Ermeni Yaylası
Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Ermeni Yaylası veya Ermeni Yaylaları (Ermenice: Հայկական լեռնաշխարհ), Batı Asya'nın kuzey kesimini oluşturan üç yayladan biridir. Bu yaylalardan en merkezde yer alanıdır ve en fazla yüksekliğe sahip olanıdır.[1] Batıda Anadolu Yarımadası ile doğuda İran Yaylası ile komşudur. Yaklaşık 400,000 km²'lik bir alana sahip olup[2] en yüksek zirvesi 5,137 metrelik yüksekliği ile Ağrı Dağı'dır.
 | |
 | |
| En yüksek noktası | |
|---|---|
| Yükseklik | 5.137 m (16.853 ft 8 in) |
| Koordinatlar | 39°42′K 44°18′D |
"Ermeni Platosu" ifadesi, 1808'de Fransızcada ("plateau d'Arménie"),[3] 1814'te İngilizcede ("Armenian highlands")[4] ve 1817'de Almancada ("Armenisches Hochland") kullanıldı.[5]
Tarihçe
Özetle
Bakış açısı
Ermenilerin bölgeye yerleşmesinden önce Ermeni Yaylası'nda yer alan bölgeler yerli Anadolulular tarafından farklı isimlerle anılmıştır. Sivas, Tokat ve Amasya'nın bulunduğu bölge Hititler tarafından Yukarı Diyar (Kur Eliti) olarak biliniyordu.[6] Bugün Elazığ ve Bingöl'ün yer aldığı alan ise Hititlerce Išuwa (İşuwa) olarak isimlendirilmiştir.[7] Bölgede Hitit eserlerine ev sahipliği yapan İmikuşağı, Korucutepe, Norşuntepe ve Tepecik gibi önemli kazı alanları mevcuttur.[8] Hititler, kendi krallıklarının doğusunda bulunan ve bugünkü Kuzeydoğu Anadolu'ya denk gelen bölgeyi ise Azzi-Hayaša olarak adlandırır.[9]
Demir Çağı'nda bölgeye hakim olan Urartular ise krallıklarına Biania (Van) kendilerine ise Bianili (Vanlı) demişlerdir.[10] Nairi de Urartuların kendileri için kullandığı isimler arasındadır.[11] Urartu döneminde Van Gölü'ne Nairi Denizi denmekteyken, Iğdır'ın bulunduğu bölgeye Erikua, Erzurum-Kars bölgesine Diauehi, Iğdır'a Luhiuni, Doğubayazıt taraflarına Kurşi, Elazığ-Tunceli bölgesine Şebeterya, Van Gölü'nün kuzeyine Zenzium, Van il merkezine Tuşpa, Siirt'e Karya, Cizre bölgesine Ukki, Bingöl'e Urmeniukini, Ağrı civarına Anaşi, Ermenistan sınırındaki Kars, Ocaklı'nın bulunduğu alana Akhuriani, Batman taraflarına Suhni ve Alzi, Patnos'a Aramili, Kuzeybatı İran'da yer alan Urmiye Gölü çevresine Gilzan ve Gurzan, Hakkari, Yüksekova'ya Kubuşkia ve bugün Ermenistan'ın başkenti olan Erivan'a da Erebuni denmekteydi.[12]
Her ne kadar Urartular Doğu Anadolu topraklarını Biania veya Nairi olarak isimlendirse de güneydeki Semitik komşuları onlar için Uruatri, Uraştu, Urartu ve Ararat gibi isimler kullanmaktaydı.[13] Bu isimler daha sonra Ermeniceye Ararat olarak giriş yapmıştır.
Bölgenin ilk kez Ermenistan adıyla anılması ise M.Ö. 518 yılında rastlar. Bugün kuzeybatı İran sınırları içerisindeki Bisütun'da bulunan ve Ahameniş Kralı I. Darius'un başarılarının anlatıldığı Behistun Kayası üzerinde yer alan Armina ismi tarihte Ermenistan'a verilen ilk referanstır.[14]
Yunanlar tarafından Armenoi şeklinde isimlendirilen Ermeniler ilk başta Ermeni Yaylası'nın sadece Güneybatı bölgesinde bulunmuşlarsa da M.Ö. 6. yüzyılda bölgede dominant hale gelmişler ve Persler tarafından bölgeye Armina (Ermenistan) adının verilmesini sağlamışlardır.[15] Ermeniler ilk kez bir proto-etnik grup olarak bu dönemde tarih sahnesine çıkmış ve ilk Ermeni hanedanlığı olan Orontid Hanedanı bu dönemde bölgeye hakim olmuştur.[16]
Bölge, klasik antik dönemde "Büyük Ermenistan" şeklinde anılmaya başlanmış ve Ermenilerin tarihindeki ana bölgelerden biri hâline gelmiştir. Ermeni Yaylası; Küçük Ermenistan, Sophene ve Kommagene ile birlikte Ermenilerle ilişkili olan dört jeopolitik bölgeden biridir.[17][18]
1040'lardan beri yaylalar çeşitli Türk halklarının ve Safevî Hanedanlığının egemenliği altında olmuştur. 16. yüzyıldan itibaren Safeviler tarafından yönetilen Doğu Ermenistan, 1828'de Rus kontrolüne girmiştir. Yaylalar, Ağrı Dağı'nın bulunduğu Ağrı Vadisi'nden batı ve doğu bölgelerine ayrılır. Geleneksel olarak Batı Ermenistan olarak adlandırılan Ağrı Vadisi'nin batısındaki bölge, bugün Doğu Anadolu Bölgesi'nin bir parçasıdır ve geleneksel olarak Doğu Ermenistan olarak adlandırılan doğu bölgesi, şu anda Küçük Kafkasya olarak bilinir.
Kullanımı
Ermeni Yaylası ifadesi bugün özellikle bazı Avrupalı ve Ermeni jeologlar ve coğrafyacılar tarafından kullanılır.
Bunun yanı sıra, bu terim radikal Ermeni milliyetçileri tarafından da sıklıkla kullanılmaktadır. Aryan üstünlükçüsü bir siyasi grup olan Ermeni Aryan Tarikatı'nın (Հայ Արիական Միաբանության-Armenian Aryan Order) internet sitesinin ana sayfasında bir Ermeni Yaylası haritası bulunur ve altında şu sözler yer alır: "Ermeni Yaylası: Ermenilerin Vatanı, Aryan Uygarlığının Beşiği. Dünya Aryanları, onu özgürleştirin, kendinizi özgürleştirin".[19]
Kaynakça
.svg){kind=small}
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.