Wight Adası
Büyük Britanya adasının güneyinde yer alan İngiltere'ye bağlı ada Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Wight Adası (İngilizce: Isle of Wight), Birleşik Krallık'ta İngiltere ülkesinin Güney Doğu bölgesinde bir "törensel kontluk" ve "bir tek seviyeli yerel idare birimi"dir. Tek seviyeli yerel idare biriminin yönetim merkezi Newport'dadır.
| Wight Adası | |
|---|---|
Isle of Wight | |
 | |
| Ülke |  Birleşik Krallık |
| Ülke |  İngiltere |
| Bölge | Güney Doğu İngiltere |
| Merkez | Newport |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 384 km² |
| Nüfus (2011) | |
| • Toplam | 138.300 |
| • Yoğunluk | 372/km² |
Resmî site www.iow.gov.uk | |
İngiltere anakarasının yaklaşık 5-8 kilometre güneyinde, Manş Denizi'nde bulunan bir adadır. Kuzeyinde bulunan Southampton ve Portsmouth liman ve şehirlerine giden kanal şekilli Manş Denizi koluna Solent adı verilmektedir.
Coğrafya
Fiziksel coğrafya
Yüzölçümü 384 km2; 2011 tahminine göre nüfusu 138,400 kişi; nüfus yoğunluğu 364 kişi/km2 olmaktadır. Wight Adası, İngiltere'nin en büyük alanlı ve Birleşik Krallık'ın en büyük nüfuslu adasıdır. Bu adanın doğu-batı yönünde en büyük eni 37 km ve kuzey güney yönünde eni 20 km olup takriben bir baklava dilimi dörtgen şeklindedir. En yakın anakara parçası Yarmouth tarafında olup, Hampshire kıyılarına 6 km uzaktadır. Adada 285 km2 arazi tarım alanı, 52 km2 arazi üzeri yapılaşmış arazidir. Ada etrafında 88 km uzunluğunda sahil bulunmaktadır.
Wight Adası'nda bulunan arazilerin niteliği gayet çeşitlidir. Bu çeşitlilik dolayısıyla Wight Adasına "Minyatür İngiltere Adası" adı verilmiştir. Wight Adasının batısı genellikle kırsaldır. Adanın tümünün ortasından tepelik bir arazi geçmektedir. Bu tebeşir kayaçlardan oluşan tepelik arazinin nispeten yüksek sırtı sahilden gayet iyice görülür manzaralar yaratmaktadır. Bu tepelik arazinin sırtı denize kadar ulaşmakta ve hatta "Neddles (İğneler)" adı verilen deniz içinde bulunan bir sıra sivri, ince yüksek kayalardan oluşan bir manzara yaratmaktadır. Wight Adası'na gelen turistler için bu deniz içinde kayalar manzarası gayet popüler olarak görülmekte ve fotoğrafı çekilmektedir. Adanın güney batı bölgesi, kendine has nadir bulunan sosyal ve tarihi olan bir arazidir ve bunun için "Wight'ın Gerisi" olarak adlandırılmaktadır. Adanın en yüksek noktası zirvesi 231 m olan "St. Boniface Down" tepesidir. Adanın diğer taraflarında da çeşitli arazi şekilleri bulunmaktadır. Adanın ortasında doğu-batı yönünde uzanan eski kalkerden tepelik arazinin kuzeyinde arazi alçak rakımlı koruluklar ve meralar halindedir. Adanın güneyi Manş Denizi sahilleridir ve tebeşir kayalardan oluşan, bu nedenle yumuşak ufalanabilir kayalık olan yüksek sahil yarları doğa manzaraları ile çok sayıda turist çekmektedir. Bu yarlarda bulunan kuşlar, yuvaları ve diğer vahşi hayvanlar uluslararası ve yerel korumaya tabidirler.
