Doğum öncesi gelişim

Doğum öncesi gelişim ya da prenatal gelişim, vivipar hayvanların gebeliği sırasında görülen embriyo ve fetüs gelişimidir. Doğum öncesi gelişim döllenme ile başlar. Döllenme embriyonik gelişimin germinal evresinde görülür. Embriyonik gelişimi fetal gelişim takip eder ve nihayetinde doğum gerçekleşir.Embriyonik gelişimin erken safhaları tüm memelilerde aynıdır. Gebelik süresi ve gelişimin geç aşamaları tüm hayvanlar arasında çeşitlilik gösterir.

İnsan gebeliğinde, prenatal gelişime antenatal gelişim de denir. doğum öncesi gelişim, embriyo ve fetusların anne karnındaki gelişim süreçlerini kapsar. Bu süreç, döllenmeden başlayıp doğuma kadar devam eder ve 3 ana döneme ayrılır: zigot dönemi, embriyonik dönem ve fetal dönem.

Zigot dönemi

Zigot dönemi, döllenme ile başlar. 2.Haftaya kadar geçen süreyi kapsar. Sperm ve yumurtanın birleşmesi sonucu zigot adı verilen tek hücreli bir organizma oluşur. Döllenme, fallop tüpünde gerçekleşir. Zigot, bölünerek hızla gelişir ve bu hücrelerin bir kısmı daha sonra farklı organ ve dokuları oluşturacak şekilde farklılaşır.

1. Döllenme: Sperm ve yumurtanın birleşmesi sonucu, genetik bilgi içeren 46 kromozomlu bir zygot oluşur.
2. Bölünme: Zigot, mitoz yoluyla hızla bölünerek 2 hücreli, 4 hücreli, 8 hücreli gibi aşamalardan geçer.
3. Morula: Hücreler bölünerek, "morula" adı verilen bir kümeye dönüşür.
4. Blastosist: Morula, rahme doğru hareket ederken "blastosist" aşamasına gelir. Blastosist, iç kısmında hücrelerin farklılaşmaya başlayacağı bir yapıdır.^[1]

Embriyonik dönem

Embriyonik dönem 2.hafta ile 8.hafta arasını kapsar. Organların gelişmeye başladığı, temel yapısal düzenin şekillendiği dönemdir. Bu dönemde embriyo, organogenez adı verilen süreçle tüm ana organlarını oluşturmaya başlar.

1. Fertilized egg: Blastosist, rahme yerleşir ve "implantasyon" adı verilen süreç gerçekleşir.
2. Plasenta gelişimi: Plasenta, embriyonun rahim duvarına yerleşmesinden sonra gelişir ve embriyo ile anne arasındaki besin, oksijen ve atık maddelerinin alışverişini sağlar.
3. Embriyonik tabakalar: Üç ana hücresel tabaka oluşur:
4. Ektoderm: Sinir sistemi, deri ve tırnaklar gibi yapıları oluşturur.
5. Mezoderm: Kaslar, kemikler, dolaşım sistemi gibi yapıları oluşturur.
6. Endoderm: Sindirim sistemi, akciğerler ve üreme organları gibi yapıları oluşturur.
7. Organ gelişimi: Bu dönemde kalp atmaya başlar, omurga ve beyin gelişir. Embriyo, yaklaşık 2.5 cm uzunluğa ulaşır ve fiziksel özellikler (baş, vücut, kollar ve bacaklar) belirginleşmeye başlar.

Fetal dönem

Fetal dönem 8.haftadan doğuma kadar geçen süreyi kapsar. Organların olgunlaşmaya ve işlevsel hale gelmeye başladığı, gebeliğin son aşamasıdır. Bu dönemde embriyo "fetus" olarak adlandırılır. Gestasyonel yaşın onuncu haftasının sonunda embriyo ana formunu alır. Fetal gelişimin bir sonraki döneminde organlar tamamen gelişir ve bu fetal dönem hem topikal olarak (organlara bakarak) hem de kronolojik olarak (zamana bakarak) meydana gelen birçok olay ile tanımlanır.

1. Organ olgunlaşması: Bu dönemde kalp, akciğerler, böbrekler gibi organlar gelişir ve işlevsel hale gelir. Özellikle akciğerlerin gelişimi doğum için kritik bir rol oynar.
2. Fetus büyümesi: Fetus hızla büyür ve vücut yapısı daha belirgin hale gelir. 12. haftada parmak izleri, 16. haftada cilt, 20. haftada saçlar gelişir. 24. haftada fetüs, anne karnında duyusal gelişimini tamamlamaya başlar.
3. Hareketler: Fetus, 7-8. haftadan itibaren hareket etmeye başlar. Ancak annenin bunları hissedebilmesi genellikle 16-20. hafta arasında olur.
4. Duyu gelişimi: 24. haftada fetüs dış dünyadaki sesleri duymaya başlar. Görme ve tat duyusu da gelişmeye başlar.
5. 12. Hafta: Cinsiyet belirginleşir, parmak izleri oluşur, bağırsaklar gelişir.
6. 16. Hafta: Vücut oranı daha dengeli hale gelir, beyin büyür.
7. 20. Hafta: Saçlar ve tüyler oluşur, cilt altı yağ dokusu gelişir.
8. 24. Hafta: Fetüs, dış dünyadaki seslere tepki verir. Akciğerler gelişir, ancak doğum için hala erken bir dönemdir.
9. 28. Hafta: Fetüs, çevresel değişimlere daha duyarlı hale gelir ve fiziksel gelişim hızlanır.^[2]