Loading AI tools
1825 Rus İmparatorluğu'nda isyan ve darbe girişimi Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Aralıkçılar İsyanı veya Dekabrist İsyanı (Rusça: Восстание декабристов, Latin harfleriyle: Vosstaniye dekabristov, Birebir çevirisinde (Aralıkçıların Ayaklanması) 26 Aralık (Eski usulde tarih 14 Aralık) 1825 tarihinde, Çarlık Rusyası'nda, I. Aleksandr'ın ani ölümünün ardından St. Petersburg'daki Senato Meydanı'nda çıkan bir ayaklanmadır. I. Nikolay tahttan feragat eden abisi muhtemel veliaht Konstantin`in yerine tahta geçince 3000 imparatorluk askeri ayaklandı. Aralık ayında olduğu için "Aralıkçılar İsyanı" adını alan bu olay, İsyancıların, liderleri arasındaki anlaşmazlık nedeniyle zayıflamış olsalar da, büyük bir kalabalığın huzurunda Senato binasının dışında sadık askerlerle karşı karşıya geldiler. Kargaşa sırasında İmparatorun elçisi Mikhail Miloradovich bir suikasta kurban gitti. Sonunda sadık askerler ağır toplarla ateş açarak isyancıları dağıttı. I. Nikolay tarafından bastırıldı. İsyancıların birçoğu idamla, hapisle ya da Sibirya sürgünüyle cezalandırıldı. Komplocular Dekabristler (Rusça: декабристы, Latin harfleriyle: dekabristy) olarak tanındı.
| Aralıkçılar İsyanı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1820'lerdeki Devrimler | |||||||
 Peter's Meydanı'nda Dekabristler (Georg Wilhelm Timm, 1853) | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
| Kuzey Dekabristler Topluluğu |
 Rusya | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
Sergei Trubetskoy Yevgeny Obolensky Nikita Muravyov Pavel Pestel  Pyotr Kakhovsky Kondraty Ryleyev |
 I. Nikolay Mikhail Miloradovich | ||||||
| Güçler | |||||||
| 3,000 Piyade | 9,000 Piyade | ||||||
İlk başlarda pek çok subay Çar I. Aleksandr'ın Rus toplumu ve siyasetinde başlattığı liberal reformdan cesaret aldı. Liberalizm resmi düzeyde teşvik edilerek Napolyon ve Aleksandr arasındaki yakınlaşma döneminde yüksek beklentiler yaratıldı. Alexander'ın rejimindeki en önemli reform savunucusu Kont Mikhail Mikhailovich Speransky idi. Speransky, rejimin ilk yıllarında İçişleri Bakanlığı'nın örgütlenmesine, kilise eğitiminde reform yapılmasına ve hükûmetin ülkenin ekonomik kalkınmasındaki rolünün güçlendirilmesine ilham kaynağı oldu. Speransky'nin rolü 1808'de büyük ölçüde arttı. O tarihten Napolyon ve istilasına benzer bir liberal olarak korktukları 1812 yılına kadar Speransky, Rusya hükûmetinin yeniden düzenlenmesi için planlar geliştirdi. Artan düşmanlık nedeniyle sürgüne kaçmak zorunda kaldı.
1819'da sürgünden dönen Speransky, yerel yönetimde reform yapmakla görevlendirilerek Sibirya valisi olarak atandı. 1818 yılında Çar, Kont Nikolay Nikolayeviç Novosiltsev'den bir anayasa hazırlamasını istedi.[1] Baltık eyaletlerinde serfliğin kaldırılması 1816 ve 1819 yılları arasında gerçekleştirildi.[2] Ancak, Çar'ın siyasi liberalleşmeden kaynaklandığına inandığı iç ve dış huzursuzluklar, bir dizi baskıya ve eski itidal ve muhafazakarlık hükûmetine geri dönülmesine yol açtı.
Bu arada, Napoléon Savaşları'nın getirdiği tecrübeler ve köylü askerlerin çektiği acıların farkına varılması, Dekabrist subayların ve sempatizanların toplumdaki reform değişikliklerine ilgi duymasına neden oldu.[3] Saray yaşam tarzını reddederek, balolarda süvari kılıçlarını takarak (dans etmek istemediklerini belirtmek için) ve kendilerini akademik çalışmaya adayarak sarayı küçümsediklerini gösterdiler. Bu yeni uygulamalar, Dekabristlerin hem köylüyü (yani temel Rus halkını) hem de yurtdışındaki entelektüellerin devam eden reform hareketlerini kucaklama isteği olarak zamanın ruhunu yakaladı.
Pavel Pestel reformun nedenlerini tanımladı:
En başından beri serflere özgürlük verilmesinin uygun olacağı düşünülüyordu; bu amaçla soyluların çoğunluğu İmparator'a bu konuda dilekçe vermek üzere davet edilecekti. Bu daha sonra birçok kez düşünüldü, ancak kısa süre sonra soyluların ikna edilemeyeceğini anladık. Ve zaman geçtikçe, Ukrayna soyluları askeri valilerinin benzer bir projesini kesinlikle reddettiğinde daha da ikna olduk.[4]
Tarihçiler, Birleşik Devletler Bağımsızlık Bildirgesi ve Amerikan Devrimi'nin diğer ulusları olduğu gibi Dekabristleri de etkilemiş olabileceğini belirtmişlerdir.[4] Nikita Muravyov tarafından yazılan anayasa Birleşik Devletler Anayasasına oldukça benziyordu. Ancak Dekabristler Amerika Birleşik Devletleri'nde köleliğe karşıydı. Rusya'daki tüm ülkelerdeki köle ve serflerin ivedilikle serbest bırakılması için çalıştılar.[5] Pestel ve takipçileri, ABD'nin barışçıl zamanlardaki federal modeline, kurulacak Rus/Birleşik Slav federasyonunu tehdit ettiği gerekçesiyle karşı çıkmış; sadece ABD'nin devrimci modelini benimsemişlerdir.[6] Amerikan devrimci modelinin Rusya için en iyi biçim olabileceği konusunda Pestel ile hemfikir olmakla birlikte, Polonya yurtsever toplumu bir federasyon kurulmasına katılmayı kabul etmeyecekti. Litvanya, Belarus ve Ukrayna'nın üniter bir Polonya'ya (yani aşağı yukarı eski Polonya-Litvanya Topluluğu topraklarına) dahil olacağı, Rusya'nın bu bölgelerin işlerine karışmayacağı, Birleşik Devletler tarzı bir cumhuriyet ya da başka bir devlet istiyorlardı.[7]
1816'da Rus İmparatorluk Muhafızları'ndan birkaç subay, Kurtuluş Birliği ya da Anavatanın Sadık ve Gerçek Evlatları olarak bilinen bir cemiyet kurdu. Cemiyet, idealist Pavel Pestel'in katılımıyla devrimci bir nitelik kazandı. Tüzük, karbonari örgütlerinin tüzüklerine benziyordu. Pestel, imparatorun başkenti Saint Petersburg'dan Varşova'ya nakletme ve Rus toprak ağalarının rızası olmadan tüm köylüleri özgürleştirme niyetinde olduğuna dair söylentiler çıktığında Yakuşkin tarafından desteklendi. Varşova merkezli bir hükûmeti etkilemeleri mümkün olmayacaktı. Yakuşkin daha devrimden önce imparatoru öldürmeyi planlıyordu. Rus toprak ağalarından oluşan cemiyet bu tür söylentilere dayanarak imparatoru öldürmeyi reddedince Yakuşkin cemiyetten ayrıldı. Daha liberal olan Mikhail Muravyov-Vilensky, Tugendbund'unkine benzer yeni bir tüzük oluşturdu. Devrimci planları yoktu ve cemiyete Refah Birliği adı verildi. Yine de yasadışı kabul ediliyordu ve mason localarına benziyordu. (Önde gelen üyesi Alexander von Benckendorff hariç, küçük Rus Şövalyeleri Tarikatı da Kurtuluş Birliği üyeleriyle birlikte Refah Birliği'ne katıldı[8]).
1820'de Semenovski Alayı'nda çıkan bir isyanın ardından cemiyet 1821'de faaliyetlerini askıya almaya karar verdi. Bununla birlikte, iki grup gizlice çalışmaya devam etti: Ukrayna'da küçük bir garnizon kasabası olan Tulchin'de bulunan ve Pestel'in öne çıkan figür olduğu Güney Cemiyeti ve Saint Petersburg'da bulunan ve muhafız subayları Nikita Muraviev, Prens S. P. Trubetskoy ve Prens Eugene Obolensky tarafından yönetilen Kuzey Cemiyeti.[9] Daha ılımlı olan Kuzey Toplumu'nun siyasi hedefleri, sınırlı bir imtiyaza sahip İngiliz tarzı bir anayasal monarşiydi. Gelecekte bunun yerini bir cumhuriyetin alabileceğini ama bunun sadece halkın iradesine göre olacağını öngörüyorlardı. Ayrıca bir yasama meclisi olması gerektiğine inanıyorlardı ve imparatorluk ailesinin idam edilmesini istemiyorlardı. Rus toprak ağalarının çıkarları doğrultusunda, yani Baltık eyaletlerinde serfliğin kaldırılmasına benzer bir şekilde toprak ağalarının elinde kalacak şekilde serfliğin kaldırılmasını desteklediler. Ayrıca kanun önünde eşitliği de destekliyorlardı. Pestel'in etkisi altındaki Güney Cemiyeti daha radikaldi ve monarşiyi kaldırmak, Kurtuluş Birliği'ne benzer bir cumhuriyet kurmak ve Kurtuluş Birliği planlarının aksine toprağı yeniden dağıtmak, yarısını devlet mülkiyetine almak ve geri kalanını köylüler arasında bölüştürmek istiyordu.[9][10] Birleşik Slavlar Cemiyeti (Slav Birliği - Pan-Slavizm olarak da bilinir) 1823 yılında Ukrayna'da Novohrad-Volynsky'de (şimdiki Zviahel) kurulmuştur. Hiçbir zaman yazılmamış olan programı Güney Cemiyeti'ninkine benziyordu ancak ana vurgu Rusya (Ukrayna dahil), Polonya, Moldavya (Besarabya dahil) ile Eflak, Transilvanya, Macaristan (Slovakya, Slovenya, Voyvodina, Karpat-Ukrayna diğer adıyla Zakarpattia dahil), Hırvatistan, Sırbistan, Dalmaçya, Bohemya ve Moravya'nın Çek toprakları, yani tüm Slav ve Vikinglerin eşit federasyonu üzerineydi. Yani gelecekte Bulgaristan ve Makedonya hariç tüm Slav ve Ulah ülkeleri. Bu cemiyet Güney Cemiyeti'ne katıldı ve Eylül 1825'te Slav federasyonu gayretinin Güney Cemiyeti tarafından tanınması karşılığında programını kabul etti.[11][12]
İmparator I. Aleksandr 1 Aralık (Eski usulde tarih 19 Kasım) 1825'te öldüğünde, kraliyet muhafızları Aleksandr'ın kardeşi Konstantin'e bağlılık yemini ettiler. Konstantin feragatini kamuoyuna açıkladığında ve Nikolay tahta geçmek için öne çıktığında, Kuzey Cemiyeti harekete geçti. Başkent geçici bir karışıklık içindeyken ve Konstantin'e bir yemin edilmişken, cemiyet gizli toplantılarda alay liderlerini Nikolay'a bağlılık yemini etmemeye ikna etmek için çabaladı. Bu çabalar Dekabrist İsyanı ile sonuçlandı. Cemiyet liderleri Prens Sergei Trubetskoy'u geçici yönetici olarak seçti.
26 Aralık [Eski usulde tarih 14 Aralık] sabahı, yaklaşık 3.000 kişiye komuta eden bir grup subay (Moskova Muhafız Alayı, Grenadier Muhafız Alayı ve Muhafız Donanması unsurları) Senato Meydanı'nda toplanarak yeni çar I. Nikolay'a bağlılık yemini etmeyi reddettiler ve bunun yerine Konstantin'e sadakatlerini ilan ettiler. Saint Petersburg'da konuşlanmış olan diğer birliklerin de onlara katılmasını bekliyorlardı ama hayal kırıklığına uğradılar. İsyan, sözde lideri Prens Trubetskoy tarafından terk edilince sekteye uğradı. İkinci komutanı Albay Bulatov da ortadan kayboldu. Aceleyle yapılan bir istişarenin ardından isyancılar Prens Eugene Obolensky'yi yeni lider olarak atadılar.[13]
Senato binasının dışında konuşlanmış olan 3,000 isyancı ile 9,000 sadık asker arasında saatlerce süren bir çatışma yaşandı ve isyancılar tarafından ateş açıldı. Olayları izleyen büyük bir sivil kalabalık isyancılarla dostane ilişkiler kurmaya başladı ancak çatışmaya katılmadı.[14] Sonunda Nikolay (yeni çar) bizzat meydana geldi ve Kont Mihail Miloradoviç'i isyancılarla görüşmesi için gönderdi. Miloradoviç halka seslenirken Pyotr Kakhovsky tarafından sırtından vurularak öldürüldü ve ardından Yevgeny Obolensky tarafından bıçaklandı. Aynı zamanda, Teğmen Nikolay Panov liderliğindeki isyancı bir el bombası mangası Kışlık Saray'a girdi ancak ele geçirmeyi başaramadı ve geri çekildi.
Günün büyük bir bölümünü isyancılarla uzlaşmak için sonuçsuz girişimlerle geçiren Nikolay, Majesteleri İmparatoriçe Maria Theodorovna'nın Şövalye Muhafız Alayı'nın buzlu kaldırımlarda kayarak düzensizlik içinde geri çekildiği bir süvari hücumu emri verdi. Nihayet günün sonunda Nikolay, üç topçuya yıkıcı bir etki yaratmak üzere grapeshot mühimmatıyla ateş açmalarını emretti. Katliamdan kaçınmak için isyancılar dağılıp kaçtılar. Bazıları kuzeydeki Neva nehrinin donmuş yüzeyinde yeniden toplanmaya çalıştı. Ancak topçu ateşine hedef oldular ve çok sayıda kayıp verdiler. Top ateşiyle kırılan buzlar yüzünden birçoğu battı. Kuzeydeki isyan sona erdi. Gece boyunca polis ve sadık ordu birliklerinin şehri ve Neva nehrini temizlemek için ayrıldığına dair bir söylenti vardı, çünkü çok sayıda ölü, ölmekte olan ve yaralı nehre atılmıştı.[15]
Çar I. Aleksandr`ın ani ölümünün ardından saray muhafızları tahtın yeni varisi olarak kardeşi Konstantin'e bağlılıklarını bildirdiler. O tahta geçmek istemeyince, yerine küçük kardeşi I. Nikolay geçti. Bu durumdan hoşnut olmayan 3000 isyancı asker 26 Aralık sabahı diğer birliklerin de kendilerine katılacağı umuduyla Senato Meydanı'nda toplandı. Beklentileri gerçekleşmediği gibi, liderleri Prens Trubetskoy ve Albay Bulatov da çatışma alanından kaçtı. Asiler, Prens Yevgeny Obolensky`i yeni lider olarak seçtiler.
I. Nikolay'ın 9000 kişilik ordusu asilerle gün boyu çatıştı. Nikolay süvari alaylarını kullanmak istediyse de, atlar buzlu taş parkelerde kayarak dağıldılar. Günün sonuna doğru Nikolay`ın emrindeki üç topun salkım mermilerini ateşlemesiyle asilerin direnci kırıldı. Kuzeye, donmuş Neva Nehri`ne doğru kaçarak tekrar toparlanmak isteyen asilerin birçoğu, devam eden top atışlarıyla ve nehrin buzunun kırılmasıyla boğularak ve donarak hayatlarını kaybetti.
İsyanın beş lideri idam edildi. 120 kişi Sibirya'ya ağır çalışmaya veya sürgüne gönderildi. Liderlerin idamı sırasında, ölmeden ipleri koptu. Rus geleneklerine göre, eğer bir kişinin idam sırasında ipi koparsa, hayatı bağışlanırdı. Ancak Nikolay onların hayatını bağışlamadı. Yeni ip getirttirip, idamı tekrarlattı.
II. Aleksandr tahta çıktıktan bir yıl sonra, 26 Ağustos 1856 tarihinde, çıkardığı afla asilerin haklarını ve ayrıcalıklarını iade etti. Ancak sürgündekilerin hepsi batıya dönmedi. 1861'de yapılan toprak reformu sürgündekilerin bir kısmının batıya dönmesinde etkili oldu.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