Adanın kuzeyine doğru araziyi yaran çok sayıda küçük akarsu bulunmaktadır. Bunlardan en büyüğü "Medina Nehri" adanın kuzeyine Solent'e akmaktadır. Diğer bir akarsu olan "Doğu Yar Çayı" hemen hemen kuzey-doğuya doğru akmakta ve adanın tam doğusunda bulunan Bembridge Limanı'nda deniz kavuşmaktadır. Bir diğer akarsu "Batı yakası Yar Çayı" ise batıda olduğundan, Freshwater Körfezi üstünden çıkıp kısa bir mesafe aldıktan sonra Yarmouth'da bulunan nispeten büyük bir haliçte denize katılmaktadır.
Adanın yarısından fazlasının doğası, özellikle Batı tarafı, "Wight Adası Üstün Doğal Güzellik Alanı" olarak (Milli Park) nitelendirilmiştir ve bu bölgede herhangi bir insan yapısı faaliyet, özel koruma kurallarına tabi olarak kontrol edilmektedir.
İklim
Wight Adası, Britanya Adası’nın en güneyinde bulunduğu için Birleşik Krallık’ın diğer bölgelerinden daha ılıman bir alt-iklime sahiptir. Bunun için Wight Adası, özellikle adanın güneydoğusundaki yazlık tatil merkezleri ile birkaç yüzyıldır popüler bir iç turizm ve tatil bölgesi olmuştur. Bu nispeten ılıman iklim, diğer bölgelere nazaran daha uzun bitkisel büyüme mevsimi sağlamakta ve İngiltere'de az görülen bitkisel tarım bu adada yapılabilmektedir.
Yılın tümüne bakılırsa yıllık ortalama ısı 13 °C ve Temmuz/Ağustos ortalama ısısı 18 °C olarak gözlemlenmiştir. Sahil yarları ile korunaklı olan bazı sahil mevkileri, örneğin Ventnor kasabası, daha da sıcak mikro-iklim şartları göstermektedir.
Wight Adası Birleşik Krallık ve Batı Avrupa'da bulunan birçok mevkilere nazaran daha çok sayıda güneşli günler görmektedir ve gözlemlenen yıllık açık havalı güneşli saatler ortalaması 1800-2000 saat arasındadır ve bu Wight Adası'nın İspanya’nın kuzey sahillerinden daha fazla güneşli havası olduğuna işaret etmektedir. Gözlemlenen ortalama yıllık yağmur 76.6 cm'dir. En ıslak olan aylar olan Aralık ve Ocak ayları için aylık yağmur gözlem ortalaması 89 cm ve en düşük yağmur gözlem ortalaması ise 51 cm ile Temmuz ayındadır.
 Wight Adası iklimi  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 8,1 | 7,9 | 10,0 | 12,3 | 15,6 | 18,2 | 20,4 | 20,5 | 18,3 | 15,0 | 11,3 | 8,8 | 13,9 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | 5,8 | 5,4 | 7,2 | 8,9 | 12,0 | 14,7 | 16,9 | 17,0 | 15,1 | 12,3 | 8,8 | 6,4 | 10,9 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | 3,5 | 2,9 | 4,3 | 5,4 | 8,4 | 11,1 | 13,4 | 13,5 | 11,8 | 9,5 | 6,2 | 4,0 | 7,9 |
| Ortalama yağış (mm) | 90,8 | 65,6 | 66,0 | 53,4 | 52,1 | 46,3 | 47,1 | 54,6 | 70,5 | 115,0 | 108,6 | 101,0 | 870,8 |
| Kaynak: Met Office (1981-2010)[1] | |||||||||||||
Jeolojik coğrafya
