FIFA Dünya Kupası, uluslararası alanda futboldan sorumlu en üst düzey yönetim organı olan Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği (FIFA) üyesi ülkelerin erkek millî takımlarının katılabildiği uluslararası futbol turnuvası. 1930'daki ilk turnuvadan beri, II. Dünya Savaşı sebebiyle gerçekleştirilemeyen 1942 ve 1946 yılları dışında dört yılda bir düzenlenmektedir.
 | |
| İlk sezon | 1930 |
|---|---|
| Bölge | FIFA üyesi ülkeler |
| Takım sayısı | 48 (finaller) 211 (elemelere girebilecek ülkeler) |
| Son şampiyon |  Arjantin (3. kez) (2022) |
| En başarılı takım |  Brezilya (5 kez) |
| Yayıncı kuruluş | Yayıncılar listesi |
| Resmî site | fifa.com/worldcup |
 2026 FIFA Dünya Kupası | |
Turnuvanın geçerli statüsünde, turnuva öncesindeki üç yıl boyunca süren eleme aşaması vardır. Günümüz itibarıyla FIFA üyesi 211 ülkenin katılabileceği elemeleri geçmeyi başaran takımlar, FIFA Dünya Kupası Finalleri adını taşıyan final aşamasında mücadele eder. Finallerde, o yılın turnuvasına ev sahipliği yapmasından ötürü eleme oynamaksızın direkt olarak katılan ev sahibi ülke veya ülkelerle birlikte toplamda 32 millî takım yer alır. Dörder takımdan oluşan sekiz gruba ayrılan katılımcılar, bu ilk aşamada grubundaki diğer takımlarla birer maç yaptıkları birinci turda yarışır. Grupları ilk iki sırada tamamlayan takımlar, tek maçlı eleme sistemiyle gerçekleştirilen ikinci aşamaya geçer. Final maçını kazanan takım şampiyon olurken üçüncü takımı belirleme amacıyla yarı finalde kaybeden 2 takım arasında bir üçüncülük maçı oynanır.
Günümüze kadar düzenlenmiş olan toplam 22 turnuvada 8 farklı takım şampiyonluğa ulaşmıştır. Her turnuvaya katılmış olan tek takım konumundaki Brezilya, kazandığı beş şampiyonluk ile kupanın en başarılı takımıdır. İtalya ve Almanya dörder; Arjantin üç, Fransa ve Uruguay ikişer; İngiltere ve İspanya ise birer şampiyonluk kazanmıştır. Turnuvanın son şampiyonu, 2022'de Katar'da oynanan turnuvada üçüncü kez şampiyon olan Arjantin'dir.
Tarihçe
Arka plan
Dünyada ilk uluslararası millî futbol maçı 20 Kasım 1872'de Glasgow'da İskoçya ve İngiltere arasında oynandı ve 0-0 bitti.[1] İlk uluslararası turnuva ise 1884 yılında düzenlenmeye başlanan British Home Championship'ti.[2] 20. yüzyılda tüm dünyada popülerleşmesinin ardından futbol, 1900 ve 1904 Yaz Olimpiyatları'nda madalya verilmeyen gösteri sporu olarak yer aldı (daha sonraları Uluslararası Olimpiyat Komitesi tarafından resmî yarışma olarak kabul edildi).[3][4] 1906 Ara Olimpiyatları'nda da futbol kendine yer buldu.[5]
1904'te kurulan Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği (FIFA), 1906'da İsviçre'de Olimpiyatlar dışında bir uluslararası futbol turnuvası organize etmeye çalışsa da bu girişim başarılı olamadı.[6] Londra'da düzenlenen 1908 Yaz Olimpiyatları'nda futbol ilk kez resmî yarışma olarak kabul edildi.[6] İngiltere amatör millî takımı tarafından temsil edilen Büyük Britanya, hem bu etkinlikte hem de Stockholm'deki 1912 Yaz Olimpiyatları'nda altın madalya kazandı.[6]
1914'te FIFA, Olimpiyat Oyunları'ndaki futbol müsabakalarını "dünya amatör futbol şampiyonası" olarak tanıdı ve organizasyonunu üstlendi.[7] Bu hamleyle birlikte resmî olarak tanınan ilk kıtalararası futbol turnuvası olan 1920 Yaz Olimpiyatları kapsamındaki futbol turnuvası, on üç Avrupa takımının yanı sıra bir Afrika takımı olan Mısır'ın katılımına sahne oldu. Bu turnuva Belçika'nın şampiyonluğuyla sona ererken[8] 1924 ve 1928'de düzenlenen sonraki iki Olimpik futbol turnuvasını Uruguay kazandı.
II. Dünya Savaşı öncesindeki dönem
Olimpiyatlardaki futbol turnuvalarındaki organizasyon başarılarının ardından FIFA Başkanı Jules Rimet'nin önderliğinde, Olimpiyatlar dışında uluslararası bir futbol turnuvası düzenlemek için çalışmalara başlandı. 28 Mayıs 1928'de Amsterdam'daki FIFA Kongresi'nde ayrı bir dünya şampiyonası düzenlenmesine karar verildi ve ertesi yıl düzenlenecek olan ilk Dünya Kupası'na Uruguay'ın ev sahipliği yapması kararlaştırıldı.[9] Seçilen ülkelerin ulusal futbol federasyonlarına kupaya katılım için davet gönderildi. Ancak Avrupa takımları için Uruguay'a yapılacak yolculuk uzun süreli ve pahalı olacağından turnuvaya iki ay kala hâlâ turnuvaya katılacağını açıklayan Avrupa takımı yoktu. Rimet'nin ikna çabaları sonrası Belçika, Fransa, Romanya ve Yugoslavya turnuvaya katılmayı kabul etti.[9] Turnuvaya; yedisi Güney Amerika, dördü Avrupa ve ikisi Kuzey Amerika'dan olmak üzere toplam 13 takım katıldı.
