Alâeddin Eretna

Eretna Bey (Eski Anadolu Türkçesi: ارتــنــا) veya tam adıyla Alâeddin Eretna, Eretna Beyliği'nin kurucusu ve ilk sultanıdır.

Eretna Bey
Eski Anadolu Türkçesi: ارتــنــا
1351 yılında Erzincan'da Eretna adına basılan gümüş dirhem. Üzerinde Uygur alfabesiyle "Adil Sultan" yazmaktadır.[1]
Eretna sultanlığı
Hüküm süresi	1343–1352
Önce gelen	Bağımsızlık ilan edildi
Sonra gelen	Gıyâseddin Mehmed
Doğum	? İlhanlı Devleti
Ölüm	Şubat–Mart–Ağustos 1352 Kayseri, Eretna Beyliği
Eş(ler)i	Liste Sülipaşa (1339'da öldü)[2] Toga Hatun[a] İsfahanşah
Çocuk(lar)ı	Seyfüddin Hasan, Muhammed, Cafer
Babası	Cafer ya da Taiju
Annesi	Tükälti
Dini	İslam[b]

Uygur kökenli olan Eretna, 1343-1352 yılları arasında Eretna Beyliği'ni yönetmiştir.^[4] Başlangıçta İlhanlı subayı Çopan ve oğlu Timurtaş'ın hizmetinde subay olan Eretna, Timurtaş'ın bölgeye İlhanlı valisi olarak atanmasının ardından Anadolu'ya geldi. Timurtaş'ın yarımadanın batı çevresindeki Türkmen isyanlarını bastırmaya yönelik seferlerine katıldı. İsyan bastırma hareketleri Timurtaş'ın Mısır'a sığınması ve sonrasında ölümü ile yarıda kaldı. Timurtaş'ın ölümünün ardından Eretna Bey saklanmaya başladı. İlhanlıların dağılmasının ardından Hasan Büzürg sultanlığındaki Celayiriler ile ittifak oldu. Celayirid lideri Hasan Buzurg, düşmanı olan Çobanoğulları ve diğer Moğol lordlarıyla çatışmak için doğuya döndüğünde hakimi olduğu Anadolu topraklarını Eretna Bey'in yönetimine bıraktı. Eretna, yönetimine giren bu topraklarda gücünü pekiştirmek için tanınma talebinde bulundu. Sonrasında ise tabiiyeti konusunda Moğol devletleri ve Memlüklüler arasında ikili bir politika güttü. 1343 yılında, kendi topraklarının sultanı olarak bağımsızlığını ilan etti. Saltanatı boyunca beylik büyük ölçüde müreffeh olarak tanımlandı ve ülkesinde düzeni sağlama çabalarıyla Köse Peygamber olarak tanındı.

Hayatı

Hem kendi özellikleri, hem de İlhanlılar'ın Anadolu valisi Timurtaş'ın akrabası olması nedeniyle, İlhanlı hükümdarı Ebu Said Bahadır Han'ın emirleri arasına girdi ve Timurtaş'ın yardımcılığı görevini aldı. Timurtaş'ın Anadoluda hakimiyet kurma idealleri uğruna istilacı ve yayılmacı politikaları sonucu, İlhanlı emirleri olan Eretna ve Sungur Aga'ya karşı cephe aldı. Bu iki emir Karamanoğulları'na kaçtı.

Ebu Said'in Timurtaş'ın babası Emir Çoban'ı öldürmesi üzerine sıranın kendisine geldiğini düşünen Timurtaş 1328'de Mısır'a kaçtı. Bunun üzerine Eretna, Sivas'a geldi ve yönetimi eline aldı.

Timurtaş'ı cezalandırmak isteyen Ebu Said, Iraç Noyan komutasında ordu yolladı. Iraç Noyan, Eretna'ya Timurtaş'ı takip etmek için kendisiyle gelmesini teklif etti. Sivas'ı bırakamayacağını söyleyerek teklifi reddeden Eretna'ya karşılık Iraç, Sivas'ı kuşattı ancak başarılı olmadı. Iraç, Sivas'tan ayrılıp Niksar'a gittiği sırada Karamanoğulları tarafından öldürüldü.

Notlar

1. İbn Battuta, seyahatnamesinde onunla Kayseri'de tanıştığını yazar.
2. Budist bir aileden gelmiş olabilir.^[3]

Kaynaklar

1. Peacock 2019, s. 182.
2. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (20 Nisan 1968). "Sivas - Kayseri ve Dolaylarında Eretna Devleti". BELLETEN. 32 (126): 161-190. ISSN 0041-4255. 3 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2023.
3. Nicolle, David (2008). The Ottomans: Empire of Faith (İngilizce). Thalamus. s. 48. ISBN 978-1-902886-11-4. 30 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2024.
4. Freely, John (1993). "This was erected in 1339 by Eretna, an Uyghur Turk who created an independent principality in central Anatolia after the collapse of the Ilkhanid Mongol Empire in 1335." [Bu yapı, 1335 yılında İlhanlıların yıkılmasından sonra Orta Anadolu'da bağımsız bir beylik kuran Uygur Türkü Eretna tarafından 1339 yılında inşa edilmiştir.]. The Companion Guide to Turkey (İngilizce). HarperCollins. ISBN 978-0-00-255264-6.

Bibliyografya

• Bosworth, Clifford Edmund (1996). New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh University Press.
• Cahen, Claude (2012). "Eretna". Bearman, P.; Bianquis, Th.; Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W. P. (Ed.). Encyclopaedia of Islam. II. E. J. Brill.
• Göde, Kemal (1995). "Eretnaoğulları". TDV İslâm Ansiklopedisi. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2023.
• Masters, Bruce Alan; Ágoston, Gábor (2010). Encyclopedia of the Ottoman Empire. Infobase.
• Melville, Charles (12 Mart 2009). "Anatolia under the Mongols". Fleet, Kate (Ed.). The Cambridge History of Turkey (1 bas.). Cambridge University Press. ss. 51-101. doi:10.1017/chol9780521620932.004. ISBN 978-1-139-05596-3. Erişim tarihi: 22 Ekim 2023.
• Nicolle, David (2008). The Ottomans: Empire of Faith (İngilizce). Thalamus. ISBN 978-1-902886-11-4.
• Peacock, Andrew Charles Spencer (17 Ekim 2019). Islam, Literature and Society in Mongol Anatolia. Cambridge University Press.
• Sinclair, T. A. (31 Aralık 1989). Eastern Turkey: An Architectural & Archaeological Survey (İngilizce). II. Pindar Press. ISBN 978-0-907132-33-2.
• Sinclair, Thomas (6 Aralık 2019). Eastern Trade and the Mediterranean in the Middle Ages: Pegolotti's Ayas-Tabriz Itinerary and Its Commercial Context. Taylor & Francis.
• Spuler, Bertold; Ettinghausen, Richard (2012). "Īlk̲h̲āns". Bearman, P.; Bianquis, Th.; Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W. P. (Ed.). Encyclopaedia of Islam. II. E. J. Brill.
• Sümer, Faruk (1969). "Anadolu'da Moğollar" [Mongols in Anatolia] (PDF). Journal of Seljuk Studies. Ankara: Selçuklu Tarih ve Medeniyeti Enstitüsü (1970 tarihinde yayınlandı). Erişim tarihi: 19 Ekim 2023.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (20 Nisan 1968). "Sivas - Kayseri ve Dolaylarında Eretna Devleti" [State of Eretna in Sivas - Kayseri and Around]. Belleten. Turkish Historical Association. 32 (126): 161-190. Erişim tarihi: 28 Ekim 2023.