Şimdiki zaman
haber kipi Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
haber kipi Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Şimdiki zaman, Türkçe dilbilgisinde şu an yaşanan veya süreklilik arzeden bir olayı veya durumu anlatan zaman yapısı. -yor ya da -mekte eki ile bir haber kipi olan şimdiki zaman kipi oluşturulur.[1]
Türkçede şimdiki zamanlı bir tümce kurabilmek için eylem kökünün sonuna “-yor” eki getirilir. Türkiye Türkçesinde şimdiki zaman ekinin (-yor) kullanımlarında damak uyumuyla birlikte dudak uyumu bozulur.[2] Geniş Türkçe coğrafyası içinde yalnızca Türkiye Türkçesinde bulunan bu ek, tarihî nedenlerden ötürü tek şekillidir (-yor):
Bu ek Eski Türkçedeki "yörü-" eyleminden gelir. Örneğin "geliyorum" demek için Eski Türkçede "kel yörür men" denirdi. Burada "kel-", "gel-" anlamında "men" ise "ben" anlamındadır. Zaman için çok kullanılan bu yapı Türkçenin sondan eklemeli olması nedeniyle ekleşmiştir. Ancak her zaman "-yor" biçiminde kalır (ses uyumlarına uyacak şekilde değişiklik göstermez).
-yor ekinin Türkçede üç temel kullanımı vardır. Birincil kullanımı bir süre önce başlamış ve "şu anda gerçekleşen" eylemler için kullanımıdır:
Yükleme geniş zaman anlamı katar. Kesintilere uğramakla birlikte anlam olarak "sürekli" eylemler için kullanılır:
Yükleme gelecek zaman anlamı katar. Bu kullanımda eylemin "şu an" gerçekleşip gerçekleşmediğine bakılmaz:
NOT: Bu yapı genellikle gayrıresmî konuşmalarda kullanılır.
“-yor” eki, ünsüzle biten fiillere eklendiğine ek ile eylem arasına, büyük ve küçük ünlü uyumuna uyacak şekilde dar ünlülerden bir yardımcı ses alır:
Ünlü ile biten eylemlerde, yardımcı sese gerek kalmaz. Bu durumda geniş ünlü daralır.
Bu ünlü daralması olumsuzluk eki -me için de geçerlidir:
| Kişi | git- | gel- | ara- |
|---|---|---|---|
| 1. Tekil Kişi (Ben) | gid-i-yor-um | gel-i-yor-um | arı-yor-um |
| 2. Tekil Kişi (Sen) | gid-iyor-sun | gel-i-yor-sun | arı-yor-sun |
| 3. Tekil Kişi (O) | gid-iyor | gel-i-yor | arı-yor |
| 1. Çoğul Kişi (Biz) | gid-iyor-uz | gel-i-yor-uz | arı-yor-uz |
| 2. Çoğul Kişi (Siz) | gid-iyor-sunuz | gel-i-yor-sunuz | arı-yor-sunuz |
| 3. Çoğul Kişi (Onlar) | gid-iyor-lar | gel-i-yor-lar | arı-yor-lar |
Türkçede -mekte -makta ekleri de tümceye şimdiki zaman anlamını kazandırır:
Bu ek aynı zamanda fıkra ve hikâye anlatırken geniş zaman ve bazen de geçmiş zaman anlamında kullanılır:
Bu ek, -yor ekinden farklı olarak, gelecek zaman anlamında kullanılmaz.
| Kişi | git- | gel- | ara- |
|---|---|---|---|
| 1. Tekil Kişi (Ben) | git-mekte-y-im | gel-mekte-y-im | ara-makta-y-ım |
| 2. Tekil Kişi (Sen) | git-mekte-sin | gel-mekte-sin | ara-makta-sın |
| 3. Tekil Kişi (O) | git-mekte-(dir) | gel-mekte-(dir) | ara-makta-(dır) |
| 1. Çoğul Kişi (Biz) | git-mekte-y-iz | gel-mekte-y-iz | ara-makta-y-ız |
| 2. Çoğul Kişi (Siz) | git-mekte-siniz | gel-mekte-siniz | ara-makta-sınız |
| 3. Çoğul Kişi (Onlar) | git-mekte-(dir)-ler | gel-mekte-(dir)-ler | ara-makta-(dır)-lar |
NOT: Parantez içindeki -dir ve -dır eklerinin kullanımı zorunlu değildir.
Şimdiki zaman kipinin olumsuz hâli şimdiki zaman eklerinden önce olumsuzluk eki -me'nin eklenmesi ile oluşturulur. -yor ekinden önce gelen -me/-ma ekleri -mi, -mü, -mı veya -mu'ya dönüşür.
| Kişi | olumlu | olumlu-soru | olumsuz | olumsuz-soru |
|---|---|---|---|---|
| 1. Tekil Kişi (Ben) | var-ım | var mıyım? | yok-um | yok muyum? |
| 2. Tekil Kişi (Sen) | var-sın | var mısın? | yok-sun | yok musun? |
| 3. Tekil Kişi (O) | var | var mı? | yok | yok mu? |
| 1. Çoğul Kişi (Biz) | var-ız | var mıyız? | yok-uz | yok muyuz? |
| 2. Çoğul Kişi (Siz) | var-sınız | var mısınız? | yok-sunuz | yok musunuz? |
| 3. Çoğul Kişi (Onlar) | var-lar | var mı? | yok-tur | yok mu? |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
