Üst seviye alan adı

Üst seviye alan adı veya İngilizce özgün kısaltmasıyla (TLD), Alan Adı Sistemi'ndeki (DNS) bir internet alan adının en üst hiyerarşiye sahip parçasıdır.^[1] Örneğin "tr.wikipedia.org" alan adındaki üst seviye alan adı "org"dur. DNS kök bölgesinde kayıtlıdırlar. Yönetim ve sorumlulukları İnternet Tahsisli Sayılar Otoritesi'nin (IANA) kontrolünde olmasına karşın bir sözleşme ve bazen açık arttırma ile devredilebilir.

Tarihçe

Üst düzey alan adları, başlangıçta üç ana gruba, ve bir harici gruba, ayrılmıştı. Harici grup, ilk TLD olan ".arpa"yı^[2] barındırıyordu. Üç ana grup ise ülkeler, uluslararası kuruluşlar ve diğer kuruluşlar tarafından kullanılmak üzere planlanmıştı.^[3] Ülke grubundaki TLD'lere ".tr", ".eg"; uluslararası kuruluş grubundaki TLD'lere ".nato", ".cern"; diğer kuruluşlar grubundakilere de ".com", ".net" örnek verilebilir.

Türleri

Üst düzey alan adları, 2015'te IANA tarafından şu türlere ayrılmıştır:^[4]

• Altyapı alan adı: Bu grup yalnızca "Address and Routing Parameter Area"nın kısltması ile oluşan ".arpa" alan adını içerir. IANA kontrolündeki IETF tarafından çeşitli RFC'leri yerine getirme amacıyla yönetilir. Eskiden ".int" de bu amaç için kullanılıyordu ancak sonrasında gruptan çıkarıldı ve Uluslararası kuruluşlar tarafından kullanılmaya başlandı.
• Genel üst seviye alan adı (gTLD): Üç veya daha fazla alan karakterden oluşan TLD'leri barındıran bu grupta genel amaçlı alan adları bulunur.
• Kısıtlı genel üst düzey alan adı (grTLD): ICANN tarafından akredite edilen bazı kuruluşlarca yönetilir.
• Sponsorlu üst düzey alan adı (sTLD): ICANN tarafından akredite edilen kayıt şirketleri tarafından yönetilen bu gruptaki alan adları, bir kuruluş tarafından fonlanırken bir diğeri tarafından yönetilir.
• İnternet ülke üst seviye alan adı (ccTLD): İki harften oluşan bu alan adları, genellikle ülkenin ISO 3166 kodundan türetilir ve ülkelerce yönetilir.^[5]
• Uluslararası ülke üst düzey alan adı (IDN ccTLD): Latin harfleri içermeyen ülke üst düzey alan adlarıdır.
• Test üst seviye alan adları (tTLD): Sadece .test alan adını kapsar ve testler için kullanılır.

Uluslararası ülke üst seviye alan adları

Ana madde: Uluslararası alan adı § IDN ülke üst düzey alan adları

Latin alfabesi kullanmayan bazı ülkeler, kendi ülke üst düzey alan adlarına (ccTLD) ek olarak uluslararası ülke üst seviye alan adı (IDN ccTLD) kullanmaya başlamıştır. IDN ccTLD'ler genellikle ülkenin kullandığı alfabelerin harflerinden oluşur ve iki karakterden uzun olabilir. Örneğin Mısır'ın .eg alan adına ek olarak مصر. alan adı da mevcuttur.

ICANN, IDN ccTLD başvurularını Kasım 2009'da başlattı^[6] ve 2010'da ilki Mısır olmak üzere Mısır, Suudi Arabistan ve BAE'nin IDN ccTLD'leri ortaya çıktı.^[7]

Altyapı alan adları

.arpa alan adı, ilk üst düzey alan adıdır ve altyapı alan adı sınıfına giren tek alan adıdır. Eski ARPANET ana bilgisayar adlarının alan adı sistemine geçişine yardımcı olmak için geçici olarak kullanılması amaçlanmıştır. Ancak, ters DNS araması için kullanıldıktan sonra, kullanımdan kaldırmanın pratik olmadığına karak kılındı ve bugün yalnızca IPv4 için in-addr.arpa ve IPv6 ters DNS çözümlemesi için ip6.arpa, Dinamik Delegasyon Keşif Sistemi için uri.arpa ve urn.arpa ve NAPTR DNS kayıtlarına dayalı telefon numarası eşlemesi için e164.arpa gibi sayıca sınırlı internet altyapısı adresleri için kullanılmaktadır.^[8]

IETF tarafından rezerve edilen alan adları

Bazı alan adları İnternet Mühendisliği Görev Gücü (IETF) tarafından belli teknik alanlarda kullanılabilmesi için rezerve edilmiştir.^[9][10] Uygulama, 1994'te ayrılmış adres tahsisleri için RFC 1597'de ve 1999'da RFC 2606'da ayrılmış üst düzey alan adlarında ortaya çıktı ve daha sonraki RFC'lerde ek rezervasyonlar yapıldı. Bu ayrılmış adlar, genel üst seviye alan adı (gTLD) sistemini kullanan üretim ağlarında kullanılmamaktadır. Test amaçlı veya teknik işlemler için kullanılırlar.

TLD	Tahsis eden	Tahsis edilme amacı
.example	RFC 6761[11]	Örneklerde kullanılması
.invalid	RFC 6761[11]	Geçersiz alan adlarında kullanılması
.localhost	RFC 6761[11]	Localhost ile ilgili çeşitli işlemler
.test	RFC 6761[11]	Çeşitli testler
.local	RFC 6762[12]
.onion	RFC 7686[13]	Tor ağı kullanımı için
.internal	ICANN[14][15]
.alt	RFC 9476[16]	Alternatif (non-DNS) alan adları

Kullanımdan kaldırılan üst seviye alan adları

Bazı üst düzey alan adları, artık işe yaramadığı için kullanımdan kaldırılmıştır. Kaldırılanlar arasında yıkılan ülkelere ait olanlar, kurumlar tarafından kullanılıp yerini başka alan adlarına bırakanlar mevcuttur.

Kaldırılan TLD'lerin bir listesi tabloda verilmiştir. Listede eksiklikler olabilir.^[17]

Kaldırılan TLD	Oluşturulma	Kaldırılma	Kaldırılma sebebi
.nato	10 Nisan 1990	Temmuz 1996	NATO, "nato.int" adresini kullanmaya başladı.
.cs	1990	1995	Çekoslovakya'nın dağılması
.dd	-	1990	Almanya'nın birleşmesi ile hiç kullanılmadan kaldırıldı.
.yu	15 Temmuz 1989	30 Mart 2010	Yugoslavya'nın dağılması
.zr	?	2001	Zaire'nin Kongo DC olarak adını değiştirmesi
.an	1993	31 Temmuz 2015	Hollanda Antilleri'nin üçe ayrılması

Ayrıca bakınız

• İnternet üst seviye alan adları listesi
• İkinci seviye alan adı

Kaynakça

1. Postel, Jon (March 1994). "Domain Name System Structure and Delegation". Request for Comments. Network Working Group. doi:10.17487/RFC1591. 8 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. This memo provides some information on the structure of the names in the Domain Name System (DNS), specifically the top-level domain names; and on the administration of domains.
2. Postel, J. (October 1984). "Domain Name System Implementation Schedule - Revised". Request for Comments. Network Working Group. doi:10.17487/RFC0921. 19 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. This memo is a policy statement on the implementation of the Domain Style Naming System in the Internet. This memo is an update of RFC-881, and RFC-897. This is an official policy statement of the IAB and the DARPA.
3. Postel, J.; Reynolds, J. (October 1984). "Domain Requirements". Request for Comments. Network Working Group. doi:10.17487/RFC0920. 16 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011.
4. "IANA root zone database". IANA.org. Internet Assigned Numbers Authority. 4 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2015.
5. Codes for the Representation of Names of Countries, ISO-3166, International Organization for Standardization. (May 1981)
6. "ICANN Bringing the Languages of the World to the Global Internet" (Basın açıklaması). Internet Corporation For Assigned Names and Numbers (ICANN). 30 Ekim 2009. 11 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2009.
7. "'Historic' day as first non-Latin web addresses go live". BBC News. 6 Mayıs 2010. 15 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2010.
8. ".ARPA Domain". iana.org. 9 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2023.
9. "IANA-managed Reserved Domains". IANA. 30 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2022.
10. "Special-Use Domain Names". IANA. 27 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2022.
11. Cheshire, S.; Krochmal, M. (February 2013), Special-Use Domain Names, IETF, doi:10.17487/RFC6761, RFC 6761
12. Cheshire, S.; Krochmal, M. (February 2013), Multicast DNS, IETF, doi:10.17487/RFC6762, RFC 6762
13. Appelbaum, J.; Muffett, A. (October 2015), The ".onion" Special-Use Domain Name, IETF, doi:10.17487/RFC7686, RFC 7686
14. "Approved Resolutions | Special Meeting of the ICANN Board | 29 July 2024". ICANN. 31 Temmuz 2024. 9 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2024.
15. Sharwood, Simon (8 Ağustos 2024). "ICANN reserves .internal for private use at the DNS level". The Register. 9 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2024.
16. Kumari, Warren. "RFC 9476: The .alt Special-Use Top-Level Domain". www.rfc-editor.org (İngilizce). 27 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2024.
17. "Supported expired domain TLDs". expireddomains.net. 13 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2024.

Dış bağlantılar

• i̇ana.org/domains/root/db - Var olan tüm üst düzey alan adlarının bir listesi