Beş Göz

Beş Göz (İngilizce: Five Eyes Intelligence Oversight and Review Council 'FIORC'), Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık başta olmak üzere Avustralya, Kanada ve Yeni Zelanda'nın oluşturduğu İstihbarat ittifakıdır.^[1] Resmi olarak bu ülkeleri Sinyal istihbarat antlaşması olan UKUSA kayıtlarda tutmaktadır.^[2][3]

Beş Göz Five Eyes
Mavi renkteki ülkeler katkıda bulunanlar
Resmî dil(ler)	İngilizce
Tür	İstihbarat ittifakı
Üyelik	Avustralya  Kanada  Yeni Zelanda  Birleşik Krallık  ABD
Tarihçe
• Atlantik Bildirisi 14 Ağustos 1941 • BRUSA Antlaşması 17 Mayıs 1943

Ülkeler gayri resmi olarak kendi aralarında istihbarat alanında yardımlaşmalarda bulunabilirler. Beş Göz ittifakı ülkelerin ulusal ve uluslararası alanlarda ayrıca coğrafi, askeri ve sinyal alanlarındaki istihbarat kuruluşlarını içine alır.^[2]

Tarihçe

Savaş ve Savaş öncesi/sonrası

Beş Gözler daha bir teşkilat olmadan önce yapı taşları sayılabilecek şubat 1941'de Bletchley Park'taki İngiliz yazılım tesisinde Amerikalılar ve İngilizler arasındaki gizli toplantılarla başladı.^[4] Ayrıca ingilizlerin Nazi almanyasının haberleşmeyi şifreleme ve şifreleri sonrasında çözmeye yarayan Enigma makinesi'nin kodunun çözmesi ve amerikalıların japon morunu çözmesi gibi birçok ABD ve Birleşik Krallık istihbarat yardımlaşmaları ve ittifaklıkları olmuştur.

Beş Göz teşkilatının resmiyete ve teşkilat olma yapısına ulaştığı savaş sonrası yayınlanan Atlantik Bildirisi teşkilatın başlangıç taşı olarak nitelendirilebilir. 17 Mayıs 1943'te, BRUSA Antlaşması olarak da bilinen İngiliz-ABD İletişim İstihbarat Anlaşması, Birleşik Krallık ve ABD hükûmetleri tarafından ABD Savaş Bakanlığı ile İngiliz Hükûmeti Kod ve Şifre Okulu (GC&CS) arasındaki işbirliğini kolaylaştırmak için imzalandı. 5 Mart 1946'da gizli anlaşma, NSA ile GCHQ arasındaki tüm sinyal istihbaratı işbirliğinin temelini oluşturan UKUSA Anlaşması olarak resmîleştirildi.

1948'de anlaşma Kanada'yı kapsayacak şekilde genişletildi, ardından Norveç (1952), Danimarka (1954), Batı Almanya (1955), Avustralya (1956) ve Yeni Zelanda (1956) geldi. Bu ülkeler ittifaka "gözlemci" olarak katıldılar.^[5]

Soğuk savaş

GCHQ ve NSA birbirleri arasında birkaç Doğu Avrupa ülkesi, Sovyetler Birliği ve Çin ve hakkında istihbarat bilgileri paylaştı. Soğuk savaşın ilerleyen dönemlerinde beş göz teşkilatı tarafından ECHELON kod adı ile, Sovyetler Birliği ve Doğu Bloku müttefiklerinin askeri ve diplomatik iletişimlerini izlemek için teknikler geliştirildi.^[6]

Ayrıca bakınız

• ANZUS
• AUKUS
• AUSCANNZUKUS
• Dörtlü Güvenlik Diyaloğu
• ECHELON
• UKUSA Antlaşması

Kaynakça

1. "Five Eyes Intelligence Oversight and Review Council (FIORC)". www.dni.gov. 21 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2023.
2. "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 10 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2023.
3. "doncio.navy.mil/ContentView.aspx?ID=3978". 1 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2023.
4. Kerbaj, Richard (2022). The Secret History of Five Eyes: The untold story of the shadowy international spy network, through its targets, traitors and spies. London: John Blake.
5. Norton-Taylor, Richard (24 Haziran 2010). "Not so secret: deal at the heart of UK-US intelligence". The Guardian (İngilizce). ISSN 0261-3077. 5 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2023.
6. "Q&A: What you need to know about Echelon" (İngilizce). 29 Mayıs 2001. 7 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2023.