Şapsığ lehçesi

Şapsığ lehçesi (Adığece шапсыгъабзэ Şapsığabze ; Kabardeyce шапсыгъэбзэ Şapsığebze), Adığecenin Şapsığlar (шапсыгъхэр) tarafından konuşulan lehçesidir. Adigey’deki küçük bir grup dışında bugün Krasnodar Krayı’nın Tuapse ve Lazarevsk ilçelerine bağlı köylerde yaşayan (yaklaşık 10 bin) Şapsığların dil değişkesi, 1924-1945 yıllarında feshedilene kadar Şapsığ Ulusal Rayonu'nda yazı ve edebiyat dili olsa da, Adigey Cumhuriyetinin dışında kaldıklarından günümüzde anadillerinde eğitim ve yayın hakkından yararlanamamaktadırlar.^[1] Şapsığca Çerkeslerin ibadet dilidir ve 1906'da İstanbul'da yayımlanan Adıgece Mevlid (Адыгэ Мэулыд) Şapsığ lehçesiyle kaleme alınmıştır.^[2]

Şapsığ
шапсыгъабзэ
Ana dili olanlar	Rusya, Türkiye, Ürdün, Suriye, İsrail
Konuşan sayısı	14000  (2010)
Dil ailesi	Kuzeybatı Kafkas dilleri Çerkesçe Batı Çerkesçesi Şapsığ
Yazı sistemi	Kiril Alfabesi
Dil kodları
ISO 639-1	-
ISO 639-3	–

Şapsığ Adığecesi, Türkiye’de 1923 yılına değin, Kabardeyler dışında Osmanlı Adiğeleri arasında bir yazı ve ibadet dili olarak kullanılmıştır.^[2]

Şapsığ lehçesi, Türkiye’de Kabardeyce dışındaki Çerkes lehçelerini şu ya da bu ölçüde etkilemiş ya da eritmiştir. Bu da şimdiki Adigey Cumhuriyetinin dili olan ve Çemguy lehçesine dayanan Adığece ile diaspora arasındaki kopukluğu daha da derinleştirmiştir. Kafkasya’da ikişer adet ç (ч, чъ), ç’ (чӀ, кӀ), j (ж, жь), ş (ш, щ) sesi, vb vardır. Bu sesler Türkiye’de tek sese inmiş, Kafkasya’da kullanılan fakat Türkiye’de kullanılmayan bu farklı sesler diasporada anlaşılamamakta ve sorun oluşturmaktadır. Bu arada Kafkasya’da bulunmayan “ge”, ”ke” ve “k’e” (кӀьэ) gibi sesler Türkiye’de vardır ve halen kullanılmaktadır. Türkiye'de “Kabe”, “kitap”, “Kemal” denirken, Kafkasya'da “Çabe”, “Çıtap” ve “Çemal” denmektedir.^[2]

Lehçeleri

• Kuzey Şapsığ, Büyük Şapsığ, Kuban Şapsığ (шапсыгъэ шху)
• Güney Şapsığ, Küçük Şapsığ, Kıyı Şapsığ, Karadeniz Şapsığ (шапсыгъэ-цIыкIу)
• Temirgoy-Şapsığ, Pseuşko (кIэмгуе-шапсыгъ)
• Kfar Kama Şapsığ lehçesi (Кфар Камэм ешапсыгъэбзэ): İsrail'de Kfar Kama kasabasında konuşulur
• Hakuç lehçesi (хьакӀуцубзэ, къaрaцхaибзэ): Kıyıboyu Şapsığya'da Soçi'ye bağlı Thağapş (Kirova) köyünde ve Türkiye'de konuşulur

Karşılaştırma

Şapsığcası	Adığece (Çemguy)	Kabardeyce (Kabardey)	anlamı
сӀэ	цӀэ	цӀэ	ad
шӀусӀэ	шӀуцӀэ	фӀыцӀэ	siyah
дыгьы	дыджы	дыдж	acı
кьэтыу	чэтыу	джэду	kedi
кьэт	чэты	джэд	tavuk

Kiril	Latin	Telâfuz	Kelimeler	Diyalektler
Гь гь	ɡ’		гьанэ (gömlek), гьэгун (oynamak)	Şapsığ diyalekti, Дж дж harflerinin karşılığıdır.
Кь кь	k		кьэт (tavuk), кьэтыу, кьэфы	Şapsığ diyalekti, Ч ч harflerinin karşılığıdır.
Кӏь кӏь	k’		кӏьэ, кӏьакӏьэ, кӏьапсэ	Şapsığ lehçesi, Кӏ кӏ harflerinin karşılığıdır.
Сӏ сӏ	ṣ̣		сӏэ (isim), шӏусӏэ (siyah)	Şapsığ lehçesi, Цӏ цӏ harfinin karşılığıdır.
Чу чу	č̍°		чуакъо (ayakkabı), чу (öküz)	Şapsığ ve Abzah lehçesi. Цу цу harfinin karşılığıdır.

Şapsığ alfabesi

1924-1945 yılları arasında Şapsığ Ulusal Rayonu'nda ve Kfar Kama'da yazı ve edebiyat dili olarak kullanılan alfabe aşağıdaki gibidir:

А а	Б б	В в	Г г	Гу гу	Гъ гъ	Гъу гъу	Гь гь	Д д	Дж дж
Дз дз	Е е	Ж ж	Жъ жъ	Жъу жъу	Жь жь	Жьу жьу	З з	И и	Й й
К к	Ку ку	Къ къ	Къу къу	Кь кь	КӀ кӀ	КӀу кӀу	КIь кIь	Л л	Лъ лъ
ЛӀ лӀ	М м	Н н	О о	П п	ПӀ пӀ	ПӀу пӀу	Р р	С с	СӀ сӀ
Т т	ТӀ тӀ	ТӀу тӀу	У у	Ф ф	Х х	Хъ хъ	Хъу хъу	Хь хь	Ц ц
ЦӀ цӀ	Ч ч	Чу чу	КӀ кӀ	Ш ш	Шъ шъ	Щу щу	ШӀ шӀ	ШӀу шӀу	Щ щ
Ы ы	Э э	Ӏ Ӏ	Ъ ъ	Ь ь	Ӏу Ӏу	Я я	Ю ю	Ё ё

Kaynakça

1. Papşu, Murat (2003). Çerkes dillerine genel bir bakış Kafkasya ve Türkiye 10 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Nart Dergisi, Mart-Nisan 2003, Sayı:35
2. Hapi Cevdet Yılmaz. Adige dili ve edebiyatı 12 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.