13 katılımcı, üçer takımdan oluşan üç grup ile dört takımdan oluşan bir gruba bölündü. İlk Dünya Kupası maçları, aynı anda oynanan Fransa-Meksika ve Amerika Birleşik Devletleri-Belçika maçlarıydı. Fransa Meksika'yı 4-1, Amerika Birleşik Devletleri ise Belçika'yı 3-0 mağlup etmeyi başardı. Dünya Kupası tarihindeki ilk golü ise Fransız Lucien Laurent atmıştı.[10] Her takımın grubundaki diğer takımlarla birer maç yapması sonrasında, gruplarını ilk sırada tamamlayan takımlar yarı finale çıktı. Montevideo'daki Yüzüncü Yıl Stadyumu'nda oynanan final maçında Arjantin'i 4-2 yenen Uruguay ilk Dünya Kupası'nın şampiyonu oldu.[11]
Dünya Kupası'nın oluşturulmasının ardından Los Angeles'ta yapılan 1932 Yaz Olimpiyatları'nda futbol, Olimpiyat programına dâhil edilmedi. Amerikan futbolunun popülerliğinin artması, Amerika Birleşik Devletleri'nde futbola yönelik ilginin az olması ve FIFA ile IOC'nin amatör futbolcuların durumu üzerinde anlaşamamaları üzerine bu karar alınmıştı.[12] İtalya'da düzenlenen 1934 FIFA Dünya Kupası'yla birlikte takım sayısı 16'ya çıkarılırken turnuva için 32 ülkenin katılma girişimi olduğundan ilk defa bir eleme aşaması gerçekleştirildi. Turnuvada ilk defa Afrika'dan bir takım, Mısır yer alırken şampiyonluğu İtalya kazandı. Fransa'nın ev sahipliğindeki 1938 FIFA Dünya Kupası'nda, son şampiyon ve ev sahibi ülkenin takımları ilk defa eleme aşaması oynamadan turnuvaya dâhil oldu. Avusturya'nın Almanya tarafından ilhak edilmesi sonrasında turnuvadan çekilmesi sebebiyle 15 takımın katılımıyla gerçekleştirilen 1938 Dünya Kupası'nda ilk defa ev sahibi ülkenin takımı şampiyon olamazken İtalya üst üste ikinci şampiyonluğunu elde etti. 1942'deki turnuva, ev sahipliği yapacak ülke dahi belirlenemeden patlak veren II. Dünya Savaşı nedeniyle iptal edildi. Savaşın 1945'te sona ermesi sonrasındaki ilk turnuva olan 1946 Dünya Kupası da, savaşın yakın zamanda sona ermesi sebebiyle düzenlenemedi.[13]
II. Dünya Savaşı sonrasındaki dönem
Brezilya'da düzenlenen 1950 Dünya Kupası, kendisiyle savaşan ülkelerle maç yapmamak için 1920 yılında FIFA üyeliğinden ayrılan Britanya takımlarının, 1946'da FIFA'nın daveti üzerine federasyona tekrar üye olduktan sonra katıldığı ilk Dünya Kupası'ydı.[14] Son iki turnuvayı boykot eden Uruguay da bu turnuvayla birlikte organizasyona geri döndü. Hindistan, İskoçya ve Türkiye'nin çekilmesi sonrasında turnuvaya 13 takım katıldı.[15] Diğer tüm turnuvaların aksine ikinci turun tek maçlı eleme sistemiyle değil de grup sistemiyle oynandığı 1950 Dünya Kupası'nda bir final maçı da yoktu. Ancak şampiyonu tayin edecek son maç olan Brezilya-Uruguay maçı, turnuvanın finali gibi nitelendirilmektedir.[16] Maracanã Stadyumu'nda oynanan ve resmî sayılara göre 173.830 biletli seyircinin, tahminlere göre ise 200.000'in üstünde kişinin izlediği finalde Uruguay, ev sahibi Brezilya'yı 2-1 yenerek turnuva tarihindeki ikinci şampiyonluğunu elde etti.[17][18] İsviçre'deki 1954 Dünya Kupası; en çok gol atılan, maç başına gol ortalaması en yüksek ve bir maçta en çok gol atılan turnuva gibi çeşitli gol rekorlarının kırıldığı Dünya Kupası olarak tarihe geçti. Batı Almanya, Bern Mucizesi olarak da adlandırılan final maçında 2-0 geriye düştüğü Macaristan'ı 3-2 yenerek ilk şampiyonluğunu yaşadı.[19]
İsveç'in ev sahipliğinde düzenlenen 1958 Dünya Kupası'nı, finalde İsveç'i 5-2 yenerek kazanan Brezilya, kendi kıtası dışında şampiyon olan ilk takım oldu. Final maçında Çekoslovakya'yı 3-1 yenen Brezilya, Şili'deki 1962 Dünya Kupası'nı da şampiyonlukla tamamladı. 1966 Dünya Kupası öncesinde Afrika ülkeleri; Afrika, Asya ve Okyanusya'dan yalnızca bir takımın katılmasını protesto etmek amacıyla elemelere katılmadı.[20] Ev sahibi İngiltere, normal süresi 2-2 berabere biten final maçında Batı Almanya'yı 4-2 yenerek turnuvadaki tek şampiyonluğunu yaşadı. Beş kıtasal konfederasyondan en az bir takımın yer aldığı ilk Dünya Kupası olan Meksika'daki 1970 Dünya Kupası'nı Brezilya, finalde İtalya'yı 4-1 yenerek üçüncü kez şampiyon oldu ve bu başarısıyla Jules Rimet Kupası'nı daimi olarak alma hakkı kazandı.
1974 Dünya Kupası öncesinde, hiçbir takıma daimi olarak verilmeyeceği yönünde yönerge değişikliğinin de yapıldığı yeni bir kupa tanıtıldı.[21] Batı Almanya'da düzenlenen organizasyonda yine format değişikliğine gidildi ve ilk turdaki gruplarını ilk iki sırada tamamlayan takımlar, dörder takımdan oluşan iki gruba ayrıldı. Gruplarını birinci sırada tamamlayan Batı Almanya ile Hollanda'nın karşılaştığı final maçını 2-1 kazanan Batı Almanya, kendi evinde şampiyonluğa ulaştı. 1978 Dünya Kupası finalinde Hollanda'yı uzatma süresinde 3-1 yenen Arjantin ilk Dünya Kupası şampiyonluğunu elde ederken kendi evindeki organizasyonda şampiyonluk yaşayan beşinci ülke oldu.
24 ve 32 takımlı dönemler
Turnuva, 1982'de ilk kez 24 takımla ve 6 farklı kıtasal konfederasyondan katılan takımlarla oynandı.[22] Dörder takımdan oluşan altı gruba ayrılan katılımcılardan gruplarını ilk iki sırada tamamlayanlar, üçer takımdan oluşan dört grubun yer aldığı ikinci tura yükseldi. Bu aşamadaki grup birincileri ise yarı finalde karşılaştı. İspanya'nın ev sahipliğindeki turnuvayı, finalde Batı Almanya'yı 3-1 yenen İtalya kazandı. 1986 Dünya Kupası'nın Meksika'da düzenlenmesiyle ilk defa bir turnuva aynı ülkede ikinci kez düzenlenmiş oldu. Tekrar format değişikliğine gidilerek grupları ilk iki sırada tamamlayanların yanı sıra en başarılı dört grup üçüncüsü, tek maçlı eliminasyon sistemiyle oynanan eleme aşamasına yükseldi. Aynı zamanda her gruptaki son maçlar, herhangi bir adaletsizlik olmaması adına eş zamanlı olarak başlatıldı. Arjantin, finalde Batı Almanya karşısındaki 3-2'lik galibiyetiyle ikinci Dünya Kupası şampiyonluğunu kazandı. Maç başına en düşük gol ortalamasının yakalandığı İtalya'daki 1990 Dünya Kupası finalinde son finalistler tekrar karşı karşıya gelirken bu kez kazanan taraf 1-0'lık skorla Batı Almanya oldu. Amerika Birleşik Devletleri'nin ev sahipliğindeki 1994 Dünya Kupası, maç başına ortalama yaklaşık 69.000, toplamda ise 3.580.000'in üzerinde seyirci çekerek en fazla seyirci çeken Dünya Kupası oldu. Normal süresi ve uzatmaları 0-0 biten finalde Brezilya, penaltı atışları sonrasında İtalya'yı 3-2 yenerek kupanın sahibi oldu. Böylece ilk defa bir şampiyon, penaltı vuruşları sonrasında belli olmuştu.
.jpg)
Fransa'daki 1998 Dünya Kupası'yla birlikte turnuvadaki takım sayısı 32'ye çıkarıldı.[23] Bu kararla Afrika, Asya ve Kuzey Amerika'dan daha fazla takım katılmaya başladı. Dünya Kupası tarihinde altın gol kuralının ilk kez uygulandığı turnuvanın ikinci turundaki Fransa-Paraguay maçının galibi altın golle belirlenmişti.[24] Finalde Brezilya'yı 3-0 yenen Fransa, tarihindeki ilk Dünya Kupası şampiyonluğunu kendi evinde kazandı. İlk kez Asya'da, Güney Kore ile Japonya'nın ortak ev sahipliğinde gerçekleştirilen 2002 Dünya Kupası, finalde Almanya'yı 2-0'la geçerek beşinci şampiyonluğunu elde eden Brezilya'nın oldu. Öte yandan Güney Kore de turnuvayı dördüncü sırada tamamlamış ve Avrupa, Güney Amerika ve Kuzey Amerika takımları dışında ilk dörde giren ilk takım olmuştur.
