Diokles (matematikçi)

Diocles (Grekçe: Διοκλῆς; MÖ 240-180) Yunan matematikçi ve geometrici.

Hayatı ve Çalışmaları

Diocles sisoid'inin çiziminin animasyonlu gösterimi

Diocles'in yaşamı hakkında çok az şey bilinmesine rağmen, Apollonius'un çağdaşı olduğu ve MÖ 3. yüzyılın sonları ile MÖ 2. yüzyılın başlarında bir dönemde yıldızının parladığı bilinmektedir.^[1] Doğum yeri Antik Yunanistan'da Carystus (şimdiki Káristos), Euboea (şimdiki Evvoia)'dır.

Diocles'in parabolün odak özelliğini kanıtlayan ilk kişi olduğu düşünülmektedir. Onun adı, Diocles tarafından Küpü iki katına çıkarma problemini çözmek için kullanılan Diocles'in Sisoidi (Cissoid of Diocles) adlı geometrik eğriyle ilişkilendirilmiştir. Eğri, Proclus tarafından Öklid üzerine yaptığı yorumda değinilmiş ve MÖ 1. yüzyılın başlarında Geminus tarafından Diocles'e atfedilmiştir.^[2]

Diocles'in Yanan Aynalar Üzerine (İngilizce: On burning mirrors) adlı eserinin parçaları, Eutocius tarafından Arşimet'in Küre ve Silindir Üzerine (İngilizce: On the Sphere and the Cylinder) yorumunda korunmuştur ve ayrıca Kitāb Dhiyūqlīs fī l-marāyā l-muḥriqa adlı kayıp Yunanca orijinalin Arapça tercümesinde de hayatta kalmıştır.^[3] Tarihsel olarak, Yanan Aynalar Üzerine (İngilizce: On burning mirrors), Arap matematikçiler üzerinde, özellikle Avrupalıların "Alhazen" olarak bildikleri 11. yüzyıl Kahireli bilim insanı el-Heysem üzerinde büyük bir etkiye sahipti. Tez, konik bölümlerle kanıtlanmış 16 önerme içerir. Parçalardan biri, bir kürenin bir düzlemle bölünmesi problemine bir çözüm olan yedi ve sekiz önermelerini içerir, böylece ortaya çıkan iki hacim belirli bir oranda olur. Önerme on, küpü iki katına çıkarma problemine bir çözüm sunar. Bu, belirli bir kübik denklemi çözmeye eşdeğerdir. Başka bir parça, iki büyüklük arasında iki ortalama orantı bulma problemini çözmek için sisoidi kullanan on bir ve on iki önermeleri içerir. Bu tez, yanan aynalardan daha fazla konuyu kapsadığından, Diocles'in üç kısa eserinin toplamı Yanan Aynalar Üzerine olabilir.^[4] Aynı eserde Diocles, parabolik aynanın ışınları tek bir noktaya odaklayabildiğini gösterdikten hemen sonra, aynı özelliğe sahip bir lens elde etmenin mümkün olduğunu belirtmiştir.^[4]

Notlar

1. G. J. Toomer (2012), DIOCLES, On Burning Mirrors: The Arabic Translation of the Lost Greek Original, Springer Science & Business Media, s. 2, ISBN 9783642809811
2. G. J. Toomer (2012), DIOCLES, On Burning Mirrors: The Arabic Translation of the Lost Greek Original, Springer Science & Business Media, s. 24, ISBN 9783642809811
3. Malik.
4. Toomer.

Konuyla ilgili yayınlar

• J. Len Berggren, Diocles And The Earliest Extant Discussion of Gnomonics (PDF), 7 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi
• Jan P. Hogendijk (1985), Diocles and the Geometry of Curved Surfaces, doi:10.1111/j.1600-0498.1985.tb00744.x
• Jan P. Hogendijk (2002), The Burning Mirrors of Diocles: Reflections On the Methodology and Purpose of the History of Pre-Modern Science, doi:10.1163/157338202X00108

Kaynakça

• Heath, Sir Thomas, A History of Greek Mathematics (2 vols.) Dover Publications, Inc. (1980), Oxford (1921) 0-486-24073-8.
• G. J. Toomer, "Diocles On Burning Mirrors", Sources in the History of Mathematics and the Physical Sciences 1 (New York, 1976).
• O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Diocles of Carystus", MacTutor Matematik Tarihi arşivi
• Malik, Saira (1 Ocak 2021), "Diocles", Encyclopaedia of Islam, THREE, 20 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 18 Şubat 2021