Ada gayet çeşitli orijinli jeolojik kayalardan oluşmuştur. Bunlar 127 milyon yıl önce oluşan mezozoik Zamanın kretase Dönemin başlarında oluşan kayalar ile yaklaşık 30 milyon yıl önce Senozoik Zaman'ın Paleojen Dönemi ortalarında oluşan kayalar arasında değişmektedir. Adanın kuzeyi genellikle Tersiyer dönemde ortaya çıkan killerden oluşmakta ve adanın güneyi ve ortasında bulunan kalkerden tepelik arazi ise "kratese" dönemde oluşan tebeşir kayalıklarla kaplıdır. Adadaki kayalar tümüyle Tortul kayaçlardır. Bu kayaçlar içerisinde mineraller bulunduran kireç taşı, "çamur taşı" ve kumtaşı'dan oluşan kayaclardır. Bunlar genellikle tabakalı olarak bulunurlar ve içerlerinde organizma kalıntıları (fosil) bulundururlar. Wight Adası kayaçlarında gayet zengin fosil yatakları bulunmaktadır. Adanın sahillerinde bulunan yarlar deniz tarafından erozyona uğratıldıkça bu fosiller ortaya çıkmaktadır. Bu yarlar ve yarlardan düşen kayalardan oluşan sahillerde, özellikle Whitecliff Körfezinde bulunan ince linyit tabakaları içinde fosilleşmiş yumuşakçalar ve kabukları bulunmaktadır. Adadaki kıyı yarlarında, özellikle Yaverland Körfezi ve Compton Körfezindeki yarlarda ve sahillerde, çok sayıda dinozor fosil kemikleri ve fosilleşmiş dinozor ayak-izleri bulunmuştur. Bu nedenle Wight Adası "Dinozor Adası" olarak da nitelendirilmektedir. Adanın kuzey sahillerinde en genci takriben 30 milyon yıl eski, zengin fosilleşmiş kabuklu deniz hayvanları, timsahlar, kaplumbağalar ve memeliler kemikleri yatakları bulunmaktadır. Adanın güneyindeki tebeşir kayaları Buzul Çağında buz-karla kaplı olup buzullar gayet derin vadiler kazıp açmışlardır. Buzul Dönemi sonunda yaklaşık 10,000 yıl önce araziyi kaplayan buz levhası eriyip deniz seviyesi yükseldiği zaman, deniz kenarından gayet dik (nerede ise 90 derece dik) tebeşir kayasından yüksek yarlar ortaya çıkmıştır. Bunlardan en dramatik görüşlü olanı adanın güneyinde bulunan "Needles" (İğneler)" adı verilen yerlerdir. Ada, İngiltere adasının anakarasından muhtemelen 7000 yıl önce ayrılmıştır.
Komşu kontluklar
Kendisi de törensel kontluk olan Wight Adası; Manş Denizi ve kuzeyde bu denizin bir boğazı olan Solent kanalı ile çevrilidir. Britanya Adası anakarasında; kuzeybatıda Törensel Dorset Kontluğu, kuzeyde Törensel Hampshire Kontluğu ve kuzeydoğuda Törensel Batı Sussex Kontluğu bulunur:
| Kuzeybatı: Dorset |
Kuzey: Hampshire Solent |
Kuzeydoğu: Batı Sussex |
| Batı: Manş Denizi |
Wight Adası (Isle of Wight) |
Doğu: Manş Denizi |
| Güneybatı: Manş Denizi |
Güney: Manş Denizi |
Güneydoğu: Manş Denizi |
Önemli yerleşkeler
- Newport: Wight Adasının yönetim merkezi.
"Wight Adası Tek Seviyeli Yerel İdare Konseyi", yani belediye yönetimi bu kasabada konumlanmıştır. Wight Adası'nda bulunan en önemli çarşı ve alışveriş merkezidir. "Medina Nehri" kıyısında kuruludur, 19. yüzyılın yarısında Newport Quay limanı İngiltere'nin önemli limanlarından biri idi.
- Ryde: 30.000 kadar nüfusu ile Wight Adası'nda nüfus bakımından en büyük kasabasıdır.
