Birinci Beş Yıllık Plan sırasında kitlesel olarak uygulanmıştır.[4] Sonuç olarak, modern tarih yazımında Sovyetler Birliği'ndeki kültür devriminin yalnızca 1928-1931 dönemiyle ilişkilendirilmesi geleneksel, ancak bazı tarihçilere göre tamamen doğru olmayan ve bu nedenle de sıklıkla tartışılan bir yaklaşımdır.[5][6] 1930'lardaki kültür devrimi, sanayileşme ve kolektifleştirme ile birlikte toplumun ve ulusal ekonominin büyük dönüşümünün bir parçası olarak anlaşılmıştır.[7] Ayrıca, kültür devrimi sırasında, Sovyetler Birliği'ndeki bilimsel faaliyet organizasyonu önemli ölçüde yeniden yapılandırılmış ve yeniden düzenlenmiştir.[8][9]
Rus Bilimler Akademisi Felsefe Enstitüsü, Rusya'da "kültürel devrim" teriminin Mayıs 1917'de Gordin kardeşlerin "Anarşizm Manifestosu"nda ortaya çıktığını ve 1923'te Vladimir Lenin tarafından "İşbirliği Üzerine" adlı makalede Sovyet siyasi diline kazandırıldığını yazmaktadır: "Bu kültürel devrim şimdi ülkemizi tamamen sosyalist bir ülke yapmaya yetecektir; ancak tamamen kültürel (çünkü okuma yazma bilmiyoruz) ve maddi karakterde (çünkü kültürlü olmak için maddi üretim araçlarında belirli bir gelişme sağlamalıyız, belirli bir maddi tabana sahip olmalıyız) muazzam zorluklar ortaya çıkarmaktadır."[10][11]
Ancak birçok akademisyen bu fikri Aleksandr Bogdanov'a atfetmekte ve onun kültürel hareketi Proletkult'u Sovyetler Birliği'nde Kültür Devrimi'nin başlangıcı olarak görmektedir.[12][13]
Remove ads
Toplumun ideolojisinde bir değişim olarak Kültür Devrimi, Ekim Devrimi'nden kısa bir süre sonra başlatıldı.[14] 23 Ocak 1918'de Kilisenin Devletten ve Okulun Kiliseden Ayrılması Kararnamesi yayınlandı.[15] Dini eğitimle ilgili öğeler eğitim sisteminden çıkarıldı. Kültür devriminin ana görevi, Marksist ideolojinin ilkelerini Sovyet vatandaşlarının kişisel inançlarına sokmaktı.[16]
Sovyet iktidarının ilk aylarında programı uygulamak için, toplumun kültürel yaşamının parti-devlet yönetiminin Ajitprop, Glavpolitprosvet, Narcompros(Halk Eğitim Komiserliği) ve Glavlit gibi organları oluşturuldu. Kültür kurumları kamulaştırıldı: yayınevleri, müzeler, film fabrikaları; basın özgürlüğü kaldırıldı. İdeoloji alanında, ateist propaganda yaygın olarak geliştirildi, dine zulmedilmeye başlandı, kulüpler, depolar, üretim tesisleri kiliselerde örgütlendi ve sıkı sansür getirildi.[17] Halkın çoğu eğitimsiz ve okuma yazma bilmiyordu: örneğin 1920 nüfus sayımı sonuçlarına göre Sovyet Rusya'da 8 yaş üstü nüfusun sadece %41,7'si okuma yazma biliyordu.[18] Kültür devrimi öncelikle, daha sonraki bilimsel ve teknolojik gelişme için gerekli olan cehalete karşı mücadeleyi içeriyordu. Kültürel çalışmalar kasıtlı olarak temel formlarla sınırlandırılmıştı, çünkü bazı araştırmacılara göre Sovyet rejiminin yaratıcı bir kültüre değil, performans kültürüne ihtiyacı vardı.[19] Sovyetler Birliği'nde evrensel ilköğretim 1930'da fiilen başlatıldı. II. Dünya Savaşı'ndan sonra kitlesel cehalet ortadan kaldırılmıştır.[20]
Bu dönemde, çeşitli milletlerin (Uzak Kuzey, Dağıstan, Kırgız, Başkurt, Buryat, vb.) ulusal alfabeleri oluşturuldu. Çalışan gençleri üniversitelere kabul edilmek üzere hazırlamak için geniş bir çalışma fakülteleri ağı geliştirildi ve ilköğretimin varlığına bakılmaksızın proleter kökenli gençlerin önü açıldı. Yeni entelektüel eliti eğitmek için Komünist Üniversite, Istpart, Komünist Akademi ve Kızıl Profesörler Enstitüsü kuruldu. "Eski" bilimsel personeli cezbetmek için bilim insanlarının yaşamını iyileştirmeye yönelik komisyonlar oluşturuldu ve ilgili kararnameler çıkarıldı.[21]
Aynı zamanda, entelektüel siyasi muhalifleri ortadan kaldırmak için baskıcı önlemler alındı: örneğin, Rus bilim ve kültürünün 200'den fazla önde gelen temsilcisi Felsefi Buharlı Gemiyle ülkeden kovuldu. 1920'lerin sonundan itibaren burjuva uzmanlar "dışlandı": "Akademik Dava", "Shakhty Davası", "Sanayi Partisi Davası" vb. 1929'dan itibaren Sharashki(önemli araştırma ve tasarım çalışmaları yürütmek üzere içişleri organları tarafından organize edilen mahkûmlardan oluşan özel teknik bürolar) faaliyet göstermeye başladı.[22]
1920'lerde Sovyet halk ve parti örgütlerinde kültürel devrimin yöntemleri ve yönü hakkında tartışmalar yapıldı. Örneğin, 1923 yazında Lev Troçki tarafından "yaşam meselelerini" tartışmak üzere bir kampanya başlatıldı ve Troçki kendi adını taşıyan broşürde (üç baskı yapıldı) yayınlanan bir dizi makaleyle basılı olarak konuştu.[23]
Kültür devriminin gerçekleştirilmesinde ideolojik hegemonya her zaman partide kalmıştır. Komsomol, kültür devriminin gerçekleştirilmesinde partinin görevlerinin yerine getirilmesinde önemli bir rol oynamıştır.[24]
Remove ads
Kültür devriminin başarıları arasında okuma yazma oranının nüfusun %87,4'üne yükseltilmesi (1939 nüfus sayımına göre), kapsamlı bir ortaokul sisteminin oluşturulması ve bilim ve sanatın önemli ölçüde geliştirilmesi sayılabilir.[25] Aynı zamanda, Marksist sınıf ideolojisine, "komünist eğitime", kitle kültürüne ve eğitimine dayanan, çok sayıda üretim personelinin oluşturulması ve işçi-köylü çevresinden yeni bir "Sovyet entelijansiyasının" oluşturulması için gerekli olan resmi bir kültür oluşturuldu.[26][27][28]
Bir bakış açısına göre, bu dönemde Bolşevik ideolojileştirme araçları, yüzyıllardır süregelen tarihsel kültürel mirasın geleneklerinden kopuşa neden olmuştur.
Öte yandan, bazı yazarlar bu görüşe karşı çıkmış ve Rus aydınlarının, küçük burjuvazinin ve köylülüğün geleneksel değerlerinin ve dünya görüşlerinin kültür devrimi sırasında çok az dönüşüme uğradığı ve Bolşeviklerin yeni bir insan tipi, yani "yeni insan" yaratma projesinin büyük ölçüde başarısız olduğu sonucuna varmıştır.[29][30]
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads