Adnan Menderes Havalimanı

Adnan Menderes Havalimanı (IATA: ADB, ICAO: LTBJ), Türkiye'nin İzmir iline hizmet veren uluslararası havalimanıdır. Şehir merkezinin 14 km güneyinde, Gaziemir ve Menderes ilçeleri sınırları içindedir. Adını 1950-1960 yılları arasında başbakanlık yapan Adnan Menderes'ten (1899-1961) almaktadır. Havalimanının sahibi Devlet Hava Meydanları İşletmesi iken işletmecisi TAV Havalimanları'dır.

Adnan Menderes Havalimanı
IATA: ADB - ICAO: LTBJ
Özet
Havalimanı tipi	Sivil
Sahibi	Devlet Hava Meydanları İşletmesi
İşletici	TAV Havalimanları
Hizmet verdiği şehir	İzmir
Yer	Dokuz Eylül, Gaziemir-Görece Cumhuriyet, Menderes[1]
Açılış	17 Kasım 1987
Bağlantı merkezi (hub)	SunExpress
İnşa tarihi	1987
Rakım (ODS)	125 m / 410 ft
Koordinatlar	38°17′21″K 27°09′18″D
Web sitesi	adnanmenderesairport.com
Harita
ADB Türkiye haritasında göster ADB Avrupa haritasında göster ADB Asya haritasında göster
Pistler
Yön Uzunluk Yüzey m ft 16L/34R 3,240 10,630 Asfalt 16R/34L 3,240 10,630 Beton
İstatistikler (2023)
Yolcu trafiği	10.556.199[2]
Uçak trafiği	73.000[3]
Kargo trafiği (ton)	28.314[4]
g t d

2023 yılında 10.556.199 yolcu ve 73.000 uçak trafiğine ev sahipliği yapan Adnan Menderes Havalimanı, ülkenin en işlek beşinci havalimanıdır. Kargo trafiği bakımından ise 28.314 ton ile ülkedeki havalimanları arasında üçüncü sıradadır.

Tarihçe

Eski adı Cumaovası Havaalanı olan Adnan Menderes Havalimanı yeniden inşa edilmeden önce, İzmir'deki sivil uçuşlar Çiğli Havaalanı'ndan gerçekleştiriliyordu. Çiğli Havaalanı onarıma girdiği zamanlarda Cumaovası Havaalanı devreye alınıyordu; ancak teknik yetersizlikler nedeniyle gece uçuşları yapılamıyordu ve büyük uçaklar piste inemiyordu.^[5][6][7] Cumaovası Havaalanı'nda ayrıca Türkiye'nin ilk havacılık müzesi kuruluydu.^[8][9] 15 Mayıs 1971'de açılan ve 1978 yılına kadar açık kalan müze, daha sonra İstanbul'a taşındı.^[9]

Artan ihtiyaçla birlikte Cumaovası Havaalanı'nın sivil uçuşlara tahsis edilmesi yönündeki planlar 1980'lerin başında oluşturuldu ve çevredeki araziler istimlak edildi.^[10] Proje tutarı 15 milyar 300 milyon lira olarak belirlenen havalimanının temelini Mayıs 1984'te Cumhurbaşkanı Kenan Evren attı.^[11] Eski başbakanlardan Adnan Menderes'in adı verilen ve 17 Kasım 1987'de Başbakan Turgut Özal'ın katılımıyla açılan havalimanı, o tarihte İstanbul Atatürk Havalimanı'nın ardından Türkiye'nin ikinci büyük havalimanıydı.^[12][13] Evren'in havalimanına İzmir'in Kurtuluşu anısına 9 Eylül adının verilmesi önerisi Özal hükûmetince kabul edilmedi.^[14]

1998'de ortaya çıkan kapasite ihtiyacı nedeniyle Devlet Hava Meydanları İşletmesi, iç hatlar terminalinin dış hatlar terminaline taşınmasına ve eski iç hatlar terminalinin yerine yeni bir dış hatlar terminali yapılmasına karar verdi.^[15][16] 16 Ağustos 2004'te Havaş ile Bayındır İnşaat Ortak Girişim Grubu'nun yap-işlet-devret modeliyle gerçekleştirilen ihaleyi 6 yıl 7 ay 29 gün işletme süresi karşılığında 125 milyon avro ile kazandığı açıklandı.^[17] Havaş'ın yüzde 65, Bayındır'ın ise yüzde 35 pay sahibi olduğu girişimin inşaatı 24 ayda bitirmesi öngörüldü.^[18] Haziran 2005'te Havaş'ın yüzde 60 hissesinin Ciner Grubu tarafından o tarihte İstanbul Atatürk Havalimanı Dış Hatlar Terminali'ni de işleten TAV Havalimanları'na satıldığı duyuruldu.^[19] Terminalin temel atma töreni 22 Eylül 2005'te gerçekleştirildi.^[20] 150 milyon euroya mal olan yeni dış hatlar terminali, 9 Eylül 2006'da açıldı ve TAV tarafından işletilmeye başladı.^[21] Eski dış hatlar terminali yenilenerek 11 Mayıs 2007'den sonra iç hatlar terminali olarak hizmet vermeye başladı.^[22] 2009'da Doha Havacılık Zirvesi'nde Yılın Çevreci Havalimanı seçilen Adnan Menderes Havalimanı, bir yıl sonra ACI Europe tarafından ilk kez verilen Eko-Yenilik Ödülü'nü aldı.^[23]

DHMİ'nin havalimanının işletme hakkının 2032 yılının sonuna kadar devri ve iç hatlar terminalinin yenilenmesi için 17 Kasım 2011'de gerçekleştirdiği ihaleyi 610 milyon euro bedelle TAV kazandı.^[24] 2 Ocak 2012'de kapatılarak yıkımına başlanan iç hatlar terminalinin yerine yapılacak olan yeni binanın temeli 15 Haziran 2012'de atıldı.^[25][26] 266 milyon euroya mal olan yeni iç hatlar terminali, 17 Mart 2014'te açıldı.^[27][28] Havalimanı iç hatlar terminalinin ilk girişindeki güvenlik kontrolü, 1 Temmuz 2015'te kaldırıldı ve Türkiye'de ilk kez böyle bir uygulama gerçekleştirilmiş oldu.^[29][30] Ancak 22 Mart 2016'da meydana gelen Brüksel Havalimanı saldırısı nedeniyle bu uygulamadan 23 Mart itibarıyla vazgeçildi.^[31][32] Adnan Menderes Havalimanı, 2020'de Airports Council International (ACI) tarafından Avrupa'daki en iyi 5-15 milyon yolcu kapasiteli havalimanlarından biri seçildi.^[33] Kasım 2020'de ACI tarafından COVID-19 pandemisi önlemlerine uyan havalimanlarına verilen sağlık akreditasyonunu aldı.^[34]

Yapı

Adnan Menderes Havalimanı, Gaziemir ve Menderes ilçeleri sınırları içerisindeki 125 m rakımlı ve 8.230.945 m² büyüklüğünde bir alan üzerine kuruludur.^[35][36] Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü tarafından yapılan sınıflandırmaya göre CAT-II seviyesindedir.^[36][37] Havalimanında iç hatlar, dış hatlar, kargo ve genel havacılık terminali olmak üzere dört terminal binası bulunmaktadır. Havalimanı, yaklaşık 310 bin m² kapalı alan büyüklüğü ile İstanbul Havalimanı ve İstanbul Sabiha Gökçen Havalimanı'nın ardından ülkenin üçüncü büyük havalimanıdır.^[38][39]

Terminaller

İç hatlar terminali

Eski iç hatlar terminali 28.500 m² büyüklüğündeydi.^[24] Yeni terminal yaklaşık 200 bin metrekare kapalı alana sahiptir ve yaklaşık 20 milyon yolcuya hizmet verebilecek durumdadır. Projede 2.537 araçlık kapalı otopark ve 3 bin araçlık açık otopark da bulunuyor.^[40]

İç hatlar terminali, Sürdürülebilir kalkınma derneği (SKD) tarafından İnovatif Sürdürülebilirlik Uygulama ödülüne ve Türk Yapısal Çelik Derneği tarafından Ulusal Çelik Yapı Tasarımı ödülüne layık görülmüştür. 2016'da Türkiye'nin ilk LEED sertifikalı binası oldu.^[41]

Dış hatlar terminali

Dış hatlar terminalinin iç görünümü

Dış hatlar terminali 107 bin 699 metrekare^{[42][43][44][45]} büyüklükle Türkiye'deki dördüncü büyük dış hatlar terminalidir. 10 milyon yolcu kapasitelidir.^[46] Dokuz adet yolcu köprüsüne sahiptir.^[47] Dış hatlar terminali projesi Devlet Hava Meydanının düzenlediği mimari proje yarışması ile elde edilmiştir. Düzenlenen yarışmada Yük.Mim. Rest. Uz Yakup Hazan'ın tasarladığı proje 1. olmuş ve uygulanmıştır. Yarışma bünyesinde Havalimanı gelişme perspektifiyle ilgili çalışmalar istenmiş bu kapsamda Yakup Hazan'ın tasarladığı iç hatlar terminalide 1. etap gelişme planı çerçevesinde uygulanmıştır. Dış hatlar terminali 2007 yılında ECCS tarafından Avrupa Çelik Yapı ödülüne layık görülmüştür.^[23]

Adnan Menderes Havalimanı Dış Hatlar Terminali'ndeki gümrüksüz satış mağazaları TAV Havalimanları ve Unifree ortaklığıyla kurulan ATÜ Duty-Free tarafından işletilmektedir. Toplam 2 bin 353 metrekareye yayılan mağazalarda günün her saati hizmet verilmektedir. Gidiş katında yedi, geliş katında iki mağaza bulunmaktadır.^[48]

Adnan Menderes Havalimanı Dış Hatlar Terminali gidiş katında, pasaport kontrolü öncesinde TAV Galeri İzmir adlı bir sergi alanı yer almaktadır. Şubat 2011'de açılan galeride yıl boyunca resim, fotoğraf ve benzeri alanlarda sergiler düzenlenmektedir.^[49]

Kargo terminali

Kargo terminalinde radyoaktif malzeme, kıymetli eşya, soğuk hava depoları ile özel kargo acentelerinin ofisleri bulunmaktadır. Terminalde THY Kargo, PTT, Gümrük Müdürlükleri binası ile kargo, acente ve gümrük komisyoncularının ofisleri yer almaktadır. Ayrıca THY'ye ait ithalat ve ihracat antrepoları da kargo terminalinde bulunmaktadır.^[50] Kargo terminalinin 7.794 m²'si kapalı olmak üzere toplam büyüklüğü 21.319 m²'dir.^[51]

Genel havacılık terminali

İç hatlar terminalinin yanında yer alan ve TAV tarafından işletilen genel havacılık terminali özel jetlerle hava taksilere hizmet vermektedir. Terminalde gümrük ve pasaport işlemleri yapılabilmektedir.^[52]

Pistler

Havalimanının 2007 yılındaki genel görünümü

Havalimanında 3.240 m uzunluğunda ve 45 m genişliğinde paralel iki pist vardır. 16L/34R ana pist iken aslında taksi yolu olan 16R/34L, ana pist bakımdayken pist görevi görmektedir.^[42]

Doğrultu	Boyutlar (m)	Mukavemet	Yüzey
16L/34R	3.240×45	PCN 88	Asfalt[36]
16R/34L	3.240×45	PCN 110	Beton[36]

Diğer yapılar

Havalimanının taksi yollarıyla birlikte 716 bin m² genişliğindeki üç apronu 61 uçağın park edebileceği büyüklüktedir.^[53][54] Hava trafik kontrol kulesi 45 m yüksekliğinde olup 140 m² kullanım alanına sahiptir.^[55] Havalimanında 3.426 araç kapasiteli park yeri bulunmaktadır.^[22] Ayrıca havalimanı içerisinde TAV Airport Hotel adlı ve 81 odalı bir otel hizmet vermektedir.^[56]

Hava yolları ve uçuş noktaları

Yolcu

Hava yolları	Uçuş noktaları
Aegean Airlines[57]	Atina
Aer Lingus[57]	Sezonluk: Dublin
Air Albania	Tiran
Air Montenegro	Sezonluk: Tivat[58]
Air Serbia[57]	Sezonluk: Belgrad
AJet[57]	Ankara, Belgrad, İstanbul-Sabiha Gökçen, Ordu/Giresun, Şanlıurfa Sezonluk: Bakü[59]
ATA Airlines	Sezonluk: Tahran
Azerbaycan Hava Yolları[57]	Bakü
Belavia	Sezonluk charter: Minsk[60]
British Airways	Sezonluk: Londra-Heathrow[61]
Caspian Airlines	Tahran
Corendon Airlines[57]	Sezonluk: Amsterdam, Berlin, Brüksel, Düsseldorf, Frankfurt, Hamburg, Hannover, Köln/Bonn, Londra-Stansted, Manchester, Münih, Nürnberg, Paris-Charles de Gaulle, Stuttgart, Viyana
easyJet[57]	Sezonluk: Berlin, Liverpool, Londra-Gatwick, Londra-Luton
Enter Air[57]	Sezonluk charter: Gdańsk, Katowice, Poznań, Varşova
Eurowings[57]	Sezonluk: Düsseldorf, Köln/Bonn, Stuttgart
Freebird[57]	Sezonluk charter: Brüksel, Medine
Iran Air[57]	Tahran
Iran Airtour[57]	Sezonluk: Tebriz
Iran Aseman Airlines[57]	Tahran
Jet2.com[57]	Sezonluk: Birmingham, Bristol, East Midlands, Edinburgh, Glasgow, Leeds/Bradford, Londra-Stansted, Manchester, Newcastle
Luxair	Sezonluk: Lüksemburg
Pegasus[57][62][63]	Adana/Mersin, Ağrı, Ankara, Bakü, Batman, Diyarbakır, Düsseldorf, Elazığ, Hatay, İstanbul, İstanbul-Sabiha Gökçen, Kayseri, Kraków, Lefkoşa, Londra-Stansted, Mardin, Moskova-Vnukovo, Rize/Artvin, Samsun, Sivas, Trabzon Sezonluk: Amman, Amsterdam, Bağdat, Basel, Frankfurt, Kiev-Borispil, Köln/Bonn, Lizbon, Milano, Muş, Nürnberg, Stuttgart, Tel Aviv, Üsküp, Varşova, Viyana
Qeshm Airlines[57]	Tahran
Saudia	Sezonluk: Cidde, Riyad
Smartwings[57]	Sezonluk: Prag
SunExpress[64][65][66][67]	Adana/Mersin, Amsterdam, Antalya, Barselona, Basel, Berlin, Birmingham,Brüksel, Diyarbakır, Dubai, Düsseldorf, Edinburg, Elazığ, Erzurum, Frankfurt, Gaziantep, Hamburg, Hannover, Kars, Kayseri, Konya, Kopenhag, Köln/Bonn, Londra-Gatwick, Londra-Luton, Malatya, Manchester, Mardin, Münih, Nevşehir, Paris-Charles de Gaulle, Samsun, Semerkant, Sivas, Stuttgart, Şanlıurfa, Tahran, Tiflis, Trabzon, Van, Venedik, Viyana, Zürih Sezonluk: Beyrut, Bremen, Budapeşte, Cenevre, Dortmund, Dublin, Eindhoven, Hatay, Helsinki, Katowice, Kiev-Borispil, Lefkoşa, Leipzig/Halle, Lyon, Madrid, Marsilya, Milano, Milas/Bodrum, Münster/Osnabrück, Nantes, Nürnberg, Oslo, Podgorica, Poznań, Prag, Priştine, Roma-Fiumicino, Saarbrücken, Sankt Peterburg, Saraybosna, Stockholm, Tel Aviv, Tiran, Üsküp, Varşova, Wrocław
Transavia[57]	Sezonluk: Paris-Orly
TUI Airways[68]	Sezonluk: Birmingham, Londra-Gatwick, Manchester
TUI fly Belgium[57]	Sezonluk: Liège, Oostende-Brugge
TUI fly Netherlands[57]	Sezonluk: Amsterdam
Türk Hava Yolları[57][69]	İstanbul Sezonluk: Medine
Wizz Air	Bükreş

Kargo

Hava yolları	Uçuş noktaları
Türk Hava Yolları	Entebbe, İstanbul, Maastricht/Aachen, Nairobi-Jomo Kenyatta, Riyad, Tel Aviv[70][71]

İstatistikler

Adnan Menderes Havalimanı, 2023 verilerine göre yolcu ve uçak trafiğinde sırasıyla İstanbul, İstanbul Sabiha Gökçen, Antalya ve Ankara Esenboğa havalimanlarının ardından beşinci sıradadır. Kargo trafiği bakımından ise İstanbul ve İstanbul Sabiha Gökçen havalimanlarının ardından üçüncü sıradadır. 2016 verilerine göre dış hatlarda en fazla yolcu %43 oranla Almanya'dan gelmektedir.^[72]

Yolcu istatistikleri

Yıl	İç hat	Değişim (%)	Dış hat	Değişim (%)	Toplam	Değişim (%)
2023[2]	6.415.091	%5,61	4.141.108	%10,12	10.556.199	%7,33
2022[73]	6.074.056	%5,15	3.760.522	%109,7	9.834.578	%29,93
2021[74]	5.776.477	%29,2	1.792.577	%80,1	7.569.054	%38,5
2020[75]	4.469.524	%50,5	995.334	%70,1	5.464.858	%55,8
2019[76]	9.031.924	%15,4	3.333.332	%22	12.365.256	%7,8
2018[77]	10.679.606	%2	2.730.772	%16	13.410.378	%5
2017[78]	10.474.760	%5	2.349.550	%12	12.824.310	%6
2016[79]	9.955.167	%4	2.096.076	%20	12.051.243	%1
2015[80]	9.545.443	%14	2.632.657	%2	12.178.100	%11
2014[81]	8.390.425	%8	2.580.238	%4	10.970.663	%7
2013[82]	7.753.983	%12	2.479.157	%3	10.233.140	%9
2012[83]	6.945.044	%13	2.410.858	%1	9.355.902	%10
2011[84]	6.125.076	%14,3	2.398.457	%12,7	8.523.533	%13,9
2010[85]	5.357.610	%18,2	2.127.488	%27,6	7.485.098	%20,7
2009[86]	4.534.339	%20,7	1.667.455	%1,8	6.201.794	%13,7
2008[87]	3.757.891	%3,4	1.697.407	%6	5.455.298	%4,2
2007[87]	3.635.414	Bilinmiyor	1.600.890	Bilinmiyor	5.236.304	Bilinmiyor

Uçak istatistikleri

Yıl	İç hat	Değişim (%)	Dış hat	Değişim (%)	Toplam	Değişim (%)
2023[3]	44.156	%4,15	28.844	%6,56	73.000	%5,09
2022[88]	42.396	%1,71	27.067	%78,5	69.463	%19,14
2021[89]	43.136	%19	15.163	%55,2	58.299	%26,7
2020[90]	36.236	%39,2	9.765	%59,1	46.001	%44,9
2019[91]	59.669	%16,5	23.916	%19,7	83.585	%8,6
2018[92]	71.466	%1	19.981	%12	91.447	%2
2017[93]	72.073	%4	17.834	%4	89.907	%4
2016[94]	69.037	%4	17.211	%17	86.248	%1
2015[95]	66.157	%5	20.837	%10	86.994	%6
2014[96]	62.873	%7	18.883	%4	81.756	%6
2013[97]	58.658	%7	18.207	%0	76.865	%5
2012[98]	55.013	%6	18.139	%3	73.152	%4
2011[99]	51.700	%11,9	18.627	%9,8	70.327	%11,3
2010[100]	46.206	%14,1	16.972	%23,8	63.178	%16,6
2009[101]	40.492	%6,5	13.705	%2,1	54.197	%4,2
2008[102]	38.014	%1	14.000	%0,9	52.014	%0,5
2007[102]	37.647	Bilinmiyor	14.127	Bilinmiyor	51.774	Bilinmiyor

Kargo istatistikleri

Yıl	İç hat (ton)	Değişim (%)	Dış hat (ton)	Değişim (%)	Toplam (ton)	Değişim (%)
2023[4]	25.687	%10,3	2.627	%26,2	28.314	%5,5
2022[103]	23.280	%9	3.560	%2,4	26.840	%7,6
2021[104]	25.578	%140,9	3.476	%3,6	29.054	%108
2020[105]	10.616	%9,8	3.353	%34,7	13.969	%17,4
2019[106]	11.775	%57,8	5.140	%16	16.915	%42,2
2018[107]	7.459	%42	4.429	%47	11.889	%44
2017[108]	12.816	%21	8.405	%143	21.221	%8
2016[109]	16.164	%25	3.456	%9	19.620	%20
2015[110]	21.478	%4	3.161	%35	24.640	%7
2014[111]	20.702	%8	2.341	%12	23.043	%8
2013[112]	19.152,2	%22	2.086,5	%16	21.238,8	%21
2012[112]	15.706,3	%10,2	1.802,1	%23,3	17.508,4	%5,5
2011[113]	14.241	%1	2.351	%35,2	16.592	%6,4
2010[114]	14.096	%23,1	3.629	%79,3	17.725	%31,6
2009[114]	11.447	Bilinmiyor	2.024	Bilinmiyor	13.471	Bilinmiyor

Ulaşım

Havalimanındaki tren istasyonu

Adnan Menderes Havalimanı, şehir merkezine D 550 karayolu üzerindeki Akçay Caddesi ile bağlıdır.^[115] Havalimanına toplu ulaşım araçları ile ulaşım olanağı da vardır. İç hatlar terminalinin önündeki aynı adlı istasyondan geçen TCDD'ye ait; Basmane-Denizli, Basmane-Tire, Basmane-Ödemiş, Basmane-Nazilli ve Basmane-Isparta trenleriyle İzmir'in çevresindeki şehirlere ve ayrıca banliyö hattı İZBAN aracılığıyla şehrin kuzey ve güneyine yolcu taşınmaktadır.^[116] İZBAN hattı üzerindeki Hilal ve Halkapınar istasyonlarından İzmir Metrosu'na; Halkapınar ve Alsancak istasyonlarından T2 tramvay hattına, Alaybey istasyonundan T1 tramvay hattına ve Çiğli istasyonundan T3 tramvay hattına aktarma yapılabilmektedir.^[117] Mavişehir istasyonundan kalkan 200, Cumhuriyet Meydanı'ndan kalkan 202, Bornova metro istasyonundan kalkan 204 ve Şirinyer Aktarma Merkezi'nden kalkan 206 numaralı ESHOT otobüsleri havalimanına ulaşım sağlamaktadır.^[118][119] Havaş servis otobüsleri ise İzmir'in Bornova, Çeşme, Karşıyaka, Konak, Selçuk ve Urla ilçelerine, Aydın'ın Efeler, Köşk, Kuşadası, Nazilli, Söke ve Sultanhisar ilçelerine ve Manisa'nın Şehzadeler ve Yunusemre ilçelerine havalimanından yolcu taşımaktadır.^[120][121] Ayrıca havalimanında taksiler ve araç kiralama firmaları hizmet vermektedir.^[122][123]

Kazalar ve olaylar

• 26 Ocak 1974'te, İzmir'den İstanbul Yeşilköy Havaalanı'na giden Türk Hava Yolları'nın 301 sefer sayılı Fokker F28 tipi Van uçağı, kalkış sırasında yalpalayarak pistten çıktı ve infilak etti. Uçaktaki altmış sekiz yolcudan elli sekizi ve beş mürettebattan dördü öldü.^[124]