Coğrafi konumu adanın kuzeydoğusundadır. Etrafında kilometrelerce uzanan kumsal sahil şeridi vardır. 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başlarından itibaren, büyük yazlık turizm ve tatil kasabası olmuştur. 19. yüzyılda daha fazla turist çekmek maksadı için metalden eğlence rıhtımı olan Ryde Pier yaptırıldıktan sonra İngiltere'de sahil yazlık tatil merkezlerinde böyle rıhtımlar yaptırılması moda olmuştur. Şehir bu dönemde yaptırılmış olan "Kraliçe Victoria Mimarî Tipli" binalar ile İngiltere'de tanınmıştır. Halen özel üretilmiş hava yastıklı tekne ile Hovertravel şirketi yönetiminde toplu taşıma yapılan, dünyadaki sayılı yerleşim yerlerinden biridir.
- Cowes: Uluslararası yelkencilik merkezidir. Yazın bir hafta süren ve birçok yelkencilik sporu yarışması yapılan "Cowes Haftası" ile meşhurdur.
- East Cowes: Kraliçe Victoria'nın yazlık konutlarından biri olan "Osborne Sarayı"'nın yer aldığı kasaba. "Norris Şatosu" adlı malikane konağı da bu kasaba yanındadır. 20. yılda 1925-1964 döneminde "Saunders_Roe Şirketi" fabrikası bu kasabada bulunmakta idi. Bu şirket Britanya'da uçak yapımı, deniz uçağı yapımı, roket endüstrisi ve Hovercraft hava yastıklı tekne geliştirilip üretilmesi ile isim yapmıştı.
- Sandown: Popüler bir yazlık sahil tatil merkezi. Turistler için görülecek yerleri "Wight Adası Hayvanat Bahçesi", "Dinozor Adası", Jeoloji Müzesi ve büyük golf sahasıdır.
- Shanklin : Sandown'in hemen güneyinde diğer bir popüler bir yazlık sahil tatil merkezi. Turistler için görülecek yerleri uzun kumsal plajlar. "Shanklin Chine" adlı yardan denize inen dar bir turistik patika, eski köy merkezi.
- Ventnor: Adanın güneyindedir. Adanın en yüksek mevki "St. Boniface Down" tepesi yamaçlarında kurulmuş olduğu için dik yokuşlu bir ana caddesi bulunan bir yerleşkedir. Şehrin dik yokuşunun başladığı mevkide pitoresk küçük bir liman, Ventnor Haven bulunmaktadır .
Ekonomi
Wight Adası Kontluğu'ndaki cari fiyatlarla gayrisafi toplam katma değer ve önemli sektörlerin gayrisafi katma değerleri şu tabloda gösterilir.[2]
Ulaşım
Wight Adası'nda toplam 767 km uzunluğunda kara yolu bulunmaktadır. Ana karayolları adanın önemli şehir ve kasabaları arasında bulunmakta ve ikinci derecede önemli karayolları ise köyleri birbirine bağlamaktadır. Wight Adası Birleşik Krallık'ta hiç otoyol bulunmayan nadir kontluklardan biridir. Bununla beraber Newport'un Coppins Bridge mevkiini, adanın tek hastanesi olan Saint Mary Hastanesi ve Adadaki hapishanelerin bulunduğu kuzey Newport yakında diğer bir mevkiye bağlayan otoyol standartlarına yakın ölçülerde, bölünmüş yol bulunmaktadır.
Wight Adası'nda özel bir otobüs şirketi olan "Southern Vectis" otobüs şirketi merkezi olan Newport'tan tüm ada yerleşkelerini birbirine bağlayan gayet kapsamlı ve düzenli kamu taşıma otobüs ağını işletmektedir.
Wight Adası Birleşik Krallık anakarasından Solent kanalı ile ayrılan bir adadır ve bu adanın, kara yolu, demiryolu köprüsü veya tünel ile kara bağlantısı yoktur. Wightlink ve Red Funnel gemicilik şirketleri arabalı vapurlar, hızlı feribotlar ve Hovertravel şirketi hava yastıklı tekne'den yolcu feribotu ile adayla anakara arasında, araç ve yaya yolcu taşıma hizmetlerini düzenli olarak sağlamaktadırlar.
Wight Adası'nda eskiden 89 kilometreden daha fazla demiryolu hattından oluşan demiryolu ağı üzerinde demiryolu taşıma hizmetleri verilmekte idi. Günümüzde bu ağın büyük bir kısmı kapatılmıştır, ama 2020 yılında başlayan salgın sonrasında, bazı istasyonların yeniden açılması kamuoyunda tartışılmaktadır.[7]
Demiryolu taşıma hizmetleri "Island Line" adı verilen tek bir hat üzerinde Ryde ile Shanklin arasında 14 km uzunlukta tek hattan sağlanmaktadır. Bu hat üzerinde, eskiden Londra Metrosu tarafından kullanılmış olan elektrikli yolcu katarları kullanılmaktadır. Bu tek hatta Smalbrook Junction kavşağında bağlanan ve buradan Wootton varoşlarına kadar giden 7.7 km uzunlukta bir hat üzerinde nostaljik istim / buharlı lokomotifleri ile turistik tarihi tren hizmeti sağlanmaktadır.
Wight Adası'nda özel uçak kullanan şirket ve şahısların taleplerini karşılamak üzere Sandown'da "Isle of Wight Havameydanı" ve "Bembridge Havameydanı" adlı iki özel hava alanı hizmete açık bulunmaktadırlar.
Turizmi teşvik için Wight Adası'nda 322 km uzunluğunda "bisiklet yolu" ağı kurulmuş ve işletilmektedir. Bu bisiklet yollarının gayet büyük bir kısmı diğer karayolları dışında bisikletlere özel bir güzergâh takip etmektedirler. Bazı bisiklet yolları özel olarak işaretlenmiş "bisiklet patikası" konumundadır. Wight Adası'nda şu "bisiklet patikaları" bulunmaktadır:
- "Sunshine Trail (Güneş Işığı Bisiklet Patikası)": 19 km uzunlukta Sandown, Shanklin, Godshill ve Wroxall'dan geçen bir yuvarlak tur yapma patikası.
- "Troll Trail (Troll Bisiklet Patikası)": %90 kara yolundan ayrı olan bir güzergahta 21 km uzunlukta Cowes ile Sandown arasındaki bisiklet patikası.
- "Round the Island Cycle Route (Adanın Etrafını Dolanan Bisiklet Patikası)": 67 km uzunlukta bisiklet patikası.
Hapishaneler
Wight Adası'nın çevresinin denizle kaplı olması ve anakaraya ancak feribotlar ile geçilebildiği için ve İngiltere'nin güneyinin yüksek nüfus yoğunluğu olan yerleşkelerine yakınlığı dolayısıyla Wight Adasında 2009'dan beri tek bir cezaevi yönetimi altında olan iki önemli hapishane bulunmaktadır: "Albany" ve "Parkhurst". Bu cezaevleri eski ordu eğitim kışlalarının bulunduğu arazilerde kurulmuştur.
1990'lı yıllara kadar bu iki hapishane en güvenceli ve en azılı mahkûmların konulduğu "A-Kategorili" hapishanelerdi ama günümüzde bu değişmiştir. Bu iki hapishane İngiltere'de mahkûmların kaçmalarının en zor olduğu ve gayet sıkı disiplin uygulanan hapishaneler olarak isim yapmışlardı.
2013'e kadar bunlara komşu olan "Camp Hill" adlı üçüncü bir hapishane de bulunmaktaydı ama bu tesis Mart 2013 tarihinde kapatılmıştır.[8]
Resimler
Carisbrooke Şatosu muhafazalı kapısı
Alum Körfezi, sahil yatları ve arkada "Needles (İğneler)" deniz kayalıkları
East Cowes'da Kraliçe Viktorya'nın yazlık sarayı "Osborne House"
Wight Adası idari merkez Newport'da ana cadde
Cowes'da yat marinası "Cowes Week" yelkencilik haftası döneminde
Wight Adası'nın Birleşik Krallık anakarasına bağlayan hızlı katamaran feribot servisi
Kaynakça
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