Almanya'da organize edilen 2006 Dünya Kupası'ndan itibaren son şampiyonlar da bir sonraki turnuvaya katılabilmek için eleme oynamaya başladı. İtalya-Fransa karşılaşmasına sahne olan finalin normal ve uzatma sürelerinin 1-1 sona ermesi sonrasında geçilen penaltı vuruşlarında rakibine 5-3'lük üstünlük kuran İtalya, dördüncü kez Dünya Kupası şampiyonluğu yaşadı. İlk kez Afrika'da düzenlenen ve Güney Afrika Cumhuriyeti'nin ev sahipliği yaptığı 2010 FIFA Dünya Kupası'nda, finalin uzatma süresinde gelen golle Hollanda'yı 1-0 yenen İspanya ilk şampiyonluğunu elde etti. Brezilya'daki 2014 Dünya Kupası ise üst üste üçüncü kez bir Avrupa takımın şampiyonluğuna sahne oldu. Final karşılaşmasında Almanya, Arjantin'i uzatma süresinde attığı golle 1-0 yendi ve dördüncü şampiyonluğunu yaşadı. Son olarak Rusya'da düzenlenen 2018 FIFA Dünya Kupası'da Fransa, tarihinde ilk kez finale yükselen Hırvatistan'ı 4-2 yenerek tarihindeki ikinci Dünya Kupası şampiyonluğunu elde etti. Bir sonraki organizasyon olan 2022 FIFA Dünya Kupası ise Katar'da düzenlendi. 2022 yılında Katar'da düzenlenen FIFA Dünya Kupası'nda Fas Son 16'da İspanya Çeyrek finalde ise Portekiz'i eledi.[25] Turnuvayı 4. tamamlayan Fas FIFA Dünya Kupası tarihinde ilk dörde giren ilk Afrika takımı oldu.[26] FIFA Dünya Kupası'nı, normal süresi 2-2 tamamlanan, uzatma dakikaları sonunda ise elde edilen 3-3'lük skorun ardından, rakibi Fransa'ya, penaltılarda 4-2'lik üstünlük sağlayan Arjantin kazanmıştır.
48 takımlı dönem
Ekim 2016'da FIFA Başkanı Gianni Infantino, 2026 Dünya Kupası'nın 48 takımla düzenlenebileceğini belirtti.[27] 10 Ocak 2017'de ise FIFA tarafından yapılan açıklamayla, 2026 Dünya Kupası'nda 48 finalistin yer alacağı duyuruldu.[28] 13 Haziran 2018'de gerçekleştirilen FIFA Kongresi'nde, turnuvaya Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve Meksika'nın ev sahipliği yapması kararlaştırıldı. Bu kararla birlikte ilk kez bir Dünya Kupası, üç ülkede birden düzenlenecekti.[29]
Kupa
Dünya Kupası organize edilmeye başladığında, şampiyon olan takımlara dört seneliğine Jules Rimet Kupası verilmekte, bir sonraki turnuvanın şampiyonuna ise kupa devredilmekteydi.[30][31] Konulan kurala göre üç kez şampiyon olan takım daimi olarak kupayı alacaktı.[31] Brezilya, 1970 Dünya Kupası'nda 3. kez şampiyon olarak bu kupayı müzesine götürme hakkı kazandı. Ancak kupa, 1983'te Brezilya'da çalındı ve o zamandan beri bulunamadı.[32][33]
Julet Rimet Kupası'nı Brezilya'nın alması sonrasında turnuvada şampiyonluğa ulaşan takımlara verilmek üzere yeni bir kupanın tasarlanması ihtiyacı doğdu. Yedi farklı ülkeden gelen 53 farklı tasarım arasından İtalyan heykeltıraş Silvio Gazzaniga'nın tasarımı seçildi ve 1974'ten itibaren şampiyon olarak takımlara verilmeye başlandı.[21] Yeni kupa 36,5 cm yüksekliğinde 6,175 kg ağırlığındaydı ve 18 ayar altından yapılmıştı.[21] Dünya'yı tutan iki insan figüründen oluşan üst kısım, 13 cm çapındaki dairesel, iki katmanlı malahit kaide üzerine oturtulmuştu.[21] Kupanın tabanına ise 1974'ten itibaren düzenlenen turnuvaların yılları ile turnuvaları kazanan ülkelerin adı yazılmaktadır.[33] Değiştirilen FIFA yönetmeliklerine göre bu kupa hiçbir ülkeye daimi olarak verilmemekte; ancak bunun yerine altın kaplama bir replika takdim edilmektedir.[21]
İlk üçe giren takımların federasyon başkanına ve tüm ekibe (futbolcular, teknik direktör ve antrenörler) üzerinde FIFA Dünya Kupası şekli olan madalyalar verilir. Şampiyon takım altın, ikinci takım gümüş, üçüncü takım ise bronz madalya ile ödüllendirilir. İstisnai olarak 2002 Dünya Kupası'nda dördüncü olan Güney Kore'ye de ev sahibi olduğu için madalya verilmişti.[34] 1978 öncesinde madalyalar sadece ilk üçte yer alan takımdaki final ve üçüncülük maçında ilk 11'de yer alan oyunculara verilirken Kasım 2007'de FIFA, 1930-1974 arasında Dünya Kupası kazanan kadroda yer alan tüm oyunculara madalyalarının verileceğini bildirdi.[35][36][37]
Format
Eleme
1930'daki ilk Dünya Kupası'na katılan takımlar FIFA'nın davetiyle belirlendi; 1934 Dünya Kupası'yla birlikte ise turnuvaya katılacak takımlar eleme aşaması sonrasında belirlenmeye başladı.[38] Günümüzdeki elemelere, FIFA'ya bağlı 6 kıtasal konfederasyon (Afrika, Asya, Avrupa, Güney Amerika, Kuzey, Orta Amerika ve Karayipler ve Okyanusya) katılmakta ve konfederasyonlar elemeleri kendileri düzenlemektedir. FIFA, her turnuvada yer alacak takımlar için, konfederasyonlarına bağlı takımların başarılarına göre kontenjan belirler.
Elemeler turnuvadan yaklaşık üç sene önce başlar ve iki yıllık bir sürece yayılır. Her konfederasyon kendi elemeleri için farklı düzenlemeler yapabildiğinden konfederasyonların eleme formatları farklılık gösterir. Bazen, bir veya iki kontenjan kıtalararası playoff maçlarının galiplerine ayrılır. 1938 Dünya Kupası'ndan itibaren ev sahipleri turnuvaya eleme oynamadan otomatik olarak katılmaktadır. 1938 ile 2002 arasında son şampiyonlar da eleme oynamadan bir sonraki turnuvaya katılırken 2006 Dünya Kupası'yla birlikte bu uygulamaya son verildi.[39]
Final turnuvası
1998 Dünya Kupası'ndan beri uygulanan günümüzdeki formata göre final turnuvasında 32 farklı millî takım, ev sahibi olarak belirlenen ülke veya ülkelerde bir ay boyunca mücadele ederler. Turnuva, grup aşaması ve devamında uygulanan eleme aşaması olmak üzere iki aşamadan oluşur.[40]
Grup aşamasında öncelikle her grupta dörder takımın yer aldığı sekiz grup oluşturulur. Grupların oluşturulma aşamasında dört torba belirlenir. Ev sahibi takım ve FIFA Dünya Sıralaması'ndaki en iyi yedi takım seri başı olarak birinci torbada yer alır.[41] Diğer takımlar ise kalan üç torbaya yer aldıkları konfederasyona göre yerleştirilir. 1998'den beri ikiden fazla Avrupa takımının ve aynı konfederasyondan birden fazla takımın aynı grupta yer alması kısıtlanmıştır.[42] Grup aşamasında lig usulü turnuva sistemi uygulanarak her takım grubundaki diğer takımlarla birer maç yapar. Her grupta toplam altı maç oynanır. Her bir gruptaki son iki maç, dört takım arasındaki adaletin sağlanması için 1986 Dünya Kupası'ndan beri aynı zamanda başlar. 1994'ten beri kazanan takıma üç puan, beraberliğe bir puan verilir, kaybeden ise puan kazanamaz (öncesinde, kazanan takıma iki puan verilmekteydi). Sıralamayı belirlemek için öncelikle alınan puanlara bakılır. Gruplarında ilk iki sırayı alan takımlar eleme aşamasına yükselirler.
Grup maçlarından sonra takımlar arasındaki sıralama, sırasıyla şu kriterlere göre yapılmaktadır:[43]
- Grup maçlarında alınan puan
- Grup maçlarındaki gol farkı
- Grup maçlarında atılan gol sayısı
- Eğer birden fazla takım yukarıdaki kriterlerin üçünde de birbirlerine üstünlük sağlayamamışsa aşağıdaki kriterlere bakılır:
- Bu takımların aralarında oynadıkları maçlarda aldıkları puan
- Bu takımların aralarında oynadıkları maçlardaki gol farkı
- Bu takımların aralarında oynadıkları maçlarda attıkları gol sayısı
- Fair play puanı (sarı kart 1, iki sarıdan kırmızı kart 3, direkt kırmızı kart 4 ve sarı + kırmızı kart 5 ceza puanı)
- Eğer bu kriterler sonrasında da üstünlük sağlanamadıysa sıralama kura ile belirlenir
Eleme aşamasında tek maçlı eliminasyon sistemi uygulanarak her takım rakibiyle birer maç yapar. 90 dakika sonunda eşitlik bozulmamışsa, galip gelen takımı belirlemek için önce uzatma süresi oynanır, eşitliğin devamı durumunda ise penaltı vuruşlarına geçilir. Son 16 turunda (veya diğer adıyla ikinci tur) grup birincileriyle diğer grupların ikincileri eşleşir. Bu turu çeyrek finaller, yarı finaller, yarı finallerin kaybedenleri arasındaki üçüncülük maçı ve final takip eder.[40]
Ev sahipleri
Seçim aşaması
İlk Dünya Kupası'nın ev sahipleri FIFA kongrelerinde belirlenmekteydi. O dönemlerde Avrupa ile Güney Amerika arasının gemiyle ancak üç haftada alınabilmesi nedeniyle Dünya Kupası'nın düzenlenmeye başladığı ilk zamanlarda ev sahipleri seçimleri tartışma yaratmış, Uruguay'da düzenlenmesine karar verilen ilk Dünya Kupası'na Avrupa'dan sadece dört takım katılmıştı.[44] Sonraki iki Dünya Kupası ise Avrupa'da düzenlendi. 1934'te İtalya'da düzenlenen Dünya Kupası'nın ardından 1938'in de Fransa'da düzenlenmesi kararı turnuvanın ev sahipliğinin iki kıta arasında sırayla yapılmasını isteyen Güney Amerika ülkeleri tarafından tepkiyle karşılandı. Bu nedenle Arjantin ve Uruguay 1938 Dünya Kupası'nı boykot ederek turnuvaya katılmadı.[45]
FIFA, gelecekteki boykot ve tartışmaları önlemek için 1958 Dünya Kupası'ndan 1998 Dünya Kupası'na kadar Amerika ve Avrupa ülkelerinin sırayla ev sahipliği yaptığı bir sistem uyguladı. 2002 Dünya Kupası'nı ise Güney Kore ve Japonya'nın ortaklaşa düzenlemesine karar verildi. Bu turnuva Asya'da düzenlenen ve iki ülkenin birden ev sahipliğini yaptığı ilk turnuva oldu.[46] Güney Afrika, 2010 FIFA Dünya Kupası'na ev sahipliğini yaparak Afrika kıtasında turnuvaya ev sahipliği yapan ilk ülke oldu. 2014 Dünya Kupası'nın Brezilya'da düzenlenmesiyle 1978'den sonra ilk kez bir Güney Amerika ülkesi organizasyona ev sahipliği yaptı ve ilk defa üst üste iki turnuva Avrupa'da düzenlenmemiş oldu.[47]
Günümüzde ev sahipleri FIFA Yönetim Kurulunda yapılan oylama sonucunda belirlenmektedir. Oylamada, aday sayısının bir eksiği kadar tur gerçekleştirilir. İlk turda oylamaya tüm adaylar girer, sonrasında her turda en az oyu alan adaylar elenir ve sonda iki aday kalana kadar turlar devam eder. Son turda iki adayın oylarının eşit çıkması durumunda kararı FIFA başkanının verdiği oy belirler. FIFA her adaylık süreci öncesinde aday ülkelerin ev sahipliği için sahip olması ve yapması gereken şartları açıklar. Adaylık başvurusu için verilen sürenin dolmasının ardından FIFA müfettişleri aday ülkelere giderek gerekli şartların sağlanıp sağlanmadığını inceler. Dünya Kupası'nın ev sahibi genelde turnuvadan 6-7 sene önce belirlenir. Ancak birden fazla turnuvanın aynı anda açıklandığı da olmuştur. 2010 yılında 2018 Dünya Kupası ve 2022 Dünya Kupası'nın sırasıyla Rusya ve Katar'da düzenleneceği açıklanmıştır.[48]
2010 ve 2014 Dünya Kupası'nın hangi konfederasyona bağlı ülkelerce düzenleneceği FIFA tarafından önceden belirlenmişti. Adaylık süreci başlamadan önce 2010'un Afrika, 2014'ün ise Güney Amerika'da düzenleneceği açıklanmış ve bu turnuvalara sadece bu konfederasyonlara bağlı ülkeler aday olabilmişti. Bu politikanın uygulanmasına 2006 Dünya Kupası adaylığı oylamasında Almanya'nın Güney Afrika'yı geçmesinin ardından karar verilmişti. Daha sonra bu uygulamaya 2018'deki turnuvanın adaylık sürecinde de devam edildi ve ev sahipliğine sadece Avrupa ülkeleri aday oldu.[49] 2022'deki turnuva için ise Avrupa ve Güney Amerika ülkeleri hariç tüm ülkelerin aday olma şansı vardı.[50]
Ev sahiplerinin performansları
.jpg)
Şampiyon olan sekiz takımdan altısı kendi evinde şampiyon olmayı başardı. Şampiyon takımlardan Brezilya ve İspanya ise kendi evinde şampiyonluk yaşayamadı. Brezilya, ev sahipliğini yaptığı 1950'de, son maçta Uruguay'a kaybederek ikinci oldu, 2014'te ise yarı finalde Almanya'ya yenilerek elendi. İspanya, ev sahipliğini yaptığı 1982'de ikinci turda elendi. İngiltere (1966) ve Fransa (1998) kazandığı tek şampiyonluğu kendi evinde kazandı. Uruguay (1930), İtalya (1934) ve Arjantin (1978) ilk şampiyonluğunu kendi evinde kazandı ve daha sonra tekrar şampiyon olmayı başardı. Almanya (1974) ise ikinci şampiyonluğunu kendi evinde kazandı.
Turnuvaya ev sahipliği yapan diğer ülkelerden İsveç (1958 finalisti), Şili (1962 üçüncüsü), Güney Kore (2002 dördüncüsü), Meksika (1970 ve 1986 çeyrek finalisti) ve Rusya (2018 çeyrek finalisti) ev sahipliğini yaptığı turnuvada ilk turu geçmeyi başardı. Şimdiye kadar sadece Güney Afrika (2010) ev sahibi olduğu turnuvada ilk turda elendi.
Yayın ve tanıtım
Televizyon yayını
Televizyonda yayınlanan ilk Dünya Kupası 1954 Dünya Kupası, renkli olarak yayınlanan ise 1970 Dünya Kupası'ydı.[51] FIFA tarafından hazırlanan rapora göre 2006 Dünya Kupası'nın tüm maçlarını televizyon aracılığıyla kümülatif olarak 26,29 milyardan fazla kişi izlemişti.[52] Yine rapora göre 2006 Dünya Kupası'nda takımların gruplara dağıtıldığı kura çekimini 300 milyon, final maçını ise 715,1 milyon kişi izlemişti.[53] Kurumun diğer bir raporunda, 2010 FIFA Dünya Kupası'ndaki maçları televizyondan en az 1 dakika izleyen kişi sayısı 3,2 milyarı, 20 dakikanın üzerinde izleyen kişi sayısı ise 2,2 milyarı aşmıştı.[54] 2014 Dünya Kupası'nı televizyondan izleyen kişi sayısının da son turnuvayı geçtiği açıklandı.[55]
Toplar
İlk Dünya Kupası finalinde her iki takım da kendi topunu getirdi ve maçın kendi topuyla oynanmasını istedi. Bunun üzerine maçın ilk yarısında Arjantin'in, ikinci yarısında ise Uruguay'ın getirdiği top kullanıldı. Bu tarihten sonraki turnuvalarda oynanan tüm maçlarda aynı model top kullanılmaya başlandı. 1934'te İtalya'da üretilen Federale 102, 1938'de Fransa'da üretilen Allen, 1950'de Brezilya'da üretilen Super Duplo T kullanıldı. 1954'teki Swiss WC Match Ball model top, FIFA tarafından belirlenen boyutu ve ağırlığı standartlarına göre Dünya Kupası'nda kullanılan ilk toptu. 1958'de FIFA, Stockholm'de test ettiği yüz kadar topun arasından Top Star'ı seçti. 1962'de Mr. Crack, 1964'te Slazenger Challenge 4-Star'ın kullanılması sonrasında Dünya Kupası'nda kullanılan toplar Adidas tarafından üretilmeye başlandı ve her turnuva için ayrı bir top tasarlandı. 1970'te Telstar, 1974'te Telstar Durlast, 1978'de Tango, 1982'de Tango España, 1986'da Azteca, 1990'de Tango Etrusco Unico, 1994'te Questra, 1998'de Tricolore, 2002'de Fevernova, 2006'da Teamgeist (finalde Teamgeist Berlin), 2010'da Jabulani (finalde Jo'bulani), 2014'te Brazuca (finalde Brazuca Final Rio), 2018'de Adidas Telstar 18 (eleme aşamasında Telstar Meçta) model top kullanıldı.[56][57][58] 2022'de Adidas Al Rihla Pro top kullanılıyor.[59]
Semboller
FIFA Dünya Kupası için ilk maskot 1966 Dünya Kupası'nda tanıtıldı. Üzerinde Birleşik Krallık bayrağı bulunan bir tişört giyen aslan olan bu maskotun adı World Cup Willie idi.[60] 1970 Dünya Kupası'nın maskotu Juanito, ev sahibi Meksika'nın forması ile ülkenin sembollerinden olan ve üzerinde "MEXICO 70" yazan bir sombrero giyen bir çocuktu.[61] 1974'te, üzerlerinde turnuvayı temsilen sırasıyla "WM" (Almancada Dünya Kupası anlamına gelen Weltmeisterschaft'ın kısaltması) ve "74" yazılı Almanya forması giyen Tip ve Tap adlı iki çocuk maskot olarak kullanıldı.[61] Üzerinde "ARGENTINA '78" yazan şapka, fular, kırbaç ve Arjantin forması bulunan bir gaucho'yu temsil eden çocuk olan Gauchito, Arjantin'deki 1978 Dünya Kupası'nın maskotuydu.[61] Ev sahibi İspanya'da yetişen tipik meyvelerden olan ve ülkenin formasını giyen bir portakal olan Naranjito 1982'deki maskot olarak kullanıldı.[61] 1982'de, ev sahibi Meksika mutfağının tipik biberlerinden jalapeño Pique adıyla maskot olarak seçilmiş, sombrero giydirilmiş ve bıyık eklenmişti.[61] 1990 Dünya Kupası'nın maskotu, İtalya bayrağının renklerinden oluşan Ciao adlı bir çöp adamdı.[61] Üzerinde "USA 94" yazan bir Amerika Birleşik Devletleri forması giyen Striker adlı köpek, 1994 Dünya Kupası'nın maskotu olarak kullanıldı.[61] Göğsünde "FRANCE 98" yazan ve ev sahibi Fransa'nın bayrağında yer alan lacivert bir giysi giyen Footix adlı ülkenin ulusal sembollerinden horoz, 1998 Dünya Kupası maskotu olarak belirlendi.[61] 2002'de; Ato, Kaz ve Nik adlarını taşıyan sırasıyla turuncu, mor ve mavi renklerdeki bilgisayarla üretilen üç maskot vardı.[61] Üzerinde "06" yazan Almanya forması giyen Goleo adlı Almanya'nın ulusal sembollerinden olan aslan ile Pille adlı konuşan bir futbol topu, 2006 Dünya Kupası'nın maskotlarıydı.[61] "South Africa 2010" yazılı beyaz tişört giyen, Güney Afrika formasını temsilen yeşil şort giyen ve yeşil saçları olan, yine formayı temsilen sarı renkteki Zakumi adlı ülkedeki yaygın hayvanlardan biri olan leopar, 2010 FIFA Dünya Kupası'nın maskotu oldu.[61] 2014'te, "Brasil 2014" yazılı beyaz bir tişört ile Brezilya bayrağındaki renklerden olan yeşil bir şort giyen, yalnızca Brezilya'da yaşayan Brezilya üç kemerli armadillosu türündeki Fuleco maskot olarak belirlendi.[62] 2018 Dünya Kupası için ise; gövdesi beyaz, kolları mavi renkte olan ve gövde kısmında "Russia 2018" yazılı bir tişört ile kırmızı renkte bir şort giyen; turuncu çerçeveli bir gözlük takan; kahverengi ve beyaz renklere sahip bir Avrasya kurdu (Canis lupus lupus) olan Zabivaka (Rusçada "golcü") maskot olarak kullanıldı.[63] 2022 Dünya Kupası'nın resmi maskotu "La'eeb" oldu.
Dünya Kupası'nda şampiyonluk yaşayan her takım, formasındaki armasının üzerinde bir yıldız koymaktadır. İstisnai olarak Uruguay, iki Dünya Kupası şampiyonluğuna ek olarak FIFA tarafından organize edilen 1924 ve 1928 Yaz Olimpiyatları'ndaki futbol müsabakalarında elde ettiği şampiyonlukları temsilen armasının üzerinde iki yıldız daha bulundurmaktadır.[64] Diğer yandan 1962 ve sonrasındaki Dünya Kupası turnuvalarında bir veya birden fazla şarkı, organizasyonların şarkıları olarak benimsenmiş ve kullanılmıştır.[65][66]
Seyirciler
_1994_02.jpg)
FIFA Dünya Kupası tarihindeki toplam seyirci sayısı, Brezilya'daki 1950 Dünya Kupası'nda ilk defa 1 milyonu geçti. Takım sayısının, dolayısıyla maç sayısının da artması sonrasında İspanya'daki 1982 Dünya Kupası ile birlikte toplam seyirci sayısı 2 milyonu buldu. Amerika Birleşik Devletleri'nin ev sahipliğindeki 1994 Dünya Kupası, toplam maçlar bakımından sonrasındaki turnuvalardan geride kalsa da toplamda 3.587.538 seyirciyle en çok izlenen Dünya Kupası konumundadır. Maç başına ortalama seyirci bakımından en yüksek ortalama da 68.991 seyirciyle bu turnuvada bulunur.
FIFA tarafından sunulan resmî sayılara göre turnuvalarda elde edilen seyirci verileri şu şekildedir:[67]
| Yıl | Ev sahibi | Kıta | Stadyum/ şehir |
Toplam seyirci |
Maç | Ortalama seyirci |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1930 |  Uruguay | Güney Amerika | 3 / 1 | 590.549 | 18 | 32.808 |
| 1934 |  İtalya | Avrupa | 8 / 8 | 363.000 | 17 | 21.353 |
| 1938 |  Fransa | Avrupa | 10 / 10 | 375.700 | 18 | 20.872 |
| 1950 | Brezilya | Güney Amerika | 6 / 6 | 1.045.246 | 22 | 47.511 |
| 1954 |  İsviçre | Avrupa | 6 / 6 | 768.607 | 26 | 29.562 |
| 1958 |  İsveç | Avrupa | 12 / 12 | 819.810 | 35 | 23.423 |
| 1962 |  Şili | Güney Amerika | 4 / 4 | 893.172 | 32 | 27.912 |
| 1966 |  İngiltere | Avrupa | 8 / 7 | 1.563.135 | 32 | 48.848 |
| 1970 |  Meksika | Kuzey Amerika | 5 / 5 | 1.603.975 | 32 | 50.124 |
| 1974 |  Batı Almanya | Avrupa | 9 / 9 | 1.865.753 | 38 | 49.099 |
| 1978 |  Arjantin | Güney Amerika | 6 / 5 | 1.545.791 | 38 | 40.679 |
| 1982 |  İspanya | Avrupa | 17 / 14 | 2.109.723 | 52 | 40.572 |
| 1986 | Meksika | Kuzey Amerika | 12 / 11 | 2.394.031 | 52 | 46.039 |
| 1990 |  İtalya | Avrupa | 12 / 12 | 2.516.215 | 52 | 48.389 |
| 1994 |  ABD | Kuzey Amerika | 9 / 9 | 3.587.538 | 52 | 68.991 |
| 1998 | Fransa | Avrupa | 10 / 10 | 2.785.100 | 64 | 43.517 |
| 2002 |  Japonya & Güney Kore | Asya | 10 / 10 10 / 10 | 2.705.197 | 64 | 42.269 |
| 2006 | Almanya | Avrupa | 12 / 12 | 3.359.439 | 64 | 52.491 |
| 2010 |  Güney Afrika | Afrika | 10 / 9 | 3.178.856 | 64 | 49.670 |
| 2014 | Brezilya | Güney Amerika | 12 / 12 | 3.429.873 | 64 | 53.592 |
| 2018 |  Rusya | Avrupa | 12 / 11 | 3.031.768 | 64 | 47.371 |
| 2022 |  Katar | Asya | 8 / 5 | 5.031.543 | 64 | 78.617 |
| 2026 |  ABD Kanada Meksika |
Kuzey Amerika | 16 / 16 | 104 |
- Yeşil arka plan rekorları gösterir.
Sonuçlar
Final ve üçüncülük maçları
- uz.: Uzatma süresi
- pen.: Penaltı vuruşları
İlk dörtte yer alan takımlar
| Ülke | Şampiyonluk | İkincilik | Üçüncülük | Dördüncülük | İlk 4 sırada tamamlama |
İlk 3 sırada tamamlama |
İlk 2 sırada tamamlama |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
Brezilya |
5 (1958, 1962, 1970, 1994, 2002) | 2 (1950*, 1998) | 2 (1938, 1978) | 2 (1974, 2014*) | 11 | 9 | 7 |
 Almanya^ |
4 (1954, 1974*, 1990, 2014) | 4 (1966, 1982, 1986, 2002) | 4 (1934, 1970, 2006*, 2010) | 1 (1958) | 13 | 12 | 8 |
 İtalya |
4 (1934*, 1938, 1982, 2006) | 2 (1970, 1994) | 1 (1990*) | 1 (1978) | 8 | 7 | 6 |
| Arjantin |
3 (1978*, 1986, 2022) | 3 (1930, 1990, 2014) | - | - | 6 | 6 | 6 |
 Fransa |
2 (1998*, 2018) | 2 (2006, 2022) | 2 (1958, 1986) | 1 (1982) | 7 | 6 | 4 |
 Uruguay |
2 (1930*, 1950) | - | - | 3 (1954, 1970, 2010) | 5 | 2 | 2 |
 İngiltere |
1 (1966*) | - | - | 2 (1990, 2018) | 2 | 1 | 1 |
 İspanya |
1 (2010) | - | - | 1 (1950) | 2 | 1 | 1 |
 Hollanda |
- | 3 (1974, 1978, 2010) | 1 (2014) | 1 (1998) | 5 | 4 | 3 |
 Çekoslovakya# |
- | 2 (1934, 1962) | - | - | 2 | 2 | 2 |
 Macaristan |
- | 2 (1938, 1954) | - | - | 2 | 2 | 2 |
 İsveç |
- | 1 (1958*) | 2 (1950, 1994) | 1 (1938) | 4 | 3 | 1 |
 Hırvatistan |
- | 1 (2018) | 2 (1998, 2022) | - | 3 | 3 | 1 |
 Polonya |
- | - | 2 (1974, 1982) | - | 2 | 2 | - |
 Avusturya |
- | - | 1 (1954) | 1 (1934) | 2 | 1 | - |
 Portekiz |
- | - | 1 (1966) | 1 (2006) | 2 | 1 | - |
 Belçika |
- | - | 1 (2018) | 1 (1986) | 2 | 1 | - |
| ABD |
- | - | 1 (1930) | - | 1 | 1 | - |
 Şili |
- | - | 1 (1962*) | - | 1 | 1 | - |
 Türkiye |
- | - | 1 (2002) | - | 1 | 1 | - |
 Yugoslavya# |
- | - | - | 2 (1930, 1962) | 2 | - | - |
 Sovyetler Birliği# |
- | - | - | 1 (1966) | 1 | - | - |
 Bulgaristan |
- | - | - | 1 (1994) | 1 | - | - |
 Güney Kore |
- | - | - | 1 (2002*) | 1 | - | - |
 Fas |
- | - | - | 1 (2022) | 1 | - | - |
- * = Ev sahibi
- ^ = 1954-1990 yılları arasında Batı Almanya adıyla.
- # = Sonraki yıllarda iki veya daha fazla millî takıma bölünenler.
Ödüller
Dünya Kupası sonunda takım ve oyunculara gösterdikleri performans ve başarılar dolayısıyla çeşitli ödüller verilir. Hâlen verilmekte olan altı ödül vardır:[68]
- Altın Top, medya mensuplarının oylarıyla turnuvanın en iyi oyuncusu seçilen isme verilen ödüldür. İlk kez 1982'de verilmiştir. Oylama sonunda ikinci sırayı alana Gümüş Top, üçüncü sırayı alana ise Bronz Top ödülü verilir.
- Altın Ayakkabı, turnuvanın gol kralına verilen ödüldür. İlk kez 1982'de verilmiştir, fakat retrospektif olarak 1930'dan beri tüm turnuvalarda uygulanmıştır.
- Altın Eldiven (eski adı Yaşin Ödülü), FIFA Teknik Çalışma Grubu tarafından turnuvanın en iyi kalecisi seçilen isme verilen ödüldür. İlk kez 1994'te verilmiştir.
- En İyi Genç Oyuncu Ödülü, FIFA Teknik Çalışma Grubu tarafından turnuvanın 21 yaş altı en iyi oyuncusu seçilen isme verilen ödüldür. İlk kez 2006'da verilmiştir.
- FIFA Fair Play Ödülü, FIFA Fair Play Komitesi tarafından belirlenen puan sistemi ve kriterlere göre en centilmen takım olarak belirlenen takıma verilen ödüldür. İlk kez 1978'de verilmiştir.
- Turnuva Takımı, turnuvanın en iyi oyuncularıyla oluşturulan takımdır. 1998'den beri resmî olarak duyurulmaktadır.
En Eğlendirici Takım, oyuna pozitif olarak yaklaşan ve halkı en çok eğlendiren takıma 1994-2006 yılları arasında verilen ödüldür.
İstatistikler ve rekorlar
Ülkeler
Günümüze kadar düzenlenen tüm Dünya Kupası turnuvalarında şampiyon olan takımlar Avrupa veya Güney Amerika'dan çıktı. FIFA, zaman içerisinde dağılan ülkelerin ardıllarını da tek bir ülkeymiş gibi kabul ettiğinden şu ana kadar FIFA Dünya Kupası'nda 80 farklı takım mücadele etti. Ardıl takımlar ayrı birer takım olarak kabul edildiğinde bu sayı 84'e ulaşmaktadır. 22 turnuvanın tamamına da katılan tek takım olan Brezilya, aynı zamanda kazandığı beş şampiyonlukla en çok şampiyon olan takım konumundadır. 20 turnuvaya katılarak bu alanda ikinci sırada olan Almanya ile 18 turnuvaya katılan İtalya, aynı zamanda dörder şampiyonlukla Brezilya'nın ardından en başarılı takımlardır.Arjantin üç sefer, Uruguay ve Fransa iki, İngiltere ve İspanya ise birer şampiyonluk kazanmıştır. Diğer taraftan yalnızca Brezilya ve Almanya hem kendi kıtalarında hem de kendi kıtaları dışında şampiyon olmayı başarırken hem kendi ülkesindeki turnuvada hem de başka kıtada şampiyon olan tek takım Almanya'dır.[69]
Günümüze kadar 43 farklı takım, herhangi bir Dünya Kupası organizasyonunda en iyi sekiz takım arasında yer almıştır. Katıldığı 20 turnuvanın 17'sinde en iyi sekiz takım arasında yer alan Almanya ile katıldığı 22 turnuvanın 17'sinde bu başarıyı elde eden Brezilya bu alandaki liderliği paylaşmaktadır.[69]
Dünya Kupası tarihinde her kıtasal konfederasyondan katılım oldu. Turnuvalarda toplam 489 takım katılımı gerçekleşirken bu katılımların 258'ini UEFA, 89'unu CONMEBOL, 49'unu CAF, 46'sını CONCACAF, 43'ünü AFC, 4'ünü ise OFC üyesi takımlar gerçekleştirdi. İlk organizasyonda üç konfederasyon; CONCACAF, CONMEBOL ve UEFA'dan katılım olmuştu. CAF üyesi bir takımın ilk katılımı 1934'te, AFC üyesi bir takımın ilk katılımı 1950'de, OFC üyesi bir ülkenin ilk katılımı ise 1974'te gerçekleşti. Son 8 arasına hiçbir OFC üyesi takım kalmayı başaramazken son 4 takım arasına ise sadece 1 CAF üyesi takım kalabildi. Yalnızca UEFA ve CONMEBOL üyesi takımların yükselebildiği finalde 29 kez UEFA, 15 kez CONMEBOL takımı yer aldı. 12 turnuvada şampiyon takım UEFA'dan, 10 turnuvada ise CONMEBOL'dan çıktı.[69]
Dünya Kupası tarihindeki en farklı maç 15 Haziran 1982'de, Macaristan'ın El Salvador'u 10-1 yenmesiyle elde edildi.[70] 26 Haziran 1954'teki 7-5 sona eren Avusturya-İsviçre maçı ise en gollü maç oldu.[71] Dünya Kupası'nda 114 maçla en çok maça çıkan, 76 galibiyetle en çok galibiyet alan ve 224 golle en çok gol atan takım Brezilya'dır.[69]
Futbolcular
Dünya Kupası tarihindeki ilk gol, ilk turnuvanın açılış maçı olan Fransa-Meksika karşılaşmasında Fransız Lucien Laurent'dan geldi. Dünya Kupası'nda en çok gol atan isim 2002 ile 2014 yılları arasında toplam 16 gol atan Alman Miroslav Klose'dir. 1998-2006 arasında toplam 15 gol atan Brezilyalı Ronaldo ikinci, 1970-1974 arasında Batı Almanya formasıyla 14 gol kaydeden Gerd Müller ise üçüncü sıradadır. En golcü dördüncü isim olan Fransız futbolcu Just Fontaine ayrıca bir Dünya Kupası'nda en çok gol atan isimdir, attığı 13 golü de 1958 Dünya Kupası'nda atmıştır.[72] 1994'te Kamerun karşısında beş gol atan Rus Oleg Salenko bir maçta en çok gol atan oyuncu,[73] aynı maçta Kamerun adına bir gol kaydeden Roger Milla ise 42 yıl 39 günle turnuva tarihinde gol atan en yaşlı oyuncu oldu.[74] Dünya Kupası'nda atılan en hızlı gol 2002 yılında üçüncülük maçında Hakan Şükür tarafından Türkiye adına Güney Kore'ye karşı maçın 10,8. saniyesinde atılmıştı.[75]
En çok Dünya Kupası'nda oynama rekorunu 1950-1966 arasında oynayan Meksikalı Antonio Carbajal ve 1982-1998 arasında oynayan Alman futbolcu Lothar Matthäus paylaşmaktadır. Bu iki isim beş farklı turnuvada forma giymiştir.[76] Lionel Messi, oynadığı 26 maçla en çok Dünya Kupası maçına çıkan futbolcudur.[77] Mısırlı İsam el-Hazari 2018'de 45 yıl 161 günlükken oynadığı maçla en yaşlı oyuncu,[78] Kuzey İrlandalı Norman Whiteside 17 yıl 41 günlükken 1982'de oynadığı maçla en genç oyuncu konumundadır.[79] Batı Almanya adına Franz Beckenbauer 1966, 1970 ve 1974'te üç kere All-Star Takımında yer almıştır ve bu alandaki tek isimdir.
Brezilyalı Pelé üç şampiyonlukla en çok şampiyonluk yaşayan, aynı ülke forması giyen Cafu da üç Dünya Kupası finalinde oynayan tek futbolcudur.[80] 20 futbolcu ise iki şampiyonluk madalyasına sahiptir. Altı futbolcu ise üç farklı Dünya Kupası madalyasına (şampiyonluk, ikincilik, üçüncülük) sahiptir; bu altı isimden Franz Beckenbauer'in de dâhil olduğu beşi 1966-1974 arasında Batı Almanya kadrosunda yer alan isimlerken diğer isim; 1982, 1990 ve 1994 kadrosunda yer alan İtalyan Franco Baresi'dir.
En golcü futbolcular
Dünya Kupası tarihinde 10 ve daha çok gol atan oyuncular şu şekildedir:[81]
| Sıra | Ülkesi | Oyuncu | Kupalar | Gol | Maç | % |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Almanya |
Miroslav Klose | 2002, 2006, 2010, 2014 | 16 | 21 | 0.76 |
| 2 | Brezilya |
Ronaldo | 1994, 1998, 2002, 2006 | 15 | 19 | 0.79 |
| 3 | Almanya |
Gerd Müller | 1970, 1974 | 14 | 13 | 1.08 |
| 4 | Fransa |
Just Fontaine | 1958 | 13 | 6 | 2.17 |
| Arjantin |
Lionel Messi | 2006, 2010, 2014, 2018, 2022 | 13 | 26 | 0.50 | |
| 6 | Fransa |
Kylian Mbappé | 2018, 2022 | 12 | 14 | 0.86 |
| Brezilya |
Pelé | 1958, 1962, 1966, 1970 | 12 | 14 | 0.86 | |
| 8 |  Macaristan |
Sándor Kocsis | 1954 | 11 | 5 | 2.2 |
| Almanya |
Jürgen Klinsmann | 1990, 1994, 1998 | 11 | 17 | 0.65 | |
| 10 | Almanya |
Helmut Rahn | 1954, 1958 | 10 | 10 | 1 |
| Almanya |
Thomas Müller | 2010, 2014, 2018 | 10 | 15 | 0.83 | |
| Arjantin |
Gabriel Batistuta | 1994, 1998, 2002 | 10 | 12 | 0.83 | |
| İngiltere |
Gary Lineker | 1986, 1990 | 10 | 12 | 0.83 | |
 Peru |
Teófilo Cubillas | 1970, 1978, 1982 | 10 | 13 | 0.77 | |
 Polonya |
Grzegorz Lato | 1974, 1978, 1982 | 10 | 20 | 0.5 |
Teknik direktörler
1934 ve 1938'de İtalya ile birer şampiyonluk yaşayan Vittorio Pozzo, iki Dünya Kupası şampiyonluğu yaşayan tek teknik direktördür.[82] Brezilyalı Mário Zagallo 1958 ve 1962'de futbolcu, 1970'te Brezilya teknik direktörü, 1994'te ise Brezilya yardımcı antrenörü olarak dört farklı turnuvada Dünya Kupası şampiyonluğu yaşayarak en çok şampiyon olan isimdir.[83] Alman Franz Beckenbauer ise 1974'te futbolcu, 1990'da ise teknik direktör olarak kupayı kazanan ikinci kişi konumundadır.[84] Brezilyalı teknik direktör Carlos Alberto Parreira beş farklı takımla altı farklı turnuvaya katılırken[85] Sırp Bora Milutinović de beş turnuvada beş farklı takımın teknik direktörlüğünü yaptı.[86] Arjantinli Juan José Tramutola 27 yıl 267 günlükken çıktığı 1930'daki maçla turnuva tarihinin en genç,[87] Alman Otto Rehhagel ise 71 yıl 317 günlükken 2010'da çıktığı maçla en yaşlı teknik direktör oldu.[88]
Popüler kültüre etkileri
1954 Dünya Kupası'ndan itibaren her turnuva için FIFA tarafından resmî bir belgesel film yayınlanmaktadır.[89][90] Bunun yanında bazı turnuvalar filmlere konu olmuş veya tema olarak işlenmiştir. 2003 yapımı Alman filmi Das Wunder von Bern, 1954 Dünya Kupası finalinde Batı Almanya'nın kazanarak şampiyonluğa ulaşmasını konu alır.[19] 2005 yapımı Amerikan filmi The Game of Their Lives, Amerika Birleşik Devletleri'nin 1950 Dünya Kupası'nda İngiltere'yi 1-0 yendiği maçın hikâyesini işler.[91] Bunların yanında Karavan (The Van, 1996),[92] Phörpa (1999),[93] Les collègues (1999),[94] Sixty Six (2006)[95] ve Africa United (2010)[96] filmlerinde de Dünya Kupası temaları kullanılmıştır.
FIFA Dünya Kupası'nı konu alan ilk video oyunu 1986'da World Cup Carnival adıyla yayımlanan 1986 Dünya Kupası temalı oyundu.[97] 1990 Dünya Kupası'nı konu alan World Championship Soccer (Avrupa'da World Cup Italia '90 adıyla yayımlandı) 1989'da piyasaya sürüldü.[98] 1994 Dünya Kupası temalı World Cup USA '94 turnuvayla aynı yıl satışa sunuldu.[99] 1998 Dünya Kupası'yla birlikte FIFA Dünya Kupası video oyunları EA Sports tarafından geliştirilmeye başlandı ve sırasıyla World Cup 98,[100] 2002 FIFA World Cup,[101] 2006 FIFA World Cup,[102] 2010 FIFA World Cup South Africa[103] ve 2014 FIFA World Cup Brazil[104] turnuvalarla aynı yıl içerisinde çıkarıldı. Bu oyunlara ek olarak diğer modlara ilaveten bir Dünya Kupası modu içeren ve 1997'de yayımlanan FIFA: Road to World Cup 98[105] ile yalnızca 2006 Dünya Kupası'nın UEFA elemelerini içeren FIFA 06: Road to FIFA World Cup da EA Sports tarafından yayımlanmıştı.[106]
Ayrıca bakınız
Notlar
- 1930'da yarı finalde kaybeden ABD ve Yugoslavya arasında üçüncülük maçı oynanmadı. FIFA bu iki takımın turnuvadaki sonuçlarına bakarak ABD'yi üçüncü, Yugoslavya'yı ise dördüncü olarak kabul etmiştir.
- Avusturya'nın Almanya tarafından ilhak edilmesi sebebiyle turnuvadan çekilmesiyle birlikte turnuvada 15 takım mücadele etti.
- 1950'deki turnuvada resmi olarak final maçı oynanmadı. Turnuvada ilk kez şampiyonun grup aşamasıyla belirlendiği bir sistem uygulandı. İlk grup aşamasını geçen dört takım (Uruguay, Brezilya, İsveç ve İspanya) final grubunda karşılaştılar. Tesadüfen son maçlar öncesine grupta ilk iki sırada yer alan takımlar olan Brezilya ve Uruguay son maçta karşılaştı. Beraberliğin Brezilya'ya yettiği maçta 2-1 kazanan Uruguay Brezilya'yı geçerek şampiyon oldu. Böylece bu iki takımın oynadığı maç da 1950 Dünya Kupası'nın de facto finali olmuş oldu. Aynı şekilde grupta son iki sırada yer alan İsveç ve İspanya'nın karşılaştığı ve İsveç'İn 3-1 kazandığı son hafta maçı da üçüncülük maçı gibi sayıldı.
- Turnuvaya katılmaya hak kazanan İskoçya ve Türkiye'nin kura çekimi öncesinde turnuvadan çekilmesi, sonradan davet edilen Fransa ile elemeleri geçmiş olan Hindistan'ın ise kura çekimi sonrasında turnuvadan çekilmesi sebebiyle 1950 Dünya Kupası 13 takımın katılımıyla gerçekleştirildi.
Kaynakça
Dış bağlantılar